اٹھارواں حملہ ۔۔۔ ثناور چدھڑ
اٹھارواں حملہ
( ثناور چدھڑ )
” اب جا ۔۔۔ کل آ ۔۔۔ چپ رہ ۔۔۔ اب جا ۔۔۔ کل آ ۔۔۔ چپ رہ ۔۔۔”
گامی ساری دیہاڑ دا تھکا ٹٹا ریڑھی دھکدا گھر پرتیا تاں اگے اوہدا نکا پتروارث، ماں نال بیٹھا ہویا قاعدہ کھول کے اک سطر تے انگل پھیر کے زور زور سبق پیا یاد کردا سی۔ وارث دی ماں توڑی چاڑھ تے آٹا گنھ کے گامی دی اڈیک وچ وارث نوں پڑھان دے دھیانے لگی سی۔ جتھے وارث تھڑکدا اوہ فیر سبق اکھواندی۔
“” اب جا ۔۔۔ کل آ ۔۔۔ چپ رہ ۔۔۔ اب جا ۔۔۔ کل آ ۔۔۔ چپ رہ ۔۔۔”
وارث جویں ای پیو دے آون تے ریڑھی دے کھڑاک دی واج سنی تاں اوہ سبق چھڈ کے ماں کولوں اٹھ کے بھجا، جا پیو دیاں لتاں نوں چمبڑیا۔ گوڈیاں نوں جپھا مار کے خش ہو ہو پیو دے منہہ ولے تکے۔ پتر نوں خش ویکھ کے اوہدا سارے دن دا تھکیواں اک وار تے لد گیا۔ اوہدا سریر ہولا پُھل ہو گیا۔ گامی اپنے پتردے سر تے ہتھ پھیریا فیر کچھڑ چکیا تے منہ سر چمیا۔ وارث سکے پیار نال ای خش ہو گیا۔ گامی اوہنوں کچھڑوں لاہندیاں آکھیا
” چل میرا پتر۔ چل شاباش، سبق یاد کر لے ۔۔۔۔ شاباش “
وارث، پیو دے تھاپڑے نال خش خش قاعدے نوں مڑ آن جپیا تے ٹاہراں مار مار سبق یاد کرن لگ پیا، ” اب جا ۔۔۔ کل آ ۔۔۔ چپ رہ ۔۔۔ اب جا ۔۔۔ کل آ ۔۔۔ چپ رہ ۔۔۔”
گامی ریڑھی اندر واڑدیاں اندازہ لایا بئی سارے دن وچ اوہنے بہتوب بہتی پنج ست کلو ای سبزی ویچی ہوئی اے، ریڑھی نکرے لاندیاں اوہدے لک دا ایہہ سوچ کے ای کڑاکا نکل گیا کہ راتیں ہُم لگن نال ساری سبزی ترک جانی اے۔ ٹینڈے تے بتاوں سویر تک پل پل کرن لگ پینے تے آلو، آلوواں اتے سترے بہترے بابیاں دے مونہہ اتے پیئاں جھریٹان ورگے وٹ پے جانے نیں ۔۔۔ ٹماٹراں نوں تاں ہتھ وی نہیں لایا جانا کہ اوہناں اتے چٹے رنگ دی الی آ جانی اے۔
ریڑھی اندر واڑ کے اک پل دی وی دیری دے بغیر گامی نے کپڑا بھیویا تے وچوں ٹپ ٹپ ترپدا پانی سبزی اتے ترونکے طرحاں نچوڑ دتا۔ فیر گلا گلا لیڑا سبزی اتے پا دتا۔ ادھ نچڑیا لیڑا سبزی اتے پا کے اوہ چلھہے چانکے ول ودھیا کہ اوہدی گھر والی ان پانی دی تیاری وچ جتی ہوئی سی۔ چلھے کول کھلو کے اوہنے ساری کمائی جیہڑی ستھ ستر روپے ہونی اے، ٹُٹے دل، ڈھٹھے حوصلے نال، کھیسیوں کڈھ کے گھر والی نوں پھراوندیاں سوچیا، ” پچھے گی کنے ؟ ‘، فیر آکھے گی ، ” آٹے ، لون، مرچاں تے گھیو دا کنا ادھار سر چڑھ گیا اے ۔۔۔۔ مٹی دے تیل توں لے کے چلھے دیاں بتیاں تے صابن ۔۔۔ خورے کیہہ کجھ گنے گی ۔۔۔۔”
پر جدوں اوہنے بنا گنے ای جھولی وچ ” رقماں ” رکھ لیئاں تاں اوہنے سکھ دا ساہ لین دی بجائے گھابر جہی نال چھنکنے طرحان اپنے سر نوں جھٹکیا۔ اوہدی ایہہ حالت ویکھ کے اوہدے گھر والی فٹ ، سبھے کجھ ای نک گیا اے۔ آکھیا، ” اللہ خیر کرے ۔۔۔ تسیں ول تے ہے او۔۔۔” نال ای اوہنے گامی دے متھے اتے ہتھ رکھ کے ویکھیا متے بخار ای نہ ہووے۔ فیر جھٹ روٹی لاہ کے اوہدے اگے رکھی۔ پانی دتا۔ اوہنے بُرکی توڑ کے مونہہ وچ رکھی تاں اوہدی گھر والی دی جھولی وچ رکھے پیسے تھلے ڈگ پئے جیہڑے اوہنے کڑتی دے گل وچ اڑا لے۔ پر روٹی دی پہلی برکی گامی دے گل وچ پھس گئی۔ ایہہ سوچ کے بھئی جدوں اوہ وائٹ سیمنٹ وچ ملازم سی تاں پہلی دی پہلی کس طرحاں اوہدے گھر والی روپیئے روپیئے تے پیسے پیسے دا حساب کردی ہوندی سی تے ہن ۔۔۔۔ ایہدیاں ساریاں گلاں ای مک گیئاں نیں۔ چیہڑاں، جھگڑے، ہاسے ۔۔۔۔۔ کڈا بھرم پئی پالدی اے میرا۔
” اب جا ۔۔۔ کل آ ۔۔۔ چپ رہ ۔۔۔ اب جا ۔۔۔ کل آ ۔۔۔ چپ رہ ۔۔۔”
وارث نوں سبق واہ واہ پک گیا سی تے اوہ ہن اک ساہ وچ ای اپنا سبق دوہران لگ پیا سی۔ اوہدا سبق جنا اوہنوں پکدا جاندا اونی اوہدی واج اچی تے پڑھائی تیز ہوندی جاندی سی۔ اگلی برکی نال گامی نوں اک ہور گل یاد اوندی اے، ‘ چپ رہ کے کدھرے اوہدی گھر والی اوہدے اگے احتجاج تے نہیں کردی پئی کیوں جو ہر روز آمدن گھٹدی ای جاندی اے تے ادھار سر چڑھدا ای جاندا اے۔ گولڈن شیک ہینڈ وچ ملے پیسے توڑ توڑ کھاندیاں تے کجھ کماں کاراں دے گھاٹیاں وچ ڈب گئے، کمائی دی نویں راہ کوئی نہیں ۔۔۔’
اگلی برکی توڑ کے مونہہ وچ رکھی تاں برکی سنگھوں لتھدی اوہنوں لگے کہ اوہ اس برکی وانگر ادھاراں دے وڈھے ڈھد وچ آپ ای نگھر دا جاندا اے۔
ہن وارث نوں سبق چنگی طرحاں یاد ہو گیا سی تے اوہ اکو ساہے کئی کئی وار سبق دہرائی جاندا سی۔
” اب جا ۔۔۔ کل آ ۔۔۔ چپ رہ ۔۔۔ اب جا ۔۔۔ کل آ ۔۔۔ چپ رہ ۔۔۔”، چپ رہ ”
” اب جا، کل آ ، چپ رہ ۔۔۔ وڈی تے کوڑی سچائی دا روپ دھار کے بھنڈی پا کھلوتا، ” اب جا، کل آ، چپ رہ ” تے اوہ سوچے
” اب جا’ کون جاوے تے کون آکھدا پیا اے۔ کدھر جاوے تے کیہڑی جا تے جاوے، کمایئاں نوں جاوے، کھہن کھسن جاوے کہ تھکین نوں جاوے کہ جہانوں ای ٹر جاوے۔ ۔۔۔۔۔
کل آ ۔۔ کدی کوئی گیا وی آیا اے، کون آوے، کس طرحاں تے کیکن آوے، کل تے کدی نہیں آوندی، رہن والی تے ہمیشہ اج اے۔ نالے کل کنے ویکھی۔
چپ رہ، اک چپ سو سکھ تے ایمان دی سب توں کمزور نشانی۔
ایہہ کیہو جیہا نصاب اے تے ایہہ کیہہ سبق اے تے کیوں بالاں نوں پڑھایا جاندا اے۔گامی دا دل کیتا ، روک دیوے ایہو جئے سبق یاد کرن توں اپنے پتر نوں پر فیر خورے ایہہ سوچ کے چپ کر رہیا کہ ‘ پرچے تاں ایس بے نصیب نوں ایسے نساب وچوں ای پینے نیں۔ امتحان پاس کرن لئی اوہدا ایہہ سبق یاد کرنا بڑا ضروری اے۔’
اوہ ایہ وی سوچدا بھئی نصاب تیار کرن والیاں پہلی توں ای بالاں نوں تیار کرنا شروع کر دتا اے کہ ڈگری شگری لے کے سرکار کول نوکری منگن جان تے سرکار دا جواب سن کے ایہناں دا یاد کرایا سبق ” اب جا، کل آ، چپ رہ ” ایہناں دے کم آوے۔
گامی اک ڈیڑھ روٹی داہڑ کے اٹھدا پیا سی کہ اوہدا پتر ارشد آ گیا۔ سلام کر کے پیو نوں امتحاناں دا دسدیاں چوکے تے بیٹھ کے آکھدا اے
” حساب تے گڈ کے آیاں۔ اردو وی ٹھیک ای اے۔ دینیات تے نرا حلوہ اے ابا ۔۔۔ نرا حلوہ ۔۔۔اوہو ای گلاں جیہڑیاں روز مولوی دسدا اے۔۔۔ انگریزی وچوں کچھ دھرو کے پاس ہوواں گا۔ بس تریخ دا پرچہ رہ گیا اے آخری ۔۔۔”
” شاباش پتر محنت کر، جی لا کے” اوہنے اپنے پتر دا دل ودھاندیاں آکھدا اے تے ویڑھے وچ پئی منجی تے نسل ہو جاندا اے۔
ہن وارث، ارشد تے اوہناں دی ماں چوکے اتے روٹی کھاندے نیں ، گامی منجی اتے لما پیا کئی ورھے پچھاں نکل جاندا اے،
‘ اوہ کیہہ زمانہ سی۔ وہائٹ سیمنٹ فیکٹری کم تے جانا۔ انتظامیہ نال روز دی ٹکر، اک اک منٹ دا حساب کرنا۔ یونین دے زور تے شفٹ انچارج توں لے کے مینجنگ ڈائریکٹراں تیکر ہڑتال، جلسے جلوس دی اکو تڑھی نال کس طرحاں تھرتھلی پے جاندی سی۔ تنخاہ نالوں بہتا اوور ٹائم ہو جاندا سی۔۔۔۔’
” کیہ گل اے۔ کیہ ہویا ۔۔ ” گامی دی گھر والی اوہدے کول بہندیاں پچھیا تاں اوہ یاداں وچوں جاگیا۔ اوہنے چوکے ول نظر ماری تے اوہ خالی سی۔ اوہدا پتر وارث اپنی منجی اتے جاگو میٹی وچ سی تے ارشد بلب دے نیڑے پڑھن دی تیاری وچ لگا سی۔ گامی اپنی گھر والی نوں کوئی جواب نہ دتا جنہے اوہنوں چپ چاپ لمے پئے نوں ویکھ کے پچھیا سی، اوہنے اک واری فیر پچھیا جویں اوہدا خیال ہوئے کہ گامی بڑا پریشان اے یاں وَل نہیں۔
” خیر تے ہے ؟ “
” خیر ای اے “
” پتا نہیں ساڈی قسمت ہن وارث دے سبق طرحاں اب جا، کل آ، چپ رہ اے۔
” سمجھ وی لگے گل کیہ اے۔ “
” مہنگائی ایڈی اے، جیہڑی شئے نوں ہتھ پاو ڈنگ ماردی اے پھنیئر سپ واکن۔ “
” ایہہ نویں گل تے نہیں۔ “
” ہن تے کم وی کوئی نہیں رہ گیا۔ جے مالٹیاں دی ریڑھی لائی تاں خوچے پے گئے۔ کاغذ کباڑ دا کم کیتا تے فیر ایہہ کڑے جوڑان وچ بہہ گئے۔ سوچیا رکشا چلا لواں پر سوچ سوچ کے سبزی دی ریڑھی لائی تاں ایہدی ہن سن لے، دو دو کلو ٹماٹر، چار چار کلو گنڈھے ریڑھیاں اتے رکھ کے بھج اٹھدے نیں، ایہناں نوں نہ واج لانی اوندی اے نہ ساڈی بولی، فیر وی اوہناں دا مال وک جاندا اے دھڑا دھڑ ۔۔۔”
” تسیں وی ایسے طرحاں کر لیا کرو” گھر والی نے مت دتی
” مسئلہ ایہہ نہیں۔ مسئلہ اے وے کہ جیہڑا کنوں، مالٹا اسیں چونہہ دا وچنے آن، اے تناں دا ویچدے نیں۔۔۔۔”
” تسیں وی ایڈی اگ لائی ہوئی اے ۔۔۔ تسیں کیوں نہیں تناں دا ویچدے ؟ “
” اسیں تن چھڈ کے ڈھایئاں دا ویچ سکدے آن جے توں روٹی منگ کے لے آویں کریں، تیرے بال جتیاں پالش کر کے کمایئاں کر لیاں ۔۔۔”
تسیں تے غصہ ای کر گئے او “
” غصہ نہیں ۔۔۔ گل ایہہ بھئی نہ ایہناں بالاں دی کوئی پڑھائی دی فیس، بستہ نہ کتاباں، بجلی دا بل نہ پانی دا، راشن سرکاری ۔۔۔ تے ٹھاہر ۔۔۔ ٹھاہر دا وی سن۔ ایہہ گتے دے ڈبیان تے ٹینٹان وچ سوں جاندے نیں۔ ایہناں نوں مکان دا کرایا وی نہیون دینا پیندا۔ “
” وچارے پردیسی کیہ کیہ جفر جالدے نیں چچ چچ چچ ۔۔۔”
” جفر کیہہ جالنا نیں۔ ایہہ اپنیاں کیتیاں نوں پھڑے نیں۔ ایہناں جو جہاد کیتا روسیاں نال، روسی تاں مر گئے تے روس وی مدتاں دا ٹٹ کھپ گیا ہن ایہہ جان اپنے گھریں۔ ایہہ وڈے غازی تاں ایتھوں دے مانگتآن نوں وی لئی کھلے نیں۔ داتا صاب دیا﷽ بروہاں وچ بیٹھے اک اک روپیہ منگدے نیں۔ ویکھیں ناں ساڈا کوئی بندہ لہارا ترکھانا کم کر بہے تاں اوہ لہار ترکھان موچی نائی خورے کیہہ کجھ بن جاندا اے۔ ایہہ دنیا جہان دے گندے توں گندا کم کر کے وی خان صاھب نیں۔ “
” ابا جی ۔۔۔ ” ارشد بلب لاگیوں واج دے کے آکھدا اے، ” میرا سویرے پرچا اے ۔۔۔ “
” اچھا۔ اسیں چپ کر جانے آں بھائی، توں سبق یاد کر لے۔ ‘
ارشد سبق یاد کردا اے۔ ” محمود غزنوی نین اس خطے پر سترہ حملے کئے۔ اس کو جب بت نہ توڑنے کے عوض خطیر رقم پیش کی گئی تو اس نے کہا محمود بت شکن ہے بت فروش نہیں۔ ‘
نال ای گوانڈھیاں دے ٹی وی توں واج آئی، ” طالبان نے ہزاروں برس قدیم گوتم بدھ کے مجسمے گرا دیئے۔ ” تے گامی سوچیا، ‘ محمود دے اپنے دیس وچ اوہدے توں وی صدیاں پہلاں دے بت طالبان نوں توڑنے پئے۔۔۔”
‘