Anwar Ali, creator of famous character Nanna, was the first newspaper cartoonist. His cartoons were one of the most widely appreciated items on the pages of Pakistan Times. He was like an Ustad of Punjabi short story. His famous works include collection of short stories Kaalian Ittan, Kaale Ror and Noori.

وڈا آنا

(انور علی )

“بابو جی، ایہہ آنا دیو۔ میتھوں انھے کولوں کس لینا اے۔ تسیں تے پھیر وی کتے چلا دیو گے”پتا نہیں میں کس موڈ وچ انھے فقیر نوں ایہہ دس پیسے ، دتے سی۔ میں ہمیش ایہہ سمجھدا رہیاں تے ہن دی سمجھداں کہ ایہناں انھے فقیراں وچوں گھٹو گھٹ ادھے تے ضرور چنگے بھلے سجا کھے ہوندے نیں تے لوکاں نوں دھوکا دین لئی انھے بنے ہوندے نیں۔ تے ایہہ وی پکی گل اے کہ اصلی انھے دی اک رگ ودھ ہوندی اے۔ ایہہ فقیرپتا نہیں نقلی انھا سی یا اصلی ودھ رگ والا پر اوہنوں آنا پھڑاکے میں حالے اک قدم ای چلیاسی کہ اوہنے واج دے کے مینوں روک لیا۔ تے آنا وٹاون لئی کہیا۔ ایہہ وڈا آنا سچی مچی بڑیاں سٹاں کھاداسی تے مینوں سمجھ نہیں سی آندا ایہہ میں کیویں پھڑلیا تے کتھوں پھڑیا۔ حافظ جی نوں میں دوجا آنا دے کے اگانہہ ہوگیا پر ایہہ آنا میرے سروچ رڑکدا رہیا۔ 
میں سٹھ پیسے دا اک خربوزا لتا۔ دکاندار دھیلی رکھ کے ایہہ وڈا آنا مینوں موڑ دتا، بدلن لئی میں ایہنوں اگیوں پچھیوں ویکھ کے جیب وچ پالیاتے اک دوجا آنا اوہنوں دے دتا۔ جی کیتا خربوزا نالی وچ سٹ دیاں ۔ ایہہ آنا کڈھن لئی میں خربوزا خریدیاسی۔ ایہدے مگروں میں تن چار تھاں ایہہ آنا کڈھن دی کوشش کیتی پر ہر کسے ایہہ آنا مینوں موڑ دتا تے ہر وار میں ایہنوں اگیوں پچھیوں غور نال ویکھ کے جیب وچ پالیا۔ اک دن میں برانڈرتھ روڈ ول پتل دا اک ٹکڑا لین جاناسی اپنے کیمرے دا اک پرزا بنوان لئی۔ جان لگیاں میں اپنے نال اک دھیلی ، اک پوانی ، دو وڈے آنے ، دو پنج پیسے تے چار پنج ٹیڈی پیسے لیندا گیا۔ وڈے آنیاں وچوں اک آنا اوہ سی، جیہڑا انھے فقیر مینوں موڑیا سی تے پھیر باقی دے لوک وی موڑ دے رہے۔ سوچیا ایہہ سی کہ ہن پتل والا روپیاں توں اوپر کنے وی پیسے بنا دیوے ۔ اوہناں وچ اک وڈا آنا ضرور آوے گاتے کجھ وی ہووے ایس واری میں ایہہ وڈا آنا ضرور کڈھ آناں ۔
برانڈرتھ روڈ دا سرکاری ناں نشتر روڈ اے پر حالے وی کجھ اک ایہنوں کیلیاں والی سڑک کہندے نیں تے دسدے نے کسی ویلے لوکی ایس سڑک توں لنگھدیاں ڈر دے سن۔ ایس سڑک تے لوکی دن دیہاڑے لٹے جاندے۔ جتھے برانڈرٹھ روڈ، ریلوے روڈتے دل محمد روڈ ملدیاں اوس تھاں نوں پتا نہیں کیوں دا لگراں دا چوک کہندے نیں۔ دا لگراں دے چوک توں میو ہسپتال ول آوو تے ریلوے روڈ دیاں کجھ دکاناں تے تانبے ، پتل تے سلور دے ڈلے، سریے تے چدراں وکدیاں ہن۔ تے کجھ لوکاں ایہی شیواں تھڑیاں یا سڑک دے کنڈھے رکھیاں ہوندیاں ، ویچن لئی۔ وکاناں تے تھوک مال وکدا اے تے تھڑے والیاں توں پا، ادھ سیر دا ڈلا یا اک فٹ اک فٹ دی چدر وی مل جاندی اے۔ دکاناں والیاں مہنگے کپڑے پائے ہوندے نیں تے اوہناں دے ڈھڈ وی وڈے وڈے ہوندے نیں۔ ایہہ ریلوے تے سرکاری محکمیاں نوں نال سپلائی کردے نے تے میرے جیہے ماڑے جھیڑے بندے نال گھٹ ای گل کردے نیں ، جے کرن وی تے دوجے پاسے مونہہ کر کے ، تھڑیاں والی دکاندار نہ سہی پر اوہ تہانوں بابو ضرور کہندے نیں تے جیہڑا ڈلا، چدر تسیں لینی ہووے اوہدے بھار مطابق تہاڈی عزت وی کردے نے۔ میں اپنے کیمرے لئی یا ہور کوئی اوٹ پٹانگ پرزا بنوان لئی پتل تابنا لین جاواں تے ہمیش اک تھڑے والے کول جاناں ۔ میرے تھڑے والے دے تن ناں نیں۔ اوہدی کھبے ہتھ والا دکاندار اوہنوں “ڈار “کہندا اے۔ تے اوہدے سجے اک پلاس ، تن چابیاں، اک تھوڑی تے تسلی وچ میلا پانی سڑک تے سجائی اک سائیکل مرمتاں والا بیٹھدا اے۔ سائن بورڈ دی تھاں اوہنے کندھ اتے اک پرانا ٹائر ٹنگیا ہویا اے اوہ میرے تھڑے والے نوں “ڈار صاحب”کہندا اے۔ ڈار صاحب دا پتر اپنے پیو نوں ہر گل نال ابا جی ابا جی کہندا اے۔ ابا جی دے پتر جھگا ابا جی توں وی ودھ میلا پایا ہوندا اے۔ ہو سکدا تھڑے والے دے ہورناں وی ہون۔ ہوسکدا اوہدی گھر والی اوہنوں “بابو جی “یا کسے ہور اجیہے ناں نال بلاندی ہووے، جیہدا اوہدے کم کار پڑھائی لکھائی یا آمدنی نال کوئی جوڑ میل نہ ہووے۔ سائکل مرمتاں والا “نوریا”سددا اے۔ پر جدوں میرا تھڑے والا اوہنوں کوئی تانبے پتل دا ٹکڑا کٹن لئی کہنداتے “نوریا””بھانورا”بن جاندا اے۔ 
میرا سوا دو انچ لما تے پوٹی انچی موٹائی دا پتل دا ٹکڑا سوا ستاراں روپے دا بنیا۔ میں ستاراں دروپے دے کے جیب وچ پچی پیسے بنا رہیاسی وڈا آنا ملا کے اینے وچ تھڑے والے کہیا “چلو چھڈو چار آنیاں نوں، بابو جی۔ تہاڈے ستاراں ای سوا ستاراں نیں”ایہہ کیہ بنیا وڈا آنا میرے کھبے ہتھ وچ سی تے ہتھ میری کھبی جیب وچ۔ میرا ہتھ جیب وچ ای رہ گیاتے میں دوجے ہتھ وچ اپنا پتل دا ٹکڑا پھڑی اپنے گھر آن لئی دل محمد روڈ ول مڑ گیا۔ 
برانڈرٹھ دوڈ توں شاید مسٹر برابڈرتھ کدی لنگھیا وی نہیں سی۔ سردار عبدالرب نشتر ہوریں جنا چر لاہور رہے گورنر ہاؤس وچ ای رہندے رہے۔ میری عمر دے بندیاں ہائی سکول وچ ول محمد جغرافیا، حساب یا کوئی ہور کتاب ضرور پڑھی ہووے گی یا اوہناں دیاں کتاباں دے ناں تے ضرور سنے ہون گے۔ خواجہ صاحب دے ویلیاں تے بڑا چر مگروں تیک ایہہ سڑک آباد رہی میرا مطلب لوکی ایس سڑک دی گھراں وچ رہندے رہے میں ایتھوں بڑی وار لنگھیاں۔ کندھاں نوں سفیدیاں کجھ کر مچی رنگیاں ۔ بوہے تاکیاں رنگ روغنی ہوئے ، چنگے حالیں لوکی اک دوجے دا لحاظ ، محلے داری ۔ نیانے سڑک تے کھیڈ دے۔ کوئی سائکل ٹانگا لنگھداتے ڈنڈا پھڑی پاسے ہو جاندے ۔ لنگھ جاندا تے گلی ڈنڈا جاری رکھدے ۔ پھیر برانڈرتھ روڈ، ریلوے روڈ والے ایس سڑک تے وی پیر پسارن لگے۔ لوہے والیان خرادیاں گھراں تے قبضے کر لئے۔ مشیناں بندیاں نوں دھکے دے دے پچھلیاں گلیاں وچ واڑ دتا۔ ہن دل محمد روڈ دے ہر بوہے اتے سائن بورڈ لگیا اے اندر خراد، ملنگ مشیناں ، برمے چیکاں مار دے نیں۔ کتے پمپ پئے کتے پائیاں کتے اگ اٹاں ، کالک لبڑے بندے مشیناں اتے کبے ہوئی، کلرک رجسٹراں وچ نک دتے مال پیسے ڈھونڈ دے ۔ بوسکی چڑھے گاؤ تکئے کرسیاں وچ پھسی بیٹھے میزاں اتے کہنی کرسی دا مونہہ پاسے کری، کھبی ہتھ وچ سگرٹ چٹکی بجاکے گل جھاڑدے۔ ایہناں دکاناں ، کارخانیاں دی نال وی اک گندی نالی لنگھدی اے۔ ایہدا نیلک ماردا کالا پانی پتا نہیں کتھوں آندا اے کتھے جاندا اے،
ایس نالی دے کنڈھے اک کولی وچ ادھ کوپا دہی پیاسی۔ کول ای اک دس گیاراں ورہیاں دی کڑی پیروں ننگی، نالی وچ ہتھ پاکے اوہدے وچوں گارا روڑے کڈھدی پئی سی۔ ڈاکٹراں دا کہنا اے ددھ نوں گھٹو گھٹ ادھا گھنٹا جوش دوا کے پینا چاہیدا۔ تے دہی بارے تے میں بڑا ای وہمی آں۔دودھ دہی والیاں ہٹیاں انج ای گندیاں ہوندیاں اوپروں اوہناں وچ ٹڈیاں ، کیڑے ، چوہے وی بن کرایوں رہندے نیں۔ ایہناں ہٹیاں وچ جمیا دہی بماری دا گھر ہوندا اے۔ تے جیکرتسیں ایس ادھ پادہی نوں کھان توں پہلوں کولی وچ پاکے اک گندی نالی دے کنڈھے رکھ چھڈوں تے ایہہ تاں بالکل موت نوں واج مارن والی گل اے۔ تے میں کہیا “کاکی، کیوں اپنے ہتھ گندے کرنی ایں؟”اوس ویلے اوہ بڑی کبی ہوکے اپنے سجے ہتھ نال گندی نالی دی تہہ نوں ٹوہ رہی سی۔ بڑی دیر مگروں ہتھ نالی وچوں کڈھیا تے مٹھی بھر گند نالی دی کنڈھے الددتا۔ گند نوں کھلار کے ایہنوں اپنے سجے ہتھ دی شہادت دی انگل نال پھرولن لگ پئی۔ ایس مٹھی بھر گاد وچ نکیاں وڈیاں روڑاں توں وکھ دوا ادھی انچی دیاں واشراں تے اک تن اٹھ دا موٹیاں چوڑیاں والا نٹ سی، تے اک گلیا، موریاں والا ہتھ بھر چم دا ٹکڑا، جیہڑا کسے ویلے کسے جتی دا تلا ہونا۔ پر کڑی لگدا کوئی ہوشے لوڑ دی پئی سی۔ اوہ مڑ ہتھ نالی وچ پان لگی تے میں کجھ اوکھا ہوکے کہیا “کاکی ، کیوں اپنے ہتھ گندے کرنی ایں ؟”کاکی دے سجے ہتھ دیاں انگلاں نالی دے پانی وچ ادھیاں اندرتے ادھیادں باہر رک گئیاں تے اوہنے سر اچا کرکے میرے ول تکیا۔ پتا نہیں ایس گل وچ رب دا کیہ بھیت اے کہ جد وی دو بندے اک دوجے نوں تکدے تے اک دوجے دیاں اکھاں وچ ضرور کجھ لوڑ دے نیں۔ ایس کڑی دیاں اکھاں چنھیاں سن تے بجھیاں بجھیاں ۔ میرا مطلب اوہناں وچ چمک نہیں سی۔ پسینے اوہدے مونہہ اتے لیکاں پایاں سن تے ہر لیک دے ددواں پاسے میل دے بنے بنے ہوئے سن۔ اوہ کہن لگی 
“میرا آنا نالی وچ ڈگ پیا اے “
میں کہیا “کیہڑا آنا؟ آنا تے پاکستان سرکار مدتاں توں بند کر چھڈیا اے “
کڑی نے اپنیاں اکھاں ہور چنھیاں کرلئیاں تے میں کہیا “اچھا تیرا مطلب اے دس پیسے والا وڈا آنا۔ ایہہ دس پیسے لئی توں ایس گندی نالی وچ ہتھ پانی ایں ؟ تیرے ماپیاں تینوں کجھ مت دتی اے کہ نہیں “
کڑی اٹھ کے کھڑی ہوگئی تے اچی اچی ببھاں مارن لگ پئی ۔ اگلے تھڑے دے بوہے اندروں اک مستری جیہے بھائی سرباہر کڈھیا اوہنے مونہہ وچ اک سگرٹ گھٹیا ہویاسی تے اوہدے اک ہتھ وچ ریتی تے دوجے وچ اک بے تکا جیہا لوہے دا پرزاسی۔ میں کہیا:
“کہیا زمانہ آگیا اے۔ اج کل تے کسے نیانے نوں مت دیندیاں وی ڈر لگدا اے۔ “
پھیر میں کڑی نوں کہیا:
“گندے پانی وچ ہتھ نہیں پائی دے۔ دس پیسے ای نیں میں تینوں دے دیناں “کڑی انج چپ کر گئی جیویں اوہ کدے دروئی نہیں سی۔ اوہدیاں چنھیاں اکھاں ٹڈ کے ہرنی ورگیاں ہوگئیاں ، بدامی رنگیاں تے اوہناں وچ سو سو پاور دے بلباں جنی لو آئی۔ اوہنے اپنا ہتھ ودھایا۔ میں کہیا۔ 
“انج نہیں پہلے اپنے ہتھ دھو پھیر پیسے دیاں گا۔”
میں مستری نوں کہیا۔
استاد جی۔ ذرا صابن پانی تے پھڑانا”
مستری چھوٹو نوں پانی لیان دا کہیا پر صابنوں منکر ہوگیا۔ پھیر مینوں کڑی دے ہتھ دھواندیاں ویکھ کے اوہنوں صابن دی گاچی وی یاد آگئی۔ میرے کھبے ہتھ وچ چار آنے سن ، دو وڈے پیسے تے اک پنج پیساتے ہتھ میری کھبی جیب وچ سی۔ میں ایہہ چار آنے کیوں انج گھٹ کے پھڑے ہوئے سن میری سمجھ نہیں سی آندا۔ پر ہن ایس گنجھل نوں کھولن لئی ویلا نہیں سی۔ میں کڑی نوں اک وڈا آنا پھڑا دتا۔ اوہنے آنا لیندیاں ای مٹھی گھٹ لئی کتے میں آناموڑنہ لواں۔ 
کڑی دہی دی کولی پھڑی اپنے گھر ول ٹر پئی۔ میں وی اوسے پاسے جانا سی پر میں چھیتی چھیتی قدم ٹپدا اوہدے توں اگے لنگھ گیا۔ اک دس پیسیاں لئی ایہہ کڑی کیویں اپنے ہتھ گندے کردی پئی سی۔ میں شاہد اوہنوں پیسے دینداتے نہ پر پیسے نالی وچ ڈگن دا دسدیاں اوہنے ایناں دکھ بھریا مونہہ بنایا سی کہ مینوں ترس جیہا آگیاتے میری دماغ دیاں کل گراریاں گھمن لگ پئیاں : 
ایہہ کڑی گھر جاوے گی تے ایہدی ماں ایہنوں جھڑکاں پاوے گی۔ اچی اچی ایہنوں گالھاں کڈھے گی۔ ایہدی موت منگے گی۔ پھیر اٹھ کے ایہنوں کٹن لگ پوے گی۔ گوانڈھناں جیہناں اپنے نیانیاں نوں کٹدیاں کدی اگا پچھا نہیں ویکھیا ہووے گا۔ ایہدی ماں نوں کہن گیاں “بھیناں ہن چھڈ وی دے کڑی نوں نہ بھیناں نیانیاں نوں ایناں نہیں ماری دا “
شامیں ایس کڑی دا پیو وی ایہنوں پھینٹی چاڑھے گا۔ جدایہدی ماں ایہنوں چھڈان لگے گی تے اوہنوں وی دو چار پے جان گیاں۔ پیو بڑبڑ کردا گھروں نکل جاوے گا ۔ کسی ہٹی توں لمپ دے دو سگرٹ لے کے اک سلگا لوے گا۔ دوجا کن تے ٹکا کے سینمیاں ول ٹرجاوے گا سائن بورڈاں تے لمیں چوڑیاں تیویاں ویکھن لئی۔ راتیں گھر مڑے گاتے کڑی تے ستی ہوئے گی پر اوہدی ماں جاگدی کڑی نوں کٹ پیندیاں ویکھ کے مینوں ایناں ترس آیا کہ میں کہیا “کاکی ایہہ پھڑدس پیسے تے اپنے گھر جا “
باقی دی سگرٹ تے ریتی والے مستری دی گل تے میں تہانوں دس ای بیٹھاں ۔ 
کڑی دے ہتھ دھوا، اوہنوں دس پیسے دتے ہن ، میں اپنے گھر ول جاندا پیاسی جیویں کوئی بھار میرے سروں لتھ گیا ہووے پھیر پتا نہیں کیہ ہویا کہ میریاں گراریاں پٹھے پاسے گھمن لگ پئیاں :
جے ایس کڑی نوں دس پیسے گوان توں ایہدے ماں پیو کٹ چاڑھ دیندے تے کیہ ہو جانا سی۔ ایہہ غریباں دے نیانیاں نوں تے کٹ پیندی ای رہندی نیں۔ دوجی گل جے ایس کڑی نوں ہنے توں کٹ کھان دی تے گت پٹان دی عادت نہ پئی تے وڈیاں ہوکے جد گھر والے ایہنوں کٹیا، ایہدی گت پٹی پھیر؟ پھیرتے ایہنوں بڑی پیڑہووے گی۔ ایس کڑی دی اوس پیڑدا جواب مینوں دینا پوے گا۔ 
میں دل محمد روڈ نوں چھڈ کے فلیمنگ روڈا دا وی خاصا پینڈا کر چکیا سی۔ میں پچھلے پیریں نٹھیا۔ کڑی نوں دل محمد روڈ دی اک گلی وچ وڑدیاں دیکھ لیا۔ ہور لمیاں لانگھاں بھردیاں میں کڑی نوں عین اوس ویلے پھڑ لیا جدوں اوہ اک چھوٹی جیہی کوٹھری وچ وڑ رہی سی۔ میں کہیا : 
“کاکی میرے دس پیس پیسے موڑ دے “
کڑی نے ڈرتے غصے نال مینوں تکیا تے اپنی بانہہ چھڑان لئی زور لان لگ پئی ۔ اندروں کسے کونیوں اک مائی دی اواز نے پچھیا: 
“کون اے سرداراں ؟” 
کڑی اپنی بانہہ چھڈان لئی زور لاٹا بند کردتا انج آکڑے کھڑی ہوگئی جویں کتا اپنے گھر اگے۔ تے کہن لگی:
“چھڈ دا ایں میری بانہہ ؟”
نال ای بڑی چیکدار اواز نال کوٹھری ول مونہہ کرکے کہیا : 
“ماں ایہہ بھائی میرے کولوں پیسے کھوہندا اے۔ 
“ہائے نی ، کیہڑا ایہہ ماواں پٹا !”
کڑی دی ماں تے گوانڈھناں انج رولا پا دتا جیویں بہت ساریاں ککڑیاں نوں بلی پے گئی ہووے۔ ویکھدیاں ویکھدیاں نیانیاں سیانیاں دا اکٹھ ہوگیا۔ ایس اکٹھ میرے بارے بڑیاں گھٹیا گھٹیا گلاں کیتیاں ۔ پھیرایہہ سارے مینوں نال لے کے تھانے ول ٹرپئے۔ جاندیاں ایس جلوس وچ دنیا جہان دے ویہلے لوکی آرلے تے نیانیاں “ہائے ہائے مردہ باد”دے نعرے لانے شروع کر دتے۔ ایہہ سارا قصہ بڑا لماتے دکھ بھریا اے۔ مکدی گل ایہہ کہ سگرٹ تے ریتی والے مستری دی گواہی نے اغواتے ڈکیتی دیاں دفعاں ختم کردتیاں۔ اک گل تھانے والیاں دی سمجھ نہیں سی آندی کہ میں کڑی نوں پیسے دے کے مڑواپس کیوں لینا چاہنداسی۔ تھانیدارنے اپنی جیب وچوں اک وڈا آنا کڈھ کے کڑی نوں دے دتا۔ جد کڑی نے میرا آنا مینوں موڑیا تے میں ویکھیا کہ ایہہ اوہی وڈا آنا اے جیہڑا اوس انھے فقیر مینوں موڑیا سی۔

…..