Hussain Shad was a noted Punjabi and Urdu writer and poet. His services for literature will be remembered always.

 حنیفا سفید پوش

( حسین شاد )

شالامار باغ دے ٹھیک اوس پاسے جس پاسیوں سورج چڑھدا اے اک لما چوڑا نالہ وگدا اے۔ ایس نالے وچ، جی ہاں ایس گندے نالے وچ ان گنت نکے نکے کچے کوٹھے دور تیک دکھائی دیندے نیں۔گندے نالے دا گندی پانی کوٹھیاں توں بچدا بچاندا الٹ پلٹ ہوندا اپنا راہ کڈھی ٹریا جاندا اے۔ جے کسے ویلے ایہنوں جوش آوے تے فیر اوہ جس گھر ول چاہوے وڑھ جاندا اے تے اوتھے رہن والیاں دے پانڈے ٹینڈے، منجی پیڑھی الٹ پلٹ کر دیندا اے۔ تے جے بوہتا غص آوے تے کوٹھے دا کوٹھا ای ریڑھ کے اگے کر دیندا اے۔ پر اوتھے دے رہن والے وی بڑے ڈھیٹ نیں۔ فیر اک نواں کوٹھا اُسار لیندے نیں۔ ایس وستی وچ تھاں تھاں کوڑا تے چکڑ گارا انج کھلریا ہویا اے جویں کسے مثالی وستی وچ پھلاں دیاں کیاریاں اگیاں ہوون۔ ایس وستی دے سینکڑے مکاناں وچ رہن والے ہزاراں لوگ کیڑے مکوڑے تے جراثیماں نال بھائی چارے دی زندگی گزار رہے نیں۔ اوہناں وچ اینی زیادہ انڈر سٹیندنگ اے جے نہ کدی لوکاں نوں جراثیماں اتے زہریلیاں دواواں چھڑکن دی لوڑ پئی اے تے نہ کدی جراثیماں لوکاں وچ بیماریاں ونڈن بارے سوچیا اے۔ ایتھے نکے بال گندے پانی تے چکڑ وچ انج کھیڈدے نیں جیویں امیراں دے بال سوہنے سوہنے باغاں تے پارکاں وچ۔ ایس سانجھے محلے دا ناں، جتھے جراثیم بے انت نیں، نگارخانہ اے۔

نگارخانے وچ رہن والے لوک سبزی ویچدے نیں۔ ریہڑیاں لاندے نیں۔ کھیلاں مرونڈے ویچدے نیں۔ ہسپتالاں اچ جا کے اپنا لہو ویچدے نیں۔ پر حنیفا سفید پوش ایہو جیہا کوئی کم نہیں سی کردا۔ میری اوہدی سیہان پہلے دن ای ہو گئی۔ انج تے اوس محلے وچ میں کدی وی نہ جاندا پر مجبورا جانا پے  گیا،سرکاری کم سی۔ میری ڈیوٹی ہور کئی سرکاری بندیاں نال ایس محلے دے ووٹراں دی فہرست بنان دی لگی سی۔ اسیں گھر گھر جا کے گھر دے آگو تے باقی ووٹراں دے ناں پتے تے پیشے اک چھپے ہوئے فارم اتے بھردے ساں۔ میرا اوہدا ٹاکرا ایس سلسلے وچ ہویا۔ جس ویلے میں اوہدے گھر ول جا رہیا سی، اوہ اپنے بوہے اگے کھڑا گندے مندے بالاں نون ٹافیاں ونڈ رہیا سی۔ سوفینی دی پتلون دے اپر اوہنے چوڑے کالراں والی راشمی بش شرٹ پائی ہوئی سی۔ ستائی اٹھائی ورھے دی عمر تے چنگی صحت۔ پر اکھاں ویران جیہاں سن۔ ساری بستی وچ اوہ با لکل وکھرا دکھائی دتا۔

مینوں ویکھ کے اوہنے چھیتی چھیتی بالاں نوں ٹافیاں ونڈیاں تے اوہناں نوں دوڑا دتا۔ فیر میرے ول ودھیا۔ ” جی، کیہہ حکم اے۔۔۔؟” میں اپنا مقصد دسیا تے اوہ کہن لگا آو فیر اندر آ جاو۔ آرام نال بہہ کے فارم بھرو۔ باہر تے بڑی دھپ جے۔ ” اوہنے کچی بیٹھک دا بوہا کھولیا۔ اندر اک نکی جئی میز تے دو کرسیاں سن۔ کندھ تے اک اسلامی کیلنڈر لٹک رہیا سی تے اک پاسے کسے ایکٹرس دی تصویر سی۔ اک پاسے اوہدی اپنی فلمی پوز وچ بنی ہوئی تصویر سی۔ اوسدے نال کسے اخبار وچوں کٹ کے لائی ہوئی اک تصویر سی۔ ایہہ لاہور چڑیا گھر دے مشہور تے مقتول ہاتھی شہہ زور دی اوس ویلے دی تصویر سی جدوں اوہنوں مستی دے جرم وچ گولیاں ماریاں جا رہیاں سن تے اوہدے سر وچوں لہو دیاں دھاراں وگ رہیاں سن۔ میںتصویر ول ذرا گوہ کیتا تے اوہ ہس کے کہن لگا، ” ایہہ پُلس مقابلے وچ ماریا گیا سی” میں وی ہس پیا۔ فیر اوہنے کرسی ول اشارہ کردیاں آکھیا ” بیہہ جاو باو جی”۔ میں بیٹھ گیا تے فارم بھرن لگا

” تہاڈا نا کیہہ اے ؟’

” محمد حنیف عرف حنیفا سفید پوش “

میں اوہدے ول ویکھیا تے اوہ کہن لگیا

” محلےوالے مینوں حنیفا سفید پوش ای کہندے نیں۔” میں فارم دا اگلا خانہ بھرن لئی پچھیا ” تہاڈا پیشہ کیہہ اے ؟ “۔۔۔۔ ” کھیسے کٹنا “اوس جواب دتا۔ ” شروع توں ای ایہہ کم کردے او ” میں پچھیا

” کیہہ مطلب ؟”

” مطلب ایہہ جے ایہہ تہاڈا خاندانی پیشہ اے ؟ “

اوہ ہس پیا تے کہن لگا، ” نہیں میرا پیو تے کلرک سی “

” فیر تسیں کنج کھیسہ کٹ بن گئے ؟ ” میں پچھیا

” چھڈو جی۔ میرا خیال اے جے فارم وچ ایہو جیہا ویروا نہیں ہوندا۔ اگلی گل پچھو۔۔۔”

” نہیں بھا جی، پشلی گل سناو” میں کھیڑے پے گیا۔ ایس لئی جے میں جاننا چاہندا ساں پئی ایڈا ٹھیک ٹھاک بندہ کھیسہ کٹ کنج بن گیا

” کیہہ کرو گے باو جی پچھ کے۔ دفعہ کرو ایس قصے نوں۔ بس روٹی دا دھندا اے “

” پر ایہہ کوئی چنگا دھندا تے نہیں”

” چنگا ہوے جاں مندا تہانوں کیہہ، تسیں اپنا کم کرو۔ نالے میرے خیال وچ چنگے مندے دا ویروا کرنا اک مشکل کم اے۔۔۔”

گل بوہت لمی ہو جائے گی جے میں تہانوں ایہہ دسن لگ پیا پئی میں اوہنوں کس طراں منایا۔ بس میں اوہنوں منا لیا۔ اوہ کہن لگا

” اودوں میں ناویں جماعت وچ پڑھدا ساں۔ میرا پیو اک سرکاری محکمے وچ کلرک سی تے اسیں سرکاری کوارٹروچ رہندے ساں۔ میریاں تن بھیناں سی تے میں اوہناں دا کلا بھرا۔ میرے ماں پیو تے نت لڑدے رہندے سن تے لڑائی ہمیشہ پیسیاں دے چکر توں ہندی سی۔  اک دن ساڈے گھر کجھ پروہنے آون والے سن۔ اصل وچ میری وڈی بہن دے رشتے دی گل سی تے کجھ لوک اوہنوں ویکھم واسطے آ رہے سن۔ اوس دن وی پیسیاں توں ای گل شروع ہوئی تے فیر ماں پیو لڑ پئے۔

میرے پیو نے ماں دے مونہہ تے تھپڑ ماریا تے بنا کجھ کھاہدے پیتے دفتر ٹر گیا۔ میریاں بھیناں کمرے اچ وڑ کے ہولی ہولی روندیاں رہیاں تے ماں سِر بنھ کے کمرے اچ جھاڑو دین لگ پئی۔ اصل وچ ماں  تھپڑاں دی عادی ہو گئی ہوئی سی۔ ہن مینوں خیال آوندا اے شاید میرے پیو نوں تھپڑ مار کے، تے میری ماں نوں تھپڑ کھا کے نشہ جیہا ہو جاندا سی۔ کیوں جے اوس توں بعد اوہ دونویں بے سُدھ جیہے ہو جاندے تے ڈولدے ڈولدے قدماں نال اپنے اپنے کم لگ جاندے۔ ہاں  تے ماں جھاڑو دین لگ پئی تے میں سکول جان دی تھاں ویہڑے وچ انج بیہہ گیا جویں ساڈے گھر کوئی مرگ ہو گئی ہووے۔ اوس دن پروہنے وی آئے پر میری بہن دی منگنی دا چکر وچ ای رہ گیا۔ اوس دن کئی چکر ختم ہو گئے۔

ماں پیو دی لڑائی وی مُک گئی۔ بہناں دے ہنجو وی سُک گئے۔ اوس دن ساڈے گھر چپ دا راج سی۔ ساڈے گھر ہر بندہ انج سی جیویں پتھر دا بن گیا اے۔ اوس دن انج لگدا سی پئی میرا پیو ماں نوں تھپڑ مارن بعد زیادہ ای نشئی ہو گیا اے۔ کیوں جے اوس دن اوہ رشوت لین دے کیس وچ پھڑیا گیا سی۔ مُکدی گل کئی پیشیاں توں بعد اوہنوں تِناں سالاں دی سزا ہو گئی سی۔ اوہ جیل ٹر گیا تے ساڈے کولوں سرکاری کوارٹر خالی کرا لیا گیا۔ میری ماں نے کجھ رہندے کُھوندے گہنے ویچ کے ایتھے جھُگی جیہ پا لئی۔ میں پڑھائی چھڈ کے تے اُکا ویہلا پھرنا شروع کر دتا۔

کوئی اک سال مگروں ساڈے گھر اک بندہ آیا۔ اوہدا ناں کریما سی تے اوہنے دسیا جے جیل وچ اوہ میرے پیو دے نال قیدی سی۔ ساڈے نال اوہنے بڑے پیار دیاں گلاں کیتیاں تے مینوں اپنے نال لت گیا۔ بازاروں اوہنے مینوں ضرورت دیاں چیزاں اک ریہڑے اتے لدا دتیاں جیہڑیاں ساتھوں دو مہینے نہ مکیاں۔ ایس دوران اوہ کدی کدی ساڈے گھر پھیرا پاندا رہیا۔ اوہدے رویے توں کدے وی کوئی لالچ ظاہر نہ ہویا۔ میرے نال تے اوہدا واہ واہ پیار ہو گیا۔ میں اوہنوں چاچا کریما کہن لگ پیا۔ اک دن میں تے میری ماں جیل وچ پیو دی ملاقات لئی گئے تے اوہنے دسیا ” کریما ایتھے اوہدا ساتھی سی تے اسیں چنگے دیہاڑے گزارے نیں “

اک دن چاچا کریما مینوں اک تھاں لے گیا۔ اوتھے کئی ہور بندے بیٹھے سن۔ جیہڑے چاچے نوں ویکھ کے اٹھ کھلوتے تے استاد جی کہہ کے سلام کیتا۔ میرے ول ویکھ کے چاچا کریما کہن لگا، ” ایہہ پُتر اے بھئی۔ ایہنوں کم سکھاونا ایں۔ بس اک ہفتے وچ ٹرینڈ ہو جائے۔ کاریگر، پکا کاریگر۔۔۔” تے فیر میں اکو ہفتے وچ سچ مُچ پکا کاریگر بن گیا۔ بندہ میرے سامنے آیا نہیں تے میں کھیسا صاف کر جاناں۔۔۔”

ایتھے آکے حنیفا چپ کر گیا۔ میں اوہدے ول ویکھیا تے اوہ کہن لگا۔ ” کہو تے تہاڈا کھیسا صاف کر کے وکھاواں۔۔۔”

” میرا کھیسا تے پہلاں ای صاف اے، دو چار روپئے کرائے جوگے ہون گے ” میں ہس کے آکھیا۔

اوہ وی تھوڑا جہیا ہسیا تے کہن لگا، ” ہاں کلرکاں دے کھیسے تے خالی ہندے نیں۔ کھیسے تے رشوت نال بھردے نیں۔ رشوت لیا کرو پر ذرا بچ بچا کے، میرے پیو وانگو نشے اچ نہیں۔ “

” تہاڈے والد صاحب دا کیہہ بنیا ؟ “

” پیو جیل وچوں رہا ہوکے آیا تے مہینے پچھوں مر گیا۔ فیر میں پھڑیا گیا تے جیل چلا گیا۔ ایس دوراں وڈی بہن نے آپے کسے نال ویہا کر لیا۔ دو ہالی باقی نیں۔ “

” تسیں ایہہ کم چھڈ نہیں سکدے ؟ ” میں اک ہور سوال چا کیتا

” میں چھڈ سکنا “

” فیر۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔؟ “

” لوکی نہیں چھڈن دیندے “

” کیہڑے لوکی ؟ “

” اوہناں دا ناں نہیں لتا جا سکدا”

” کیوں ۔۔۔؟ “

” اوہناں کولوں در لگدا اے “

” پر کیوں۔؟ میں زور دے کے پچھیا۔

” باو جی چھڈو وی۔ اینیاں گلاں تہانوں دس دتیاں نیں۔ اپنا آپ تہاڈے سامنے رکھ دتا اے۔ ہن بس کرو۔ جاوہن تسیں جاو ” اوہنے بڑی آوازاری نال آکھیا۔ میں کاغذ ولھیٹ کے اٹھ آیا۔ سرکاری کم دے سلسلے وچ میں اٹھ دس دن نگار خانے جاندا رہیا تے اوہدے نال ٹاکرا ہندا رہیا۔ اوہ روزاپنے بوہے اگے کھڑا گندے مندے بالاں نوں ٹافیاں ونڈ دا ملدا۔

میرے کم نوں مکے ہن دو تن مہینے ہو گئے نیں۔ کل اخبار دی اک خبر توں پتہ لگاجے حنیفا سفید پوش صرف کھیسے کٹ ای نہیں سی بڑا وڈا بدمعاش سی تے پلس بڑی دیر توں اوہدی بھال وچ سی۔ دریا دے کنڈے اتے جتھے لما لما گھاہ اگیا ہویا سی اوہ پلس مقابلے اچ ماریا گیا۔

 ایہہ خبر پڑھ کے مینوں پتہ نہیں کیوں حنیفے دے گھر لگی ہوئی چڑیا گھر دے مشہور ہاتھی شہ زور دی تصویر یاد آون لگ پئی۔