لمیاں واٹاں ۔۔۔ اقبال خالد
لمیاں واٹاں
( اقبال خالد )
“سر کیمپ
والے ساڈی ڈاک روک لیندے نیں۔”
میں ایہہ سن کے ہس پیا، تے اوہ چڑ کے
بولیا”سر کمال اے تسیں میری گل تے یقین ای نہیں کر دے سر چھ مہینے ہو گئے نیں
، تے شانی دا خط ای نہیں آیا۔ ایہہ تے ہو نہیں سکدا پئی اوہنے خط نہ لکھیا ہووے ۔
ایدھر والے ای گھپلا کر دے نیں۔”جس دن ڈاک تقسیم ہندی ، لیفٹننٹ اختر میرے آ
کے ایسے طرح دیاں گلاں کردا سی ۔ انج ساڈے کیمپ وچ رونق اوسے دے دم نال سی ۔ ہر
کسے نال چھیڑ چھاڑ تے ہاسا مخول اوہدا ہر ویلے دا کم سی۔ پر جس دن ڈاک تقسیم ہندی
، اوس دن اوہ اُداس پھر داتے چپ چاپ رہندا۔ اج وی جدوں “جنٹلمین ،
لیٹرز!”دی آواز پئی تے اوہ آپنا بنایا ہویا پنجرہ چھڈ کے نسّا تے کجھ چر مگروں
مایوس تے نامراد پرت آیا، آ کے پنجرے نال پھڑے ہوئے دوویں پرندے آزاد کر کے نیویں
پا کے دُوجے پاسے ٹُر گیا۔
میں ایس کیمپ وچ سبھ توں پہلے پُجا
ساں تے کجھ چر کلّا ای رہیا ۔ ہر ویلے دُعاواں منگدا ساں۔”ربّا آزادی دے ،
یاں سنگی ساتھی دیدے ۔ “دُعا دا دُوجا حصّہ قبول ہویا تے بہت سارے قیدی کیمپ
وچ آ گئے ۔وّن سوّنے بندے ۔ کوئی انجمن آرا تے کوئی آپنے آپ وچ ای انجمن ۔ ہر ذرّہ
اپنی تھاں آفتاب۔ بڑا دُکھ ہندا سی پئی ایسے نویکلے تے رنگ برنگے ساتھی تے ایہہ
خوبصورت کمپنی قید وچ ای نصیب کیوں ہوئی۔
لفٹیننٹ اختر دی شخصیّت ہشت پہلو ای
نہیں سدا بہار وی سی۔ سبھ توں چھوتا ، سبھ توں جونیر۔ بڑا شوخ ، ملنسار تے ذہین،
رگبی جو کس توں لے کے سکھاں تے پٹھاناں دے لطیفے سناندا، سلطان باہو توں کیٹس تے
حافظ تک دے شعر سناندا تے عالم لوہار توں سہگل تک سبھناں دیاں نقلاں کر کے سانوں
ہساندا۔ فیر پنجرے تے پتنگ بناون دا ماہر ۔ اوہدے نال رل کے قید کٹنی ایڈی اوکھی
نہیں سی لگدی۔
اُنج تے اوہ سبھناں نال رل مل گیا سی
پر میرے کجھُ بُہتا ای نیڑے آ گیا سی۔ اک تے میں ایس کیمپ دا پہلا تے کلّا قیدی
رہیا ساں تے ہر کسے نوں ایس بارے تجسّس سی ، پر ساڈا قرب ہم ذوق ہون پاروں سی۔ ابن
انشا توں اختری بائی۔ فیض آبادی تیکر ساڈی پسند اکّو سی۔ آپنی منگیتر نُوں خط لکھن
ویلے میرے نال شعراں بارے بحث تے مشورے کردا ہُندا۔ اک دن میں آکھیا : اینویں
پریشان نہ ہویا کر۔ خط آن یاں نہ آن نال کیہ فرق پیندا اے۔ نالے ہو سکدا اے اوہنوں
عادت ای نہ ہووے خط لکھن دی۔ “
“سَر، بہت فرق پیندا اے۔ ذرا مورال
اُچا رہندا اے ۔ رہی گل عادت دی ، تے اکیڈمی روز خط آنداسی۔ ایدھر وی جد پوسٹنگ
ہوئی تے ہفتے وچ دو خط ضرور آندے سن ۔لیکن سَر، نومبر توں خط بند ہو گئے
نیں۔”فیر اوہنے جیب وچوں اک تصویر کڈھ کے مینُوں پھڑائی تے آکھیا “ویکھو
سَر، ایہہ اکھاں مینوں ای پئیاں اُڈیکدیاں نیں۔ ہے نا، سَر؟ اوس الھڑ جیہی کڑی دی
تصویر وچ اکھاں تے ہوٹھ بڑے اُگھڑویں سن۔”سَر ، ایہہ تصویر اوس ویلے دی اے ۔
جدوں اسیں بی۔اے وچ پڑھدے ساں ۔ فیر میں یونیورسٹی داخل ہوگیا تے اوہ گھر بیٹھ
گئی۔ اوہ ہمیش مینوں آرمی جوائن کرن لئی کہندی سی۔ اوہنوں خاکی وردی بہت پسند سی۔
سر، میں تے لیکچرار بننا چاہندا ساں، پراوہدی ضد تے پسند دی خاطر میں ایدھر آ گیا۔
اوہ مینوں پیار دی تے ڈھیر کر دی اے نا۔ نالے میتھوں ڈر دی وی بڑا اے۔ آپنے کالج
دے فنکشن وی میتھوں پچھے بنا نہیں سی جاندی ۔ ہن میں اوہنوں ابن انشا دی نظم لکھاں
گا۔”انتظار کی رات ۔”پر اوہ اُداس ہو جائے گی۔ اچھا سر، اوہ ٹھیک رہے
گی؟”اک بار کہو تم میری ہو۔”یاں فیر تسُیں کوئی چاننی تے چن بارے نظم
سناؤ، پر اوہ نہیں جیہڑی انج مُکدی اے،
ع اُدھارا سیں تُوں چنّا تے اُدھاری
تیری چاننی
سَر، چاننی رات وچ ٹبّے تے بہہ کے
سگریٹ پین تے شعر سُنن سناون دا مزا ای ہور اے۔ ایہہ نشہ بادشاہی وچ بھانویں ہووے
، ہور کدھرے نہیں۔ سر، ساڈے علاقے وچ ریت بڑی ہندی اے تے راتیں ٹھنڈی ہو جاندی اے۔
اسیں بڑی رات تائیں جا کے بیٹھے ریہ دا سی۔ سر، تسیں اودھر آؤ گے نا؟ بائی گاڈ،
تسیں بہت انجوائے کرو گے ۔ تہانوں میں ہرن تے مرغابی دا شکار کھڈاون لے جاواں گا۔”
فیر اختر مینوں خواجہ فرید دے شعر تے
کافیاں سناوندا جیہناں وچ رد ہی دیاں تعریفاں ہندیاں سن۔
پوسٹنگ ایدھر ہوئی تے اوہنے رو کے
آپنی مت مار لئی مینوں پیار بہت کر دی اے نا، اوہنوں ڈر سی میرے تے بنگال دا جادو
نہ چل جائے ، سر ، اسیں تے وطن دی حفاظت کرن آئے ساں ۔ اوہ اصلوں جھلی اے ۔ ایہہ
گلاں نہیں سمجھدی ۔ کہندی سی: تیرا دوست کیپٹن مسعود بھلا کیہڑے کیمپ وچ ہووے گا؟
کدھرے نال دے کیمپ وچ ای ہووے تاں مزا آ جائے، پر ملن تے فیر وی نہیں دین گے۔ اچھا
سر، اک گل پچھاں، سچ دسو گے نا ؟”
“ہوں “میں آکھیا۔
” سر، تُسیں وی کدی پیار کیتا اے
؟”اوہنے ذرا ڈر دے ہوئے پُچھیا۔
“ہاں۔ کئی وار ۔ تے جند جان نال کیتا
اے۔”میں جواب دتا۔
اوہ پریشان ہو گیا تے کہن لگا”SIR,DON’T TELL ME
THAT”تُسیں تے ہرجائی اُکّا نہیں لگدے۔
“بھئی یقین کر۔ میں بہت دفعہ محبت کیتی
اے ۔ تے ٹٹ کے کیتی اے “میں آکھیا۔
“پر کس نُوں ؟ “
” چنگے انساناں نال ۔ چنگیاں کتاباں نال
خوبصورت موسیقی نال ، تے آپنے ملک نال میں پیار کیتا اے، فیر سبھ توں ودھ میں آپنے PROFESSION نال پیار کیتا اے۔”
“اوہ ۔ آئی سی۔”اوہ شرمندہ جیہا
ہو کے بولیا۔”سرجنا پیار شانی میرے نالکردی اے، جگ وچ کوئی کسے نال نہیں کردا
ہونا۔””کر ای نیں سکدا”میں دل وچ ہس پیا پتی ہ رمحبوب انجے محسوس
کردا اے تے ایہو آکھدا اے۔
“آئیڈیل بیوی تے ماں ثابت ہووے گی ۔
کہندی ہندی سی پئی اسیں آپنے بچیاں نُوں باراں سال دی عمرے سکول داخل کراں گے تے
اودوں تیکر اوہ اوہناں نوں آپے گھر پڑھایا کرے گی، عربی ، انگریزی ، اُردو سبھے
کجھ پڑھایا کرے گی۔ پڑھاون دا اوہنوں اُنج وی بڑا شوق اے۔ مینوں وی ویلے کویلے روک
ٹوک کردی رہندی سی۔ کدی کدائیں پیار نال ڈانٹ وی لیندی سی، بالکل اُستانیاں وانگوں
۔”
اک دن میں اوہنوں چھیڑیا۔ “اختر،
ہو سکدا اے اوہ تینوں اک بھُل گئی ہووے۔”
اوہ بڑا جذباتی ہو کے کہن لگا پئی
اوہدے بنا شانی جنت دی قبول نہیں کرے گی۔ تے جے کر گھر والیاں اوہدا ویاہ کدھرے
ہور کرن دی کوشش کیتی تے اوہ چُوڑیاں پیس کے کھا مرے گی۔ شانی دا یہہ دعوے سن کے
میں بالکل حیران نہ ہویا، کیوں جے ایس عمر دا عشق ایس طرح دے دعوے تے وعدیاں توں
وَکھ انسان نُوں ہور کجھ نہیں دیندا۔
اک دن لیفٹننٹ اختر نے اعلان کر
دتا:”جے ایس مہینے وی خط نہ آیا تے میں فرار ہو جانا اے ۔ پر ایہہ اعلان شانی
تیکر نہ پہنچیا ، کیوں جے اگلے دو مہینے وی اوہدا کوئی خط نہ آیا۔ اختر دے گھروں
تن ، چار خط ضرور آئے پر اوہناں وچ وی شانی بارے کوئی گل بات نہیں سی لکھی ہوئی۔
اک دن افواہ پھیلی جے کجھ سنیئیر افسر
کیمپ توں جا رہے نیں منزل دا کسے نُوں پتا نہیں سی پر سمجھیا ایہو گیا پئی وطن
واپسی ہو رہی اے ۔ اختر نے مینوں مبارکباد دتی تے آکھیا۔
“سر ، میرے گھر ضرور جانا۔ اوہناں نُوں
تسلی دینا پئی میں خیریں مہریں آں ۔ چھیتی آ جاواں گا۔ گھبران نہ ۔حوصلہ رکھن ،
نالے سَر، شانی نوں ضرور ملنا جے ۔ ساڈے ساہمنے والا گھر اے اوہناں دا ۔ نیلے گیٹ
تے ہمیشہ اک نکا جنا سفید کُتا بیٹھا رہندا اے، پر اوہ کسے نُوں کجھ نہیں کہندا ۔
شانی نُوں تُسیں پچھان ای لووگے اوہنوںذرا ڈانٹنا کہ خط کیوں نہیں لکھدی۔”
ہُن لیفٹننٹ اختر نے پنجرے بنانے چھڈ
دتے سن تے نہای اوہ ہفت روزہ “آزادی اور جمہوریت”پتنگ بناوندا سی۔ لوکاں
نال وی اوہدا میل جول گھٹ گیا سی۔ اوہ چپ چپ تے اُداس رہن لگ پیا سی۔
کجھ دناں بعد میرے نال دوہور سینئر
افسراں دی روانگی ہوئی سبھ نے مُبارکاں تے سنیہے دے کے سانوں کیمپ توں رخصت کیتا
سانُوں وطن دی تھانویں اک ہور کیمپ وچ انکوائری واسطے گھل چھڈیا تے چار ہفتے بعد
فیر اوسے کیمپ واپس لیا کے چھڈدتا۔ ایتھے اک افسوس ناک خبر سانوں اُڈیک رہی سی ۔
پتا لگا پئی اختر اک میجر نال فرار ہون دی کوشش وچ جہانوں ای فرار ہو گیا اے۔ میجر
نال فرار ہون دی کوشش وچ جہانوں ای فرار ہو گیا اے۔ میجر منصُور تے پہلے فائر نال
ای شہید ہو گیا ۔ لیفٹننٹ اختر گولی کھا کے ڈگ پیا تے فوراً پیا تے فوراً ای اُٹھ
کے فیر نسیا ۔ سنترینے بالکل نیڑے جا کے دوجا برسٹ ماریا تے اختر نے اوتھے ای دم
دے دتا۔
فیر بہت سارا ویلا لنگھ گیا۔ ایہناں
دو شہید افسراں دی برسی ، عید تے شب برات اسیں اوسے کیمپ وچ منائیاں ۔ چراں پچھوں
جنگی قیدیاں دی واپسی دا سلسلہ شروع ہویا۔ انت اک دن اسیں بار ڈر تے اپر کے دیس دی
مٹی تے سجدہ کیتا ۔وطن واپسی توں بعد میرے چار مہینے بڑے مصروف گزرے ۔ کئی واری
میں لیفٹننٹ اختر دے گھر جان دا ارادہ کیتا، پر ہمت نہ پئی۔
میری پوسٹنگ ہوئی تے راہ وچ میں اوہدے
گھر جان دا پروگرام بنا لیا ۔ اوہدے گھر والے غائبانہ طور تے مینوں جاندے سن چھڑ
گئے ۔ اختر دی ماں رون ڈیہہ پئی تے اختر دے ابّا جی نے ڈانٹ دتا۔ مینوں تسلّی دینا
اوکھا ہوگیا ۔ اختر دی ماں بولی ۔ ” مینوں پتر دا ایڈا دُکھ نہیں ۔ دکھ ایس
گل دا اے پئی اینے پتراں دی قربانی وی ملک نوں نہ بچا سکی۔”
اسیں چاہ پی رہے ساں جے کیپٹن مسعود
آگیا۔ ایدھر اودھر دیاں گلاں ہندیاں رہیاں ۔ فیر اسیں اختر دے والدین کولوں اجازت
لے کے ٹر پئے ۔ گھروں نکلدیاں ای ساڈیاں دوہاں دیاں نظراں اکو سار ساہمنے گئیاں ۔
نیلے گیٹ دے باہر اک رشین پپ بیٹھا سی، جس نوں آرمی افسر بہت پسند سی ، تے ہن اوہ
اک “سی ایس پ”دی بیوی اے۔