پانی دیاں لیکاں ۔۔۔ خالد حسین

پانی دیاں لیکاں

( خالد حسین )

سرحدی حفاظتی پولیس دے حوالدار کرنیل سنگھ نے اپنے چونکی افسر انسپیکٹر رندھاوے نوں سلوٹ ماریا تے کیہا، ”صاحب! دو پاکستانی جاسوس بناں ٹپدیاں پھڑے نے، واپس پاکستان جا رہے سن کہ ساڈے جواناں نے پھڑ لیا۔ ”جاماں تلاشی لئی جے؟” انسپیکٹر رندھاوے نے وردی پاؤندیاں پچھیا۔ ”آہو جی! پر نکلیا کجھ نہیں، اک دے کھیسے وچوں دو روپئے دا پاکستانی نوٹ تے دوجے دے بوجھیوں روپئے-روپئے والے ساڈی کرنسی دے چار نوٹ ملے نے، ہور کجھ نہیں ملیا۔” ”ہور کجھ نہیں ملیا؟”، انسپیکٹر نے بڑی حیرانی نال پچھیا۔ ”نہیں صاحب! پر اک دی نکر دے بوجھیاں وچوں مونگ پھلی تے دوجے دی پینٹ دے بوجھیاں وچّ ریوڑیاں ملیاں سن۔ دوویں مونگ پھلی ‘تے ریوڑیاں کھاندیاں ‘تے فلم بوبی دا گیت، ہم تم اک کمرے وچ بند ہو جائیے تے بوبی آ جائے، گاندیاں-گاندیاں بناں ٹپّ رہے سن کہ رنجیت، کرشنے تے ڈیوڈ نے دوہاں نوں گلمیؤں پھڑیا، بڑا چھڑکے پر اساں کسکن نہیں دتا۔ کہندی سن کہ وساکھی دا میلہ ویکھن آئے ساں۔ بھلا وساکھی دے میلے وچ اہنا دی کہڑی بے بے پئی نچدی سی جہنوں ویکھن آئے سن، مصلے کسے پاسے دے۔” ”چل ہاں کرنیل سنہاں، دسّ ہاں جہڑے جسوس پھڑے جے،” اوہنے اپنے تنبو وچوں نکلدیاں ہویاں کیہا ‘تے دوویں چونکی ولّ تر پئے۔

… ستو والی دی اس چونکی دے انسپیکٹر رندھاوے نوں آئے بہتے دن نہیں سن ہوئے، بسّ ایہو چار کو مہینے۔ دیش لئی اپنی جان تکّ قربان کرن دے جذبے نے اوہنوں تعلیم پوری نہیں سی کرن دتی ‘تے اوہنوں سنّ 71 دی ہند-پاک لڑائی وچ ایمرجینسی کمیشن مل گیا سی۔ پھیر اوہ جنگ دے کسے اگلے مورچے ‘تے دھکّ دتا گیا سی۔ جتھے اسدے جذبے دی گرمی نے اوہدی بڑی مدد کیتی ‘تے اوہنے دلیری دے کئی کارنامے کیتے۔ جنگ ختم ہون مگروں رندھاوے نوں وی باقی عارضی بھرتی کیتے گئے فوجیاں وانگوں فوج وچوں کڈھ دتا گیا پر اوہدے ویر-چکر نے اوہنوں بڈے چکر لواؤن مگروں بارڈر سکیورٹی فورس وچ انسپیکٹ بنا دتا۔ پر اوہناں چکراں نے رندھاوے دے سارے جذبات ٹھانڈھے کر دتے سن۔ اس نوں چنگے ‘تے برے دی پہچان ہو گئی سی۔ اوہنے بھارت ماتا دے صحیح دشمن اپنی اکھوں ویکھ لئے سن۔

…. اوہنے دوہاں جاسوساں دا سر توں لے کے پیر توڑیں جائزا لیتا، باراں-باراں، تیراں-تیراں سالاں دے بال… گورے مکھڑے چنڈاں کھان نال ہور لال ہوئے سن۔ اکھاں سجیاں…. مکھ ‘تے انگلیاں دے نشان۔ دوویں سہمے ہوئے نال-نال بیٹھے سن۔”

”اوئِ منڈیو! کتھوں آئے ہو تسیں؟” ”ایہہ نال دے پنڈ کجلیال توں۔”

”کجلیال تاں پاکستان وچ ہے۔ تسیں اتھوں کی لین آ گئے۔” بھاجی! گڈی لٹن آئے ساں۔ ” گڈی لٹن؟” ”آہو جی۔” ”لٹی پھیر تساں گڈی” انسپیکٹر نے جرہا کیتی ”نہیں جی۔” ”کیوں؟” ”گڈی ساڈے ہتھ نہیں آئی۔ اوہ امب دی ٹاہنی نال جا پھسی۔” ”پھیر تسیں واپس کیوں نہیں مڑ گئے۔ اتھے کی کردے رہے؟”

”صاحب! ایہہ بالکل جھوٹھ بول رہے نے، بکواس کر رہے نے۔ ایہناں نے پہلاں بیان دتا کہ اوہ وساکھی دا میلہ دیکھن گئے سن۔ ایہہ پکے جسوس نے اس طرحاں دے کئی منڈیاں نوں دشمن نے جسوسی ٹریننگ دے کے ساڈے دیش وچ گھلیا اے تاں جو ساڈے ملک ‘تے اک ہور حملے دی تیاری کیتی جا سکے؛ ایہہ دشمن دی نویں چال اے۔” حوالدار کرنیل سنگھ نے انسپیکٹر رندھاوے نوں سمجھاندیاں کیہا۔ ”تہاڈا ناں کی اے پئی؟” انسپیکٹر نے سوال کیتا۔ ”میرا ناں محمد طفیل چیمہ اے۔” نکر والے نے جواب دتا۔ ”میرا ناں عبدل عزیز اے؟” پر مینوں سارے جیجی کہندے نے۔’ پینٹ والے نے کیہا۔” ”تہاڈی عمر کی اے؟” ”میری عمر تیراں سال اے” طفیل بولیا۔ ”ماں کہندی اے کہ میں چودھویں ورھے وچ پیر پایا اے” جیجی نے جواب دتا۔ ”تسیں آپس وچ کی لگدے او؟” اسیں دونوں مسہرے بھرا ہاں۔” ”رہندے کتھے ہو ہور کم کی کردے ہو؟” میں گورمنٹ ہائی سکول ڈالووال وچ ستویں ‘چ پڑھنا ‘واں تے اسیں اتھے ہی رہندے ہاں۔” ”میں ایہہ نال ‘دے پنڈ کجلیال دا رہن والا ہاں۔ میں وی ستویں ‘چ پڑھنا ‘واں پر اج سانوں چھٹیاں ہوئیاں نے، اس کرکے تیپھو سانوں ملن آیا سی۔” ”اچھا ہن سچو-سچ دسو منڈیو کہ تسیں اتھے کی لین آئے سو۔ ویکھو جے تساں سچ دسیا تاں تہانوں چھڈّ دیوانگے، نہیں تاں تہاڈی چمڑی ادھیڑ کے اس وچ بھوں بھروا دیانگے تے تہاڈا ماس الاں تے کاواں نوں کھلا چھڈانگے۔ سچ، دسو، تہانوں اتھے کہنے بھیجیا۔ تہاڈے سپرد کی کم لایا گیا سی۔ اتھے تسیں کنھاں کول رہے ہو، تہاڈے کنے آدمی اتھے کم کر رہے ہن۔” انسپیکٹر رندھاوے نے اکو ساہ وچ ڈھیر سارے سوال پچھ لئے۔ اس دیاں اکھاں دوہاں جاکاں دے چہرے پڑھ رہیاں سن۔ اوہ دوووں اک-دوجے ولّ ویکھ رہے سن تے کدے انسپیکٹر ولّ۔ ”بھا جی اسیں بالکل سچ کہنے ہاں’ جیجی روندیاں-روندیاں کہن لگا۔ ”اﷲ پاک دی قسمیں، اسیں ایدھر گڈی لٹن ہی آئے ساں۔ گلّ انجھ ہوئی کہ اسیں دوویں اپنے کوٹھے ‘تے گڈی چاڑھ رہے سی۔ اک کٹ ہوئی گڈی نوں ویکھدیاں ہی میں اپنی ڈور نکے بھرا نسیرے نوں پھڑائی تے آپ گڈی لٹن دوڑ پیا۔ میرے پچھے-پچھے تیپھو وی دوڑیا۔ تے اسیں بو-کاٹے کہدے کہندے تہاڈے پنڈ تیکر پہنچ گئے۔ دور ہی کنا اے۔ بس کماداں دے ایہہ دو-چار کھیت ہی تاں لنگھنے پیندے نے۔” جیجی نے ہتھ نال رستہ ناپ کے دسیا۔ ”جد تہانوں پتہ لگّ گیا سی کہ ایہہ تہاڈا پنڈ نہیں تاں تسیں واپس کیوں نہیں مڑ گئے۔ اتھے دودھ چنگھ رہے سو؟” حوالدارا کرنیل سنگھ مچھاں نوں وٹّ دندیاں ہویا کھہبڑیا۔ کرنیل سنگھ دی ڈراؤنی شکل دیکھ کے تیپھو بول پیا، ”نہیں جی، ایہہ ساہمنے والے پنڈ وچ ڈھول دی آواز سن کے ساڈے کولوں رہِ نہیں ہویا تے اسیں وی اتھے تماشہ ویکھن چلے گئے۔ اتھے لوکیں بھنگڑا پا رہے سن۔ بڑا شور-شرابا سی۔ کجھ بندے شراب پی کے بھبکیاں مار رہے سن۔ ڈھول دے تال ‘تے اسیں وی نچن لگے۔ اک بڈھڑا پھمنیاں پاؤندا-پاؤندا میرے کول آیا تے مینوں اپنے موڈھآں ‘تے چکّ لیا۔ بسّ پھیر سارے لوک بھنگڑا مار مار کے نواں شہر پجے۔ میں تے جیجی وی۔ اتھے اوہ سارے بسّ وچ بیٹھ گئے تاں سانوں پتہ لگیا کہ اوہ جموں جا رہے نے، نہر ‘تے وساکھی دا میلہ ویکھن۔ جیجی وی مینوں میلہ ویکھن لئی کہن لگا…”۔ ”پر ایہہ نہیں سی مندا تے جس ویلے میں اس نوں کیہا کہ شام تکّ واپس مڑ آوانگے تاں کتے جا کے اہنے ہاں کیتی۔” جیجی نے تیپھو دی گلّ کٹّ چھڈی سی۔ اوہ کہہ رہا سی، ”کیوں جو میرا ابا گلاں کردا ہندا اے کہ جموں.. نہر ‘تے وساکھی دا اک وڈا میلہ لگدا ہندا سی تے اوہ چوانی کرایہ خرچ کے ادھے گھنٹے وچ نہر پہنچ جاندے ہندے سن۔ سارا دن موج میلہ دیکھن مگروں شامیں گھر اپڑے ہندے سی… اسیں وی اک بسّ وچ بیٹھ گئے تے خوب میلہ ویکھیا، بھنگڑا پایا، گنے چوپے، کلفی کھادھی، میلہ ویکھن مگروں اساں اک فلم وی ویکھی۔” ”آہو جی! جھوٹھ بولے کؤآ کاٹے کالے کوئے سے ڈریؤ۔” تیپھو جھٹّ بول پیا، ”او چپّ کر او”، ایہہ مچھاں والا ‘زوئے’ ظالم پھیر ماریگا۔” جیجی نے تیپھو نوں چونڈھی پٹودیاں ہویاں ہولی جہی کیہا، ”علف بے دے قیدے وچ ‘زوئے’ ظالم دے خانے وچ ہے نہ بالکل اسے سردار ورگی تصویر۔” آہو-آہو، بالکل اسے دی تصویر بنائی ہوئی اے۔ تاہیؤں انے سانوں ماریا۔” تیپھو نے کرنیل سنگھ نوں جویں پہچاندیاں ہویاں ہاں کیتی۔

”پر جموں جان جوگے تہاڈے کول پیسے کتھوں آئے؟” انسپیکٹر رندھاوے نے اپنی تفتیش جاری رکھی۔ ”بھاء جی جیجی کول تاں پیسہ نہیں سی پر میرے بوجھے وچ دو-دو رپہے والے اپنے تنّ نوٹ سن۔ نواں شہر پہنچ کے میں نوٹ بھناؤن ہی لگا ساں کہ جیجی نے روک چھڈیا ‘تے کہن لگا کہ اتھے پاکستانی نوٹ نہیں چلدا۔ میرے ابا نے حج توں میرے لئی اک گھڑی لیاندی سی اساں اوہ گھڑی اک گھڑیساز نوں تیہاں رپیاں دی ویچی تاں کتے اسیں جموں جا سکے۔میلہ ‘تے فلم ویکھن مگروں اسیں بسّ وچ پھیر نواں شہر واپس پہنچے ‘تے اسے رستے پیدل جا رہے ساں جتھوں اسیں ایدھر لنگھ آئے ساں کہ ایہناں ظالماں سانوں پھڑ لیا ‘تے بڑا ماریا۔” تیپھو نے سپاہیاں ولّ اشارہ کیتا ‘تے رون لگّ پیا۔ ”ایہناں سانوں نکیاں ویکھ کے ماریا اے۔ جے میرے ابا نوں پتہ چلے تاں اوہ ایہناں ساریاں دے ڈکرے کر دے۔ وڈے بلوان بنی پھردے نے” جیجی اتھرو پونجدیاں ہویا بولیا۔ ”تیرے ابا نوں کھان سور۔ ابے دا رعب پیا دسنا ایں۔ تیرے ابے دی… صاحب، ایہہ کتے جھوٹھ بولدے نے۔ ایہناں دی گلّ دا یقین نہیں کرنا، جناب۔ گورو مہاراج نے فرمایا کہ کوئی مسلا تیل والی بانہہ تلاں دی بوری وچ واڑے ‘تے انیاں ہی قسماں کھائے جنے تل بانہہ نوں لگے ہون تاں وی اس دی گلّ دا اعتبار نہیں کرنا چاہیدا اے۔ کرنیل سنگھ، رندھاوے نوں مشورہ دے رہا سی۔ انسپیکٹر نے دوہاں منڈیاں نوں چپّ کراندیاں ہویا کرنیل سنگھ ولّ گھور کے ویکھیا ‘تے پچھیا، ”کہڑے گورو صاحب نے ایہہ تلاں والی گلّ کہی اے” ”جناب! ایہہ تاں مینوں پتہ نہیں پر ایہہ گلّ مینوں بھائی جی نے دسی سی ‘تے اوہ تھوڑھی کوئی جھوٹھ بولنگے۔” ایویں غلط گلاں نہیں پھیلانیاں چاہیدیاں۔” انسپیکٹر رندھاوے نے کرنیل سنگھ نوں ڈانٹدیاں ہویاں کیہا ‘تے جیپ منگوان دا حکم دتا۔ اوہ ایہہ کیس اگے بھیجن توں پہلاں آپ سنتشٹ ہونا چاہندا سی۔… جیپ نویں شہر ولّ دوڑ رہی سی ‘تے عزیز تے طفیل دیاں سہمیاں ہوئیاں نظراں اپنے پنڈ ولّ۔ پدھرا رستہ.. پر کنا گنجھل دار… پہاڑاں ورگا اوکھا راہ۔ نظراں ویکھدیاں رہیاں… گنجھل ودھدے رہے… ‘تے جیپ لکشمی واچ ہاؤس اگے جا کھولوتی۔ ایہناں منڈیاں تینوں کوئی گھڑی ویچی۔” انسپیکٹر نے پچھیا، ”نہیں سردار صاحب، میں ایہناں منڈیاں نوں جاندا ہی نہیں۔” ”سچو سچ دسّ، نہیں تاں مشکاں کسا دیاںگا۔” انسپیکٹر گرزیا۔… تیپھو دی شناخت ‘تے انسپیکٹر نے گھڑی برآمد کرا لئی ‘تے جیپ مڑ چونکی ولّ دوڑ پئی۔… ”کیوں پئی کرنیل سہاں ہن کی کرنا چاہیدا اے انھراں منڈیاں دا۔” انسپیکٹر رندھاوے نے تیپھو ‘تے جیجی نوں اپنے تنبو ولّ کھڑدیاں پچھیا۔ ”جو تسیں مناسب سمجھو صاحب۔” ”منڈیو! کجھ کھادھا-پیتا وی ہے جے؟” انسپیکٹر نے تیپھو دی بانہہ ‘تے گھڑی بنھدیاں پچھیا” نہیں جی، پر سانوں ڈاڈھی بھکھ لگی ہوئی اے۔” ”چنگا دسو کی کھاؤگے۔” ”کجھ نہیں جی۔” کیوں بئی۔ تہانوں تاں سخت بھکھ لگی ہوئی اے پھیر انکار کیوں؟” دوویں اک دوجے دے منہ ولّ ویکھن لگے ‘تے پھیر تیپھو بولیا، ”ابا کہندا اے جے کافراں دے ہتھ دا کھاؤ تاں سخت گناہ چڑھدا اے۔” ”پر پتر! میں کوئی تہانوں کافر دسنا’ واں۔ میرے وی تاں تہاڈے وانگر ہی ہتھ پیر، نکّ منہ اے۔ پھیر میں وی تاں اسے ربّ اگے سیس جھکاندا ہاں جسدا تسیں وی اعتبار کردے ہو۔ پھیر میں کنجھ کافر ہو گیا۔ اسیں سارے انسان ہاں۔ تیرے ابے نوں کسے نے غلط دسیا ہے۔” انسپیکٹر نے تیپھو نوں اپنے کچھڑ وچ بٹھا کے سمجھایا۔ ”چنگا جی، پھیر تاں تسیں جو وی کھلاؤگے اسیں کھا لوانگے۔” … روٹی کھان مگروں انسپیکٹر رندھاوا ڈیوٹی تے کھلوتے دو سپاہیاں نوں ہدایت دین لگا۔” ”دیکھو! ایہناں دوہاں منڈیاں نوں سرحد پار کرا دیو۔ پر خیال رکھیؤ کہ اوہناں دے سپاہیاں دی گشت نہ ہندی ہووے۔ ایہہ ناں ہووے اسیں چھڈیئے ‘تے اوہ سالے پھڑ لین۔” سپاہیاں سلوٹ ماریا ‘تے منڈیاں نوں لے گئے۔ دور تکّ اوہناں نوں جاندیاں ہویاں انسپیکٹر دیکھ رہا سی۔ اوہدا چہرا کھڑیا ہویا سی۔ اس دیاں اکھاں خوشی نال چمک رہیاں سن پر اوہدے کنّ کجھ ہلکیاں-ہلکیاں آوازاں سن رہے سن۔” انسپیکٹر نے سپّ دے پتراں نوں چھڈّ کے چنگا نہیں کیتا۔ ہن اس دی خیر نہیں آپے کل تکّ اسنوں پتہ لگّ جاویگا… آوازاں ابھردیاں رہیاں… ‘تے انسپیکٹر اپنے تنبو وچ چپ چاپ چلا گیا۔