بلھا میرا مرشد

(راشد جاوید احمد)

سید بلھے شاہ  قادری، شطاری قصوری (1680 ء تا1758  ء) المعروف بلھے شاہ اک انقلابی شاعر سن۔ انقلابی توں مراد باغی۔ جدی وطن بہاول پور دا مشہور پنڈ اُچ گیلا نیاں سی۔ بلھے شاہ سید پراوہناں  دے مرشد، ارایئں،  پیر عنایت شاہ قادری شطاری لہوری سن۔

باغی شاعر ایس کر کے کہ اوہناں دے سامنے فارسی زبان وی سی تے عربی زبان دے عالم فاضل وی پر اوہناں نے پنجابی زبان نوں اپنایا تے سب توں وڈے شاعر بن گئے۔ اوہناں نے پنجابی نوں روایتی انداز اچ نہیں سی پھڑیا بلکہ ایس زبان دے ورتارے نوں فلسفی انداز دتا۔ ایسے لئی ڈاکٹر لاجونتی نے اوہناں نوں جلال الدین رومی تے شاہ شمس تبریز دے برابر دا شاعر منیا۔ بلھے شاہ دی سوچ نے سلطان العارفین سلطان باہو وانگر جذبے ہتوں ہار نہیں منی۔ حضرت باہو تے فیسلہ ای نہ کر سکے کہ جذبے تے فکر وچوں وڈی شئے کیہڑی اے پر بلھے شاہ ایس فیصلے وچ اگے لنگھ گئے تے روحانیت تے فلسفے نوں اکٹھا کر دتا۔ اوہناں نے فرید گنج شکر وانگوں شاعری کولوں تعلیم دا کم وی لیا پر ویروا کرئے تے بلھے شاہ باقت سارے صوفی شاعراں نالوں اگے ای دس دے نیں۔ بابا فرید ہوری غیر فلسفی شاعر سن۔ اوہناں کول سدھی سدھی تبلیغ سی۔ سید وارث شاہ نوں “سرتاج الشعرا” سدیا گیا پر بلھے شاہ نوں صوفی شاعراں دا سرتاج منیا گیا۔ بہت سارے غیر مسلم وی بلھے شاہ دے ایس رتبے نوں جان دے تے اوہدی قدر کردے نیں۔ تصوف نوں جسطراں جلال الدین رومی نے سمجھیا تے ورتیا اوسے طرحاں بلھے شاہ ہوراں وی استعمال کیتا۔ قادری سلسلے نال تعلق دے باوجود بلھے شاہ نے ظاہری تے وکھالے دی عبادت نوں کوئی اہمیت نہیں دتی۔ عمل ، نیکی تے اندرلی عبادت دا پرچار کیتا۔ اوہناں دی شاعری اچ انج تے ظاہری عبادت دی تبلیغ ملدی اے ۔ نماز تے زور دیندے نیں۔ پیر شاہ عنایت قادری دے حاضری اچ بلھے شاہ شریعت تے عبور حاصل کیتا تے ظاہری علماں نوں مکمل کیتا پر ایس توں بعد ریاضت تے مجاہدے دے سبب اپنے اندر چانن کیتا تے مست الست ہو گئے۔

سب توں پہلاں اوہناں جس شے تے کھل کے گل کیتی اوہ اوہناں دا نظریہ توحید اے۔ وحدت الوجود تے وحدت الشہود، توحید دے دو وڈے سکول آف تھاٹ نیں۔ پہلا نظریہ ابن عربی تے دوجا شیخ احمد سرہندی دا اے۔ اکثر لوک وحدت وجود نوں ہندو ازم دی شاخ من کے رد کردے رہے پر ایہہ درست نہیں۔ ” ہمہ اوست” تے ہمہ از اوست ” دونویں درست لگدے نیں۔ بلھے شاہ ہوراں کول وی ایس دا کوئی فرق نہیں لبھدا۔ اوہناں دی شاعری اچ وجود تے غیر وجود ، دووے بحثاں ملدیاں نیں۔ بلکہ وحد وجود نوں کھل کے پیش کرن دا سہرا وی آپ دے سر ہے۔ سلطان باہو نے بابا فرید تے شاہ حسین دے مقابلے وچ توحید تے فلسفیانہ نظر ضرور رکھی پر بے دحڑک تے کھل کھلا کے گل بلھے شاہ نے ہی کیتی۔ شاید ایس لئی کہ اوہناں اپنیاں پیش روواں توں بہت پہلاں ذات حقیقی دے جذبیاں نوں لبھ لیا سی۔ اوہناں نے اپنا آپ اللہ دی زات اچ ڈوب دتا تے فیر یک رنگی تے جذب پیدا ہوئے۔ تے ایہو ای اک صوفی دا حاصل تے منزل ہوندی اے کہ اوہ جذ ہون دی حیثیت اچ کُل اچ جب ہو جائے۔

الف اللہ نال رتا دل میرا مینوں ب دی خبر نہ کائی

ب پڑھ دیاں مینوں سمجھ نہ آوے، لذت الف دی آئی

ع تے غ نوں سمجھ نہ جاناں ، گل الف سمجھائی

بلھیا قول الف دے پورے جیہڑے دل دی کرن صفائی

یا فیر پریم نگر اچ گواچ جان دی گل ہووے تے، قطرہ دریا اچ مل کے دریا ہو جاندا اے تے فیر اوس نوں قطرہ کوئی نہیں بلاندا۔

اپنے آپ نوں سودھ رھیا ہوں، نہ سر، نہ ہاتھ نہ پیر

لتھے پگڑے پہلے گھر تھیں، کون کرے نِر وَیر

خودی کھوئی اپنا پد جیتا تب ہوئی گل خیر

بلھا شاہ ہے دوہیں جہانیں کوئی نہ دسدا غیر

صوفی جدوں خودی دیاں حداں ٹپ جاندا اے تے فیر اوس دیاں اندرلیاں اکھاں کھلدیاں نیں۔ بصارت دے نال بصیرت وی لبھ جاندی اے تے فیر بلھا شاہ بول اٹھ دا اے

بےحد رمزاں دس دا نی ڈھولن ماہی

مِیم دے اوہلے دِس دا نی ڈھولن ماہی

آپے آپ نوں سولی چڑھاوے

تے کول کھلو کے ہسدا نی ڈھولن ماہی

ایہ تے وجودیت دی گل سی۔ کائنات دے سلسلے وچ ذکر ہویا کہ اوہ “عدم وجود” اے۔ وجود نرا اللہ پاک ای اے تے اوہ منصور وی اے تے آپ ہی سولی دیندا اے۔ آپ ہی سولی چڑھدا اے تے آپ ہی ہسدا اے۔ پر بلھے شاہ دا شہودی انگ وی ویکھئے تے

سیو، ہن میں ساجن پایئو نی، ہر ہردے وچ سمایئو نی

احد احد دا گیت سنایئو، پردے وچ اک مِیم رکھایئو

انا احمد ص ہوں پھر فرمایئو، پھر نام رسول ص دھرایئو نی

اگے چل کے ہور نکھیڑا کردے ہوئے لکھدے نیں

گھنگھٹ کھول جمال دکھایا، شیخ جنید کمال سدایا

لیس فی جنی  حال بنایا، اشرف انسان بنایئو نی

صوفیانہ مسلماناں تو وکھ ہو کے بلھے شاہ ہوری پہلے شاعر نیں جنہاں نے شاعری دے فن دا وی کجھ خیال رکھیا اے۔ باقی صوفی شاعروں کول دل دیاں پیڑاں تے موجود ہن پر رنگ تبلیغ دا ای چھایا اے۔ بلھے شاہ کول تبلیغی رنگ دے نال نال شاعرانہ فضا بھی موجود اے۔ ترکیبا﷽، تشبیہاں تے استعارے فارسی تے ہندی دوہاں زباناں وچوں ورتے گئے نیں تے عربی دیاں آیئتاں دا ورتارا وی عام اے۔ ایسے کر کے گل دا مقصد بھی کھل کے سامنے اوندا اے تے شاعری دا رنگ وی نکھردا اے۔ موسیقیت تے آہنگ وی بلھے شاہ دی شاعری دا وڈا وصف اے۔

اک رانجھا مینوں لوڑی دا

کن فیکون اگے دیاں لگیاں۔ نیوں نہ لگڑا چوری دا

اک رانجھا مینوں لوڑی دا

آپ چھڑ جاندا نال مجھیں دے۔ سانہوں کیوں بیلیوں موڑی دا

اک رانجھا مینوں لوڑی دا

مان والیاں دے نین سلونے۔ سوہا دوپٹہ گوری دا

اک رانجھا مینوں لوڑی دا۔