Prem Gorkhi, is one of the leading short story writers of contemporary Punjab.

وتھ

(پریم گورکھی)

کامریڈ نے گھٹ کے گیٹ نوں پھڑ لیا تاں اوہ ڈگنو بچ گیا۔ سمبھل کے پھیر تریا تاں ڈکو-ڈولے کھاندا میرے ساہمنے کرسی وچ آن ڈگیا۔ اوہدی پگ ٹیڈھی ہو گئی اتے اکھاں وچ ڈورے اتر آئے سن۔ اوہ پچھانہ سر سٹی اک ٹک نشئی اکھاں وچوں مینوں گھورن لگ پیا۔ اینے نوں اوہدی پتنی اندروں آئی اتے اوہدی پگ سدھی کر دتی۔
“اوئے کی ہو گیا، کجھ نہیں ہندا سرداراں دی پگ نوں ” کہندا پھیر اوہ آپ ہی پگ ٹھیک کرن لگ پیا۔
“چھوٹے بھائی لے لے کار دا ہوٹا لے آ نیانیاں نوں وی، لے جا نال ایویں بور ہندے آں۔ لے جاؤ میری ماروتی شہر گھم آؤ۔” اوہ اکھاں اگے چابی لہراؤندا کہہ رہا سی۔
“بھا جی ایہناں نے نہیں جانا، اٹھو تسیں اندر آرام کر لؤ اندر ممی بلاؤندے آ۔” میں تاں کوئی جواب نہ دتا، پر ہرپریت نے آ کے اوہدے ہتھوں چابی پھڑ کے اوہدی گلّ بدلنی چاہی۔
“ایہہ پریتیئے توں ایویں بہتی پروفیسری نہ گھوٹیں۔ آہو آہو! میں اپنے بھائی نوں کہناں توں ایونے کیوں بھا، ہے کہ نہیں؟” کامریڈ نوں گلّ کرنی اوکھی ہو گئی سی۔
“گر تسیں اپر چلو نالے سرگھی کلی آ، اپر کوئی کتاب پڑھ لیو۔” پریتی بہانے نال مینوں اٹھا کے پؤڑیاں کول چھڈ گئی، “ایویں جوٹھ جیہا بہت گلاں آؤندیاں”، اوہ مڑن لگی بولی۔
“میں شہر جانا بئی اے پریتیئے آہ اپنی سیکلی جہی پراں کر لؤ۔” میں اپر کھڑے نے ویکھیا تاں کامریڈ کار کول کھڑھا سی۔
“وے وڈیا جگیردارا بہندا کہ نئیں رام نال پروہنے دے موٹرشیکل نوں سیکلی ای دسدے۔” پریتی دی بھوآ اندروں باہر نوں آؤندی دبکا مار کے بولی تاں کامریڈ دندیاں کڈھن لگ پیا۔
سرگھی نواری پلنگھ تے ستی پئی سی۔ اپر پکھا چل رہا سی۔ اوہدے لمے ککے وال ہوا نال اوہدے چہرے ‘تے پھیلے ہوئے سن۔ اوہ ایوں لتاں پسار کے پئی سی جویں کوئی بہت تھک-ٹٹ کے پیا ہووے۔ اسیں دس وجے پنڈ پہنچے سی، ایہہ ادوں توں ہی کھیڈدی بھجدی رہی سی۔ ایہدے لئی اج دا دن عجیب خوشیاں بھریا دن سی۔ ایہہ ساڈھے تنّ سالاں دی ہو کے پہلی وار اپنے نانکیں آئی سی۔ ہرپریت نے ایہنوں صرف نانے دیاں کہانیاں سنائیاں سن جاں پھیر فوٹواں وکھائیاں سن۔ نانی ایہدے جمن دے بعد تنّ-چارن وار آ چکی سی،اوہ وی جدوں شہر اسیں نواں گھر چھت لیا سی۔ ایہدا ماما ہرنیک وی کدے-کدے گیڑا ماردا رہندا سی۔ اک نانا ہی سی جس نے ایہنوں پہلی وار ویکھیا سی۔
“ممی ایہہ نانا جی فوٹو والے نے، اپنے گھر” پریتی جدوں اپنے پتا دے گل لگ کے رو ہٹی تاں سرگھی بولی سی، حیرانی جہی نال۔
“ہاں بیٹا نانا جی نال لاڈی کرو” پریتی دے بولن توں پہلاں ہی اوہدے ڈیڈی نے سرگھی نوں چھاتی نال گھٹ لیا سی۔ پھیر اوہدے نقشاں نوں نہاردا سرگھی دا منہ چمدا بولیا سی، “پریتی بس تیراں روپ ای آ ان-بن، بھورا فرق نہیں۔ بس اکھاں گربخش ‘تے گئیاں، ایہدے ورگیاں بلیاں۔”
چاہ پی کے پریتی دے ڈیڈی نے کیہا، “آؤ، پریتی نوں اپنا کھوہ وکھا کے لیائیے۔ پروہنے تاں اجے باراں وجدے نوں آؤنگے۔” سرگھی نوں کچھڑ چک کے اوہ اگے اگے ہو ترے سن۔ کھوہ تاں پنڈ دے نال ہی سی۔ پہلاں ڈھاب، پھیر شوالہ تے نال کھیت۔ پھرنیؤں لہہ کے موٹر سی۔ ویاہ توں پہلاں جدوں ہرپریت مینوں اک وار لے کے آئی تاں اسیں کھوہ ‘تے وی آئے سی۔ ادوں موٹر نہیں سی لائی۔ ہن تاں ٹیوبویل لا لیا سی، پشواں لئی کھلھا کوٹھا پا لیا سی اتے وگل کر لیا سی۔
پریتی دے ڈیڈی چھوٹے چھوٹے سوال کردے کردے ترے آئے۔ “واہوا تنخواہاں ہونگیاں ہن تاں؟”
“ہاں جی بہت آ”
“ہے دوہاں دی ملا کے پنج چھ ہزار؟” ڈیڈی نے پچھیا۔
“بسّ جی، کٹّ کٹا کے دوہاں نوں ٹوٹل چوداں کو ہزار مل جاندا۔”
“ہیں! چوداں ہزار!” اوہ تربک کے کھڑ گئے۔ سرگھی اوہناں دے ہتھاں وچوں ہیٹھاں نوں لڑھک آئی۔
کھوہ اتے آ کے پھر اوہناں میرے نال بہتی گل بات نہ کیتی۔ اوہ ٹریکٹر اتے سرگھی نوں بٹھاؤندے اوہدے نال گلیں پے گئے، “میرا پت ٹریکٹر چلاؤگا ہیں پئی؟ تھہاڈے گھر ہینی نہ اےداں دا ٹریکٹر۔ تھہاڈے گھر تاں ٹوبیل وی ہینی۔ ہیں پئی سرگھی، تھہاڈے گھر اینیا مہیاں ہیگیاں؟ پتہ اینا ددھ ہندا ساڈے۔ تسیں تاں دودھی کولوں لیندے ہوووگے، کلو دو کلو۔” گلاں کردے اوہ سرگھی نوں چکی موٹر کول جا کھڑے، “پت اوہ اپنے کھیت آ دیکھ کنا جھونا آ، چول آ چول۔ اوہ کمادی آ، گنے۔ چھلیاں آپاں وڈھ لئیاں۔” وچوں ہی گلّ توڑ کے اوہ میرے ول ہو گئے، “گربخش اہُ چارے کھیت، او جتھے ککر کھڑی آ، پروں میں لئے۔ نیک تاں کہندا سی ڈیڈی چھڈو پرھاں پر سستے ملدے سی، نالے سوئے دا پانی کھلھا۔ مٹی رتا کیڑی آ، پر چولیں سر گیا۔ جہدے کول سی عمل کھاندا سی، ویچ کے وہلا ہویا۔ پہلاں چار کھیت اوہنے آددھرمیاں نوں ویچ’تے، سانوں خبر ای بعد وچ ہوئی۔ ساڈے ایتھے آددھرمی تکڑے آ۔ کئیاں کول کھیت ہیگے آ۔”
“چلیئے بیٹا سرگھی آ چلیئے۔” میں چلھے وچ پانی نال کھیلدی نوں چکیا تاں گلاں بند ہوئیاں۔ اعلیٰ-دوالا بہت کھلھا سی پر میرا تاں ساہ گھٹیا گیا سی، جداں کچا دھوآں نکّ نوں چڑھ گیا ہووے۔
گھر پہنچے تاں ہرپریت دی وڈی بھین گرپریت تے اوہدا پتی کامریڈ آئے بیٹھے سی۔ ہرنیک وی مٹھیائی وغیرہ لے آیا سی۔ اوہ سرگھی نوں چکن لگا تاں میں اوہنوں منگنے دی ودھائی دتی۔ اوہ شرما جیہا گیا۔
میں پلنگھ اتے بیٹھدیاں سرگھی دے متھے اتے پھیلے والاں نوں چھوہیا۔ چت کیتا ایہنوں جگا کے ایہدے نال گلاں کراں۔ ایہنوں کہاں، مینوں ‘لوَ سٹوری’ سناوے۔ ایہہ کہنا شروع کریگی “اک سی گر اک سی پریتی ہیں، دوہاں دا بہت-ت-لوَ سی ہیں، پھے دوہاں دا ویاہ ہو گیا۔ پریتی دا ڈیڈی کہندا، نئیں نئیں، پھے پتہ کی ہویا، پھے ہنا، سرگھی آ گئی، پھے لوَ جت گیا، نانا ہار گیا۔ میری سٹوری ختم پیسہ ہضم۔” تے ایہہ سر ادھر ادھر گھمائیگی۔ مینوں ایہہ گلّ کھوہ اتے کیوں نہ یاد آئی میں من ہی من پچھتایا۔
میں لما پے گیا۔ چھت دیاں ٹائلاں گنن لگا۔ پوری پال وچ پینتی اٹاں سن۔ پھر بالیاں دا حساب لایا۔ من ہی من میں کمرے گنے، پھر بالے تے پھر ٹائلاں۔
“بخشیا، توں گنی گیانی آں، میں خالی بھانڈا تینوں متاں دندا سوبھدا نئیں۔ بس ایہہ وچار لئیں پئی جوانا توں ‘لانگھ لمی بھرن لگیں، ایہہ زمانہ اجے وی ترن نہیں لگا، جات برادری اپنی ای معافق بیٹھدی آ، جتھے بندہ دھون اچی کرکے تاں تردا پترا۔ حالے تاں اگلیاں نوں ساڈا پہنیا پچریا ای نئیں سکھاؤندا۔ ویاہ والی تاں گلّ چھڈ، بہت سرے دی گلّ آ ایہہ تاں ساری عمر من دے ٹوئے پوردا ای رہیں گا۔ نال جان دا کھو وادھو۔ جتھے بندے کول پیش کرن لئی ترک جاں دلیل نہ ہووے، اتھے پھے ٹھاہ سوٹا مارن اتے اتر آؤندا۔ باقی مترا اسیں تیرے نال آں، جے دب گیا تاں پھے جانی قبر وچ پے کے اپنے آپ توں آپوں ہی اٹاں چنن والی گلّ کر بہینگا۔” جدوں گھر وچ میں ویاہ دی گلّ چلا دتی سی تاں بھائیے نے من دیاں کہیاں سن۔ ایہہ بھائیا کدھر آ وڑیا؟
جدوں کوئی سوچ، کوئی تناء میرے ذہن اتے بھارو ہو جاندا ہے تاں ایہہ بھائیا ضرور آ پرگٹ ہندا ہے۔ میں تاں بالے تے ٹائلاں دا حساب لا رہا سی، نئیں کدھرے اندروں میں تڑک رہا سی، ساہ وی اوکھا جیہا آؤن لگا سی۔ میں تنّ چار ٹکڑیاں وچ ہوا اندر اڈ رہا سی، اک ٹکڑا اجے وی موٹر اتے گھم رہا سی تے دوسرا اجے وی کامریڈ دے ساہمنے کرسی اپر بیٹھا اوہدے ہتھ وچ لہرا رہی کار دی چابی نوں دیکھ رہا سی۔
جدوں اجے ویاہ نئیں سی ہویا، پریتی دے زور پاؤن اتے اسیں ویاہ والے کاغذ کچہری دے آئے سی۔ اگلے دن ایہہ گلّ اپنی ممی نوں دس کے پریتی پنڈوں مڑی تاں اوہنے کنٹین نوں جاندیاں پرس وچوں چٹھی کڈھ کے مینوں دتی، “ڈیڈی دی آ پڑھ لینی ایتھے نئیں گھر جا کے۔”
میں گھر آ کے چٹھی پڑھی سی۔ ہرپریت دے ڈیڈی نے اوہدی ممی نوں لکھیا سی، “ایہہ ویاہ کسے وی صورتَ وچ نہیں ہونا چاہیدا۔ اوس منڈے نوں شوٹ کر دیو۔ کسے نوں ویہہ پنجاہ ہزار دے-دعا کے پھستا وڈھ دیو۔ لامبڑے والے بھجی نوں گنڈھ لؤ۔ تسیں مر گئے سارے؟ پیسے دی پرواہ نہ کرو۔ دو لکھ تہانوں پہنچ گیا ہونے، نوں دس دناں تک ہور اپڑ جاؤ میری گلّ اتے غور کریو۔”
دوجے دن وہلے سمیں بیٹھے اسیں پھوکیاں جہیاں گلاں کردے رہے۔ پیرڈ ختم کرکے جدوں میں اوہنوں ہوسٹل ول چھڈن گیا سی تاں رستے وچ اوہنے اپنے ڈیڈی دی اک گلّ دسی۔ ایہہ گلّ اوہنوں کسے ٹائم اوہدی ممی نے دسی سی۔ ممی نوں بہت چر پہلاں پریتی دی کرتارپور والی بھوآ نے دسی سی۔
گلّ ہے تاں عامَ جہی سی پر اوہ پریتی دے اندر کتے پارے وانگ بہہ گئے سی۔ ویاہ ہون توں پہلاں پریتی دے ڈیڈی نال والے پنڈ دے اپنے رہِ چکے رمداسیئے ماسٹر دی کڑی نال بہت پیار کردے سی۔ کڑی ایتھے تک طول گئی کہ اوہنے پہلاں تاں اپنے پیو نوں نشنگ کہہ دتا کہ میں تاں جگتے نال ویاہ کراؤنا، نئیں مہرا کھا لؤں۔ پھر آ کے ایہو گلّ پریتی دے دادے موہرے آ کہی۔ اوہ کڑی بھوآ دی سہیلی وی سی، گھر آؤندی جاندی سی۔ بھوآ نوں ساری گلّ دا بھیت سی۔ اگلے دن جگتا اوہنوں ملیا تے لڑ پیا۔ کہن لگا ویاہ دی گلّ توں سوچ کداں لئی؟ میرا پیار تاں ہے پر ویاہ والی گلّ نہیں ہو سکدی۔ کڑی اڑ گئی۔ کہندی، میں ڈھیر اتے نہیں سٹی ہوئی! توں میری عزت کھیہہ رولی آ، میں پنڈ وچ تیری مٹی رول کے چھڈوں۔
اوہ تاں جی کھوہ تے آ کے بہہ گئی، جاوے نہ۔ پھیر اوہدا کوئی پتہ نہ لگا کہ کتھے چلی گئی۔ اوہدا پے پولیس لے آیا۔ آددھرمی وی کٹھے ہو گئے ڈیڈی ہناں پولیس کول پیسے چاڑھ ‘تے۔ پولیس الٹا ماسٹر نوں پھڑ کے لے گئی تے گلّ دبا دتی گئی۔ جدوں مربابندی ہوئی تاں نیائیاں والی جھڑی کلیراں والیاں دے حصے آ گئی تے اوہناں نے واہ دتی، سوئے توں پار آڑ کڈھدے کلیراں والیاں دے بڑھے نے ہڈیاں دیکھ کے کہی روک دتی۔ اتھے لوک سن کے میں ہؤکا بھریا سی۔ چاہ نئیں پیتی گئی۔ پر ہرپریت نے چاہ وی پیتی تے بریڈ پکوڑے دونوں کھا گئی۔
“گر کچہریاں وچ کسے نوں سو پنجاہ دے کے کاغذ دو-چار دناں وچ کڈھا لؤ چھیتی۔ میرز ہو جائے ایہہ پیہے، ایہہ ہینکڑ، ہر تھاں نئیں چل سکدے۔” پریتی نے دند کریچے سن۔ اک دم اوہدا چہرہ تن گیا سی۔ عجیب سبھاء دی کڑی سی۔
میری نگاہ پکھے ‘تے اٹک گئی۔ پھر نگاہ پکھے دے تیز گھمدے پھراں نوں پھڑن لگی پر کوئی پیش نئیں سی جا رہی۔ پھر نگاہ وچکار موٹر اتے ٹک گئی، گول گمبد جہے اتے۔ کویں گریس نکل کے باہرلا پاسہ کالا ہو گیا سی۔ ماڑی کمپنی دا پکھا لگدا سی، چنگی کمپنی دی چیز تاں گھر دی شوبھا ودھا دندی ہے۔
“پتّ، ایہہ ٹھیک آ پئی بخشا چنگی نوکری اتے آ، سوہنا-سنکھا تے چھ فٹّ توں اچا پر پت ہے تاں، ” بھائیا گلّ کردا کردا رک گیا سی۔ پھر گلّ پلٹ کے کہن لگا، “بس دھیے توں ایں سوچ لے ضداں بئی سارا کچھ ای ودھیا ہووے پر کمپنی ماڑی ہووے۔ پہلاں تاں کہنگے نینویں جات آ، یانِ ماڑھی کمپنی آ تے اپنے آپ نوں سمجھنگے ٹاپ دی کمپنی، اصلی مال جداں ریلے کمپنی سی، اوشا، بجاج جاں پھلپ تے پریت پتّ ایہہ دیکھ لا کمپنی تاں پئی ایسی ویسی ای آ۔” بھائیا کہہ کے ہسیا سی۔
“کیا کمال آ بھائیا جی، گلّ دا سواد لیا ‘تا۔ دیکھو گر، بھائیا جی دی گلّ؛ بھائیا جی، میں کہاں، آئی ایم پروڈ آف یو بھائیا جی۔” بھاوک ہوئی پریتی نے حقہ پی رہے بھائیے نوں جپھی جا پائی سی۔
ایہہ بھائیا پھر پتہ نئیں کدھروں آ داخل ہویا۔ میں تاں پکھے بارے سوچ رہا سی۔ سرگھی اٹھ کے بہہ گئی۔ ادھر ادھر دیکھن لگی۔
“اٹھ گیا میرا راجا بیٹا!” ہرپریت اندر داخل ہوئی تے میرے کول بیٹھ گئی۔ اوہدے ہتھ وچ پیپسی دی بوتل سی۔ “لے میرا راجا کولڈ ڈرنک پیو، سو سویٹ۔” اوہنے بوتل سرگھی نوں پھڑا کے میریاں اکھاں وچ جھاکیا۔ اوہ سہمی ہوئی سی۔
“تسیں کڑا تے مندیاں وغیرہ نئیں نہ لین دتے ڈیڈی بڑے خوش آ۔” ہرپریت گلّ کردی میرے اپر جھک گئی، میرے والاں اتے ہتھ پھیرن لگی۔
“ہیٹھاں کاہدا رولا پے رہا؟” کامریڈ بولدا سی۔
“تہانوں سن گیا؟ گرپریت جھیڑا پائی بیٹھی آ۔ کہندی آ، مینوں جپسی لے کے دیو۔
کامریڈ کہندا، میرے منڈے نوں تسیں کی پایا؟ دو منڈے ہوئے پنجاہ پنجاہ چھلڑاں نال سار ‘تا۔ ڈیڈی نوں کہندا، ویہہ لکھ جما کرکے رکھیا، اوہنوں اگّ لاؤنی آ، نالے مینوں جپسی لے دیو، نالے نیک نوں، بے وقوف نیک نوں بھڑکاؤندا۔” گلّ کردی کردی ہرپریت سدھی ہو گئی۔ “چلو چھڈو ایہہ گلاں چاچا تے چاچی وی بڑے خوش آ تہانوں دیکھ کے۔ ممی ہنیں اوہناں کول جھوٹھ بولیا ہونے تہاڈے بارے، پر گلّ دب گئی۔ بھوآ کہندی سی، دونوں جنے ضرور پنڈ گیڑی ماریو۔ جدوں تسیں کھوہ ولّ گئے آں، جہنے جہنے وی دیکھیا، کئی جنیاں آئیاں گن گا کے گئیاں۔”
کوئی پؤڑیاں ‘چ آ رہا سی۔ ہرپریت اٹھ کے کرسی اتے بہہ گئی۔
“اٹھ گئی بئی سرگھی آ جا میرے کول۔” ہرپریت دے ڈیڈی نے اوہنوں چک لیا تے میرے کول پلنگھ اتے ہی بہہ گئے۔
“پتّ، میرے شندے، کوئی گلّ من اتے نہیں لاؤنی، اپنے گھر سکھی وسو۔ کوئی اوکھ سوکھ ہووے اسیں ہیگے آ۔ سارا پنڈ سوبھا کردے جہڑا وی سندا پروہنا پروفیسر آ، منہ اڈیا رہِ جاندا۔”
“پریتی وی تاں پروفیسر آ!” میں کہہ کے ہسیا۔
“اوہ تاں ہے”، پریتی دے ڈیڈی بولے۔
“ممی جی، ساڈے بارے تسیں کدے چنتا نئیں کرنی۔ خاص کرکے ہرپریت بارے، ساڈے بارے کوئی کی سوچدا جاں کہندا، ایہدے بارے اسیں نہیں سوچدے، نہ ساڈے کول وہل ہی ہے ایہناں دیاں گلاں بارے سوچن دی۔ سانوں کوئی متھے وٹ پاوے، کوئی ہسّ کے بلاوے، ایہہ گلاں کوئی معنے نئیں رکھدیاں۔”
“شاباشے برخوردار! نئیں ریساں تیریاں۔ تیرے بارے سنیا بتھیرا کچھ سی، پئی ایس خیالاں دا منڈا بئی، مل کے دیکھ وی لیا۔ واہگورو لمیاں عمراں کرے۔” پریتی دے ڈیڈی جذبات وچ گھر گئے، اوہناں دا ہتھ میرے موڈھے اتے آ ٹکیا تے پھر پٹھّ اتے پھر گیا، “جیندا وسدا رہِ سوہنیا۔” بولدیاں اوہناں اپنا منہ سرگھی دے سر ‘تے رکھ دتا۔
ہرپریت دی ممی نے لیڑا سواریا تے ہیٹھوں اک پالتھین دا لفافہ کڈھ کے پریتی دے ڈیڈی نوں پھڑایا۔
میں تے پریتی نے اک دوجے ول دیکھیا۔
“دیکھ بئی گربخش ایہہ کچھ نہیں آ، تسیں دوہاں نے ویاہ کر لیا، دھی وی جم پئی، تسیں موجاں کردے آں پھیر وی دھی والے تاں سدا دیندار رہندے آ۔ اسیں تیری لیاقت، تیری شرافت اگے ککھّ نئیں۔ آہ تل-پھلّ آ، بس تیرے تے میریاں ایہناں دھیاں دے کپڑے-لتے لئی پنجاہ ہزار آ، ایہہ کئی چر دے تہاڈے ناں دے ای پئے آ، سانبھ لؤ۔”
پنجاہ ہزار سن کے مینوں جویں جھٹکا لگا۔ ایہہ کندھ اسارن دا وچوں کارن کی ہے؟ جے ایہہ رشتہ ہن سویکار ای کیتا ہے تاں ایہہ ٹھمنا کاہدے لئی؟ انے سالاں توں سانوں پیسے دی لوڑ تاں پئی نئیں اسیں گھر وی بناؤندے رہے، نیک تنّ چار وار ریتا دیاں ٹرالیاں وی سٹ کے آیا، ہن اچانک اینا موہ کاہدے لئی؟ پنج سال توں تر ہی رہے آں۔
ہفتہ کو پہلاں ہرنیک آیا۔ کہن لگا، “بھا جی، ایتوار نوں میرا منگنا، تسیں ضرور پہنچنا۔”
ہرنیک نے آؤن-جان کرکے ساڈے نال انی کو سانجھ بنا لئی سی کہ میں کچھ نہ بولیا۔
“ڈیڈی نال صلاحَ کیتی آ؟ بھراوا ساڈے آؤن نال تیرے کم ‘چ کوئی وگھن نہ پے جائے”، ہرپریت ہسّ کے کہن لگی۔
“کہڑا وگھن پاؤن اعلیٰ جمیا؟ تسیں حاضر ہوؤنگے تاں ایہہ کم سرے لگو، نئیں بیٹھے رہن۔” اوہ آکڑ گیا۔
“چھوٹے بھا جی ایں کریں، ” ڈیڈی دا فون آ گیا۔ میں پہلی واری اوہناں دی آواز سنی سی، بڑی ٹھرمے والی، سہج۔ ہن تک تاں میں اوہناں دیاں فوٹواں ہی دیکھیاں سی، کسے پبّ وچ، کسے لمی کار کول کتے پھلاں وچ۔ جدوں اجے اسیں ویاہ دی گلّ نئیں سی توری، ادوں پریتی مینوں پنڈ لے کے گئی۔ کھلھا-ڈلھ گھر سی۔ گھر وچ پریتی دی ممی سی، وڈی بھین گرپریت سی جہڑی لاگلے پنڈ وچ پڑھاؤندی سی، نوویں وچ پڑھدا ہرنیک سی، الوناں جیہا۔ ہرپریت آپ تاں کالج دے ہوسٹل وچ رہندی سی، ہوسٹل وارڈن جو سی۔ بیٹھک وچ کندھ اپر وڈی ساری رنگین فوٹو لگی ہوئی سی، کنڈھیاں مچھاں، تیڑ چادرا تے کلیاں والا کڑتا۔
“ایہہ میرے ڈیڈی آ، پھارن ‘چ آ۔ پہلا کینیڈا گئے سی ٹرانٹو، اتھوں امریکہ چلے گئے، کیلیپھورنیا۔” پریتی نے بڑے چاء نال دسیا سی۔ پھیر جدوں ویاہ دی گلّ چلی تاں گھر امریکہ توں فون ‘تے فون آؤن لگا۔ ہرپریت دا ادوں موہ بھنگ ہو گیا۔
“پئی گربخش بول رہا؟” ہرپریت دا ڈیڈی پچھ رہا سی۔
“جی ہاں، تسیں کون؟” میں ششوپنج وچ پئے نے پچھیا سی۔
“میں ہرپریت دا پھادر بولداں پئی تسیں ایتواریں نیک دے منگنے اتے پہنچنا، ضروری تاگید آ، اسیں ‘ڈیکانگے، دیکھیو، ایویں ٹالا نہ ماریو، ایہہ رکئیسٹ ای آ۔”
“آہ ہرپریت نال وی گلّ کر لؤ۔” میں کول کھڑی ہرپریت نوں فون پھڑا دتا سی تے آپ باہر گھاہ اتے لما ساہ لیا سی۔ اپر دیکھیا، ہنیرے وچ کنا چانن گھلدا جا رہا سی، شاید چند نکلن والا سی۔
اوہ تاں اک آواز سی، اک وشواس جس کرکے سارے رشتے جہڑے اجے تک جڑے نئیں سن، جڑ گئے سی۔ بناں کسے اچیچ دے، بنا کسے اپرالے دے۔ -پر ہن ایہہ نہیں؟ پنجاہ ہزار دے نوٹاں نال کی جوڑیا جاں توڑیا جا رہا سی۔ بہتی واری ایوں ہندا ہے کہ دنیاوی رشتیاں دے جوڑ-توڑ تے اسرن بارے بندے نوں ککھ پتہ نئیں لگدا۔ اسے الجھی سوچ دا سرا لبھن دی کوشش وچ میں پریتی دے ڈیڈی دے ہتھاں وچ پھڑے لفافے نوں گھور رہا سی۔
“ڈیڈی! تہاڈا فون انگلینڈ توں تیزی بھوآ دا۔” تھلے ویہڑے وچوں ہرنیک نے واز ماری تاں پریتی دا ڈیڈی کاہلی نال اٹھیا تے لفافہ میرے پٹاں اتے رکھ کے پؤڑیاں اتر گیا۔
“دیکھو ممی، سانوں پیہیاں دی کتے لوڑ نئیں ساڈی کوئی ایہو جہی ضرورت وی ہینی جتھے ایڈی رقم خرچی جاوے۔ اسیں ایہہ پیہے نہیں لینے۔” میں لفافہ پریتی دی ممی ولّ ودھایا۔ ممی نے لفافہ نئیں پھڑیا تاں پریتی نے ہتھ ودھا کے پھڑ لیا۔
“تسیں ایہہ پیہے سانوں کیوں دندے آں دسو؟” بالکل ایہو شبد میں کہنا چاہندا سی جہڑے پریتی نے اپنی ممی نوں کہے۔ پر میرے کہنے بندے نہیں سن۔
“اوہ وڈا آ، دیکھ کداں ساڈی جان لینی کیتی آ۔ گل وچ گوٹھا دے کے لیندا، میں تہاڈے لئی اینا وی نہیں کر سکدی؟ میں نہیں تہاڈی کچھ لگدی؟ کی آ ایہہ جھونگے ‘چوں چار کوڈاں پرماتما نے۔ وتھیرا کچھ دتا آ نیک نوں، رب تندرستی بخشے، کھنی اگلیاں نے ‘مریکا ‘چ سدّ لینا!”
ہیٹھوں بھوآ دی واز آئی، روٹی کھان لئی۔ ہرپریت اٹھ کے چلی گئی۔ جاندی ہوئی لفافہ کرسی اتے رکھ گئی۔
“دیکھ پتّ، ایہہ پیسے تسیں رکھ لؤ،” لفافہ لے کے پریتی دی ممی میرے کول پلنگھ اتے آ بیٹھی۔
“میری دھی سرگھی دے ناں بینک وچ جمع کرا دیو، ٹیم آؤن اتے ایہنوں چنگیاں پڑھائیاں کرائیو۔” بولدی بولدی اوہ سرگھی نال لاڈ کرن لگی۔
“ممی جی، ساڈے کول ایہدے جوگے بہت پیسے آ، ہر مہینے وتھیرے پیہے ملدے آ۔”
“شاباشے پتا، نئیں ریساں تیریاں” کہہ کے پریتی دی ممی نے میرا ہتھ پلوسیا۔
“دیکھو ممی ایس بندے نے ای سبھ کچھ بناؤنا تے ڈھاہنا ہندا، جہڑے سماج دے غرقن دی اسیں دن رات دہائی پاؤندے آں، ایہدا ستیاناس کرن وچ ساڈا وی تاں ہتھ ہیگا۔ اسیں جے کوئی نواں راہ الیکدے آں، کچھ نواں سرجدے آں تاں اوہدی سرکھیا وی تاں اسیں ای کرنی آ۔ ساڈا تاں ورثہ ای بہت مہان آ، چنگیاں گیان بھرپور گلاں نال بھریا پر اسیں عمل نہیں کردے اوہناں گلاں اتے۔ اسیں صرف گلاں کردے آں، دکھاوا کردے آں۔ گردوارے دیاں سنگمرمری کندھاں نے کسے نوں ککھّ نئیں دینا۔
ہرپریت وچ ہی آ ٹپکی۔
“پتّ سانوں کتھے تہاڈے آنگ ایہہ گیان-دھیان دیاں گلاں آؤندیاں۔”
“لا ‘تا اج ممی اتے ای پیرڈ؟ بھکھ تاں نہیں لگی؟ ہیٹھاں تاں ڈرنک چل رہی آ، جے کہو تاں روٹی ایتھے ای لے آواں؟”
“پھے کی ہویا جے ڈرنک چلدی آ تاں۔ ہیٹھاں ای چلدے آں۔” میں اٹھ پیا۔
“پریتی، کڑیئے آہ چکّ رقم سانبھ لے اپنے بیگ وچ، سانبھ لے۔”
میں پؤڑیاں وچ آ گیا۔ پریتی اپنی ممی نال بحثن لگی۔
محفل جمی ہوئی سی۔ ہرنیک، پریتی دا چاچا تے کامریڈ اس بحث وچ الجھے ہوئے سی کہ گنا ایتکیں دسوہا مل ‘تے سٹن دا فائدہ جاں بھوگپر والی ‘تے سٹن وچ۔ اک جنا نواں شہر دی مل دے گن گا رہا سی۔ ہرپریت دا ڈیڈی تے پھپھڑ آپس وچ ہولی ہولی کوئی گلّ کر رہے سی۔
“آؤ پیس-سابھ آؤ آؤ بیٹھو۔” پریت دے پھپھڑ نے رتا اچی ‘واز وچ شاید کہہ دتا۔ کامریڈ نے گلّ روک دتی۔
“چاچا پیگ پاؤ بئی، اپنا بھا آ۔ پا اوئے نیک۔” کامریڈ نے ہرنیک دی بانہہ پھڑ کے جھنجوڑی۔
“نئیں نئیں جی چھکی چلو تسیں، میں لیندا نئیں۔” میں وچارگی نال کیہا۔
“گربخش اک پیگ لے لا، پاواں؟” پریتی دے ڈیڈی نے آکھیا۔
“نئیں ڈیڈی جی، میں نہیں کدی پیتی تھینکس۔”
“بھا شراب، شراب پین لئی وی جگرا، ہوں کی، ” کامریڈ کولوں گلّ پوری نہ ہوئی تاں اوہنے ہونگر ماری۔
میں اوہدے بہت غریب جہے، سوتے ہوئے چہرے ول دیکھیا اوہ کنا کمزور جیہا سی، بھکھے بوٹ ورگا۔
“گربخش ایہہ میرے جیجا جی نے کامریڈ جگبیر سنگھ، بھین دے نال ای ٹیچر آ۔” اک واری کالج ہی ہرپریت نوں کوئی سنیہا دین آئے کامریڈ نال ہرپریت نے ملایا سی۔ وچارے دے ہتھ کالے ہوئے پئے۔ کہن لگا، موپڈ دی چین اتر گئی، اہنے بڑا خراب کیتا۔
“اچھا لوَ میرز کیش؛ بڑی خوشی ہوئی جی مل کے۔” میں انا ہی کیہا سی۔
مینوں پتہ سی اوہ جنڈو سنگھیئے کامریڈ دھنا سنگھ دا منڈا سی-اوہی دھنا سنگھ جہڑا پارٹی چھڈ کے کانگرس ٹکٹ اتے کھڑھا ہو گیا سی، آپ تاں ہار گیا پر ہشیارپریئے چودھری نال پکا جڑ گیا۔ اوہ تاں کامریڈ رہا نئیں سی، اوہدا منڈا ایہہ جگبیر سنگھ پتہ نئیں کہڑی پارٹی وچ بہندا-اٹھدا سی۔ اوں تاں گرپریت نال لوَ میرز کیتی سی، پر سنیا سی ویاہ پر دھوم-دھڑکے نال ہویا، سکھ نال ہرپریت دی ممی نے پتی دی غیر حاضری وچ وی لکھاں لا دتا سی۔ میں تاں اس گلّ وچوں خیر کی کڈھنا پاؤنا سی پر کامریڈ دیاں ‘کھیلاں’ ول دیکھ کے سوچ رک جاندی سی۔
اس دن ہرپریت پنڈوں مڑی سی، بڑی اداس تے بجھی جہی۔ چھٹی لے کے ہوسٹل چلی گئی۔ رسیس ویلے میرے کولوں رہا نہ گیا تے میں ہوسٹل ہی پہنچ گیا۔ اسیں پھلاں دی کیاری کول بہہ گئے۔
“گربخش مینوں نئیں پتہ توں مینوں پیار کردا جاں صرف دوستی ہی پر ہن میرے وسّ وچ گلّ نہیں رہی۔ میں تیرے نال میرج کرونگی۔” کہہ کے ہرپریت خوش نہیں ہوئی، پھس جہی پئی۔
“میرز !” میرا منہ اڈیا رہِ گیا۔ دماغ دیاں تاراں تڑ-تڑ کے چنگیاڑے چھڈن لگیاں، مار-دھاڑ، خون-کھرابا، گولی، تلواراں، مینوں ایوں لگا جویں میری دیہہ دا کچرا جیہا بنا کے بہت ہیٹھاں، پتال وچ وہِ رہے لاوے وچ ریڑھ دتا ہووے۔ میں اکھاں میٹی رکھیاں، شانت ہون لگا۔ ایہہ خیال، ایہہ سوچ، ہرپریت دے دماغ وچ کہڑی وجہ کرکے آئی؟ کی ایہہ گھر کسے گلّ توں جھگڑا کرکے آئی ہے؟ کی کالج جاں گھر وچ میرے کرکے کوئی انگل اٹھی ہے؟
“اج تکالیں گرین وچ روٹی کھاوانگے۔ ایس ٹاپک اتے اتھے ڈسکس کراںگے۔ توں نارمل ہو، جا کے آرام کر۔” کہہ کے میں کالج واپس آ گیا سی۔
پورا اک مہینہ وچار ہندی رہی۔ میں اپنے مونہوں کوئی گلّ نہیں سی کہہ رہا، میں بھائیے دیاں کہیاں گلاں ہی دہراؤندا رہا، “ہرپریت، میرے بھائیا جی کہندے ہندے آ، ایہہ اکھوتی اچیاں جاتاں آلے جات دے کوہڑ نوں نال لے کے نہیں جمدے۔ ایہہ بعد وچ پرکھے دندے آ، ایہہ پلیگ اندرے-اندر پھیلدی چلی جاندی آ۔ جہڑا کوئی بچ جاندے اوہی چھیکیا جاندا۔ ایہناں وچوں اوہدے کرم چنگے ہندے آ۔ ایہہ اچے ہون دا دمبھی پھنکارا ای آ ہور کجھ نہیں ایہہ پھنکارا مردے دم تک سپ وی نہیں چھڈدا۔” پر ہرپریت اتے میریاں جاں کہہ لؤ بھائیے دیاں کہیاں گلاں دا کوئی اثر نہ ہویا۔ اس دے پیار-پرگٹاوے وچ سگوں کھل آ گئی۔
اخیر میں بھائیے تے بیبی نوں دس دتا کہ ہرپریت میرے نال ویاہ کراؤنا چاہندی ہے۔ بھائیے نے اک دم مینوں روک دتا۔ رات نوں وڈے بھراواں نال وی گلّ ہوئی، اوہ وی حامی نئیں سی بھر رہے۔ سارے اکو گلّ توں ڈردے سی کہ ایہہ بربادی تے دشمنی سہیڑن والا راہ ہے۔
اخیر میرے سمجھاؤن نال پریوار وچ اک چھوٹے منڈے دے ہون تے ہرپریت دے ڈیڈی دے امریکہ وچ بیٹھے ہون بارے سن کے بھائیا راضی ہو گیا۔
“ویکھ اے کڑیئے میری گلّ دھیان نال سنیں دیکھ پتّ، توں اپنی ہؤمے نوں تیاگیا تے ساڈے نال کھڑی ہون بارے سوچیا، چاہے ہیگا بخشا، چاہے میں آ تے چاہے بخشے دی بیبی آ، توں ساڈے موڈھے نال موڈھا جوڑ کے کھڑی ہون بارے جے پکی دھار ای لئی آ تاں ہن پکے پیریں رہیں، اڈول کھڑی رہینگی تاں تیری ہوا ول نہیں کوئی دیکھو۔ جاؤ ہن تسیں جو کرنا کر لؤ جا کے، جو اسیں کرنا اوہ سانوں دسّ دیو۔” بھائیے نے ہرپریت دے سر اتے پیار دندیاں کیہا سی۔
“کہڑا پنڈ آ اپنے پروہنے دا؟” پریتی دا چاچا ککڑ دی لتّ چرونڈدا بولیا۔
“ایہہ تاں شہر وچ رہندے آ، بھجن سیاں، اوتھے ای کوٹھی پائی آ۔” ہرپریت دا ڈیڈی وچوں ہی بول پیا۔
“کوٹھی تاں ہوئی اداں پنڈ کہڑا؟” چاچے نے ذرا بولاں نوں چتھّ کے کیہا۔
“ڈھلواں چاچا جی، شہر دے باہر نکل کے۔” میں ہولی جہے دسیا۔
“اچھا ڈھلواں آہ کاکی پنڈ لنگھ کے، بھلا تیرے وڈیرے۔”
“چاچا جی، میرے پتا جی وپار کردے ہندے سی لکڑ دا، کاکی پنڈ وچ سڑک اتلا ٹال ساڈا ای آ، بھرا میرے شہر دانہ منڈی آڑھت کردے آ، بھائیے ہنیں گزر گئے دو سال ہوئے۔ سنیا ہوؤُ نہ چودھری ملکھی رام دا؟” میں جو وی کیہا تھوڑھا تلخی وچ ہی کیہا، جاں مینوں لگا۔
“پریتی لیاؤ کڑے روٹی۔” پریتی دا ڈیڈی کچھ اس طرحاں بولیا کہ رولا جیہا پے گیا۔ “پانی لیاؤ بئی، برف پاؤ وچ، سبزی لیاؤ، بئی ہور کولیاں ہور لیاؤ، پھلکے چکّ لیاؤ۔”
“چاچا-بھا جی پروپھے، پرو، ایسر سابھ آ اپنے، اپنے۔” کامریڈ توں بول نہیں سی ہو رہا۔
میں وچوں اٹھ جانا چاہیا۔ اسے پل ہرپریت آ گئی:
“گر، آؤ اٹھ کے ایدھر، اٹھو ذرا۔” پریتی نے جویں مینوں ڈمھ ‘چ غوطے کھاندے نوں آ پھڑیا۔
ہرنیک تے پریتی دے ڈیڈی نے روکنا چاہیا۔
“اسیں نہیں کھانی روٹی، پتہ نہیں کی کی بکواس کری جاندے آ، میں جاندی آں ساریاں نوں۔” غصے وچ مچدی، پر رون-ہاکی ہوئی پریتی کولوں ہور نئیں بولیا گیا۔
“نئیں گر، میں اندر کھڑی سبھ دیکھدی-سندی سی، کی بنے پھردے آ، ایہہ تھوتھے دماغ؛ چکی پھردے آ ٹریکٹر تے زمیناں۔ کوئی کاراں دسدا، کوئی پیہے دسدا، ایس توں ودھ وی کچھ ہیگا کول!” ہرپریت غصے وچ ای سی اجے وی۔ “چکو موٹر سائیکل؛ ترو اپنے گھر نوں۔”
ہرپریت دے ممی ڈیڈی تے بھوآ اوہنوں چپ کراؤن پر اوہ بولی گئی۔
“کوئی گلّ نئیں، میں پھے گیڑا ماروں، ہن نہ ایہنوں کچھ کہو۔” کہہ کے میں موٹر سائیکل باہر کڈھن لگا۔
موٹر سائیکل پچھے بیٹھی سارا راہ ہرپریت بولی گئی۔ بیگ رکھ کے اوہ سرگھی نوں لے کے باتھروم وچ نہاؤن جا وڑی۔ باہر آؤندی ہی پھر شروع ہو گئی۔ نالے سرگھی دے کپڑے پائی جاوے، نالے بولی جاوے، اوہدا غصہ اجے ٹھنڈھا نئیں سی ہویا۔
“پیہیاں لئی زور پاؤندی ممی کوٹھے اتے آ کے کہن لگی، ٹھہر کے دونہ کو مہینیں ہور دؤنگی، پھے کار لے لیو، کامریڈ ارگی، چاہے پرانی ای لے لیو۔ پھے کہندی گربخش نوں کہیں پگّ بنھ لیا کرے۔ میں پیہے وگاہ کے مارے، میں کیہا ممی مڑ کے نہ ایہہ گلّ کیہو۔ میں پگّ جاں بودی نال ویاہ نہیں کرایا، انسان نال کرایا ہے۔”
میں ہرپریت دے لال ہوئے چہرے ول دیکھدا اگے ودھیا، اوہدا سر پھڑ کے اپنی چھاتی نال گھٹ لیا۔ بس انی گلّ سی کہ اوہ مینوں باہاں وچ گھٹ کے اچی-اچی رون لگ پئی۔