شو کمار بٹالوی نال ملاقاتاں ۔۔۔ سرجیت پاتر

شِو کمار بٹالوی نال میریاں ست ملاقاتاں

 ۔۔۔۔ سرجیت پاتر

شِو نال میریاں گنتی دیاں ملاقاتاں ہوئیاں۔ جدوں کدی میں کلاس وچ شودی شاعری پڑھاؤاندا پڑھیار مینوں کہندے: سر کوئی شو دی گل سناؤ۔ اودوں میرا جی کردا کاش میں شونوں کجھہ ہور ملیا ہوندا۔ پر شو دے جیؤندے جی ایہہ نہیں پتہ سی کہ اوہ اینی جلدی تُر جاوئے گا۔ اوس دی نظم:

اسیں تاں جوبن رتے مرنا

تر جانا اسیں بھرے بھرائے

ہجر تیرے دی کر پرکرما

جوبن رتے عاشق مردے

یاں کوئی کرما والا

جوبن رتے جو وی مردا

پھل بنے یاں تارہ

نوں اسیں نظم تاں سمجھدے سی، پیشن گوئی نہیں سی سمجھدے۔ پتہ نہیں اوہ مر کے پُھل بنیا یاں تارہ پر میں اوس نوں جیؤندے جی ایہہ دونویں کجھہ بن دا ویکھیا۔

اوہ جدوں ہیٹھلیاں سُراں وچ اپنے گیت دا مکھڑا گاؤندا اوہ پُھل بن جاندا سی۔ جدوں اوچیاں سراں وچ انترا چکدا تاں تارہ بن جاندا۔ اوس دی شاعری وچ بے مثال روانی سی تے اوس دے پرواہ وچ اوہ پتہ نہیں کیہ کجھہ وہا دیندا سی۔ کنے پرانے لفظ، چیزاں، بوٹے۔ بھوشن نے اک لطیفہ سرجیا سی:

اک استاد سائیکل تے سکول جا رہیا سی۔ سائیکل دے ہینڈل دے دوہیں پاسیں جڑی بوٹیاں دے بھرے دو تھیلے لٹک رہے سن۔ کسے نے پچھیا: ماسٹر جی، ایہہ تھیلیاں وچ کیہ لے جا رہے ہو؟ ماسٹر جی کہن لگے: اج میں بچیاں نوں شو  کمار دی نظم پڑھاؤنی اے۔ شو  دیاں ایہہ سطراں نے:

جیہڑے کھیتاں وچ میں بیجے سی

تاریاں دے بیج

اوہناں کھیتاں وچ بھکھڑا بگھاٹ آگیا۔

بچے پچھن گے : ماسٹر جی، بھکھڑا کیہ ہوندا، بگھاٹ کیہ ہوندا؟ میں کیویں سمجھاواں گا؟ ایس لئی میں اک تھیلے وچ بھکھڑا لے آیاں تے اک وچ بگھاٹ۔ ایہہ بچیاں نوں وکھا دیاں گا۔

شو دے شبداں دا سنگیت اوہدی ہوک، اوس دا برہا، اوس دی لفظاں دی جڑت، اوس دی علامت  نگاری دی مولکتا، اوس دی لوک دھارا دا استعمال بے مثال سی۔

مائے نی مائی میرے گیتاں دیاں نیناں وچ

برہوں دی رڑک پوے

بھیوں بھیوں سگندھیاں چ رکھاں

پھوہے چاننی دے

تاں وی سانوں نیند نہ پوے

جدوں سٹھویاں وچ شو دا ایہہ گیت پنجاب دیاں ہواواں وچ گونجیا تاں پنجابی بولی نوں اپنی قدیمی خوبصورتی یاد آئی۔ شو کمار دے آسے پاسے ترقی پسندی دا سدھانتک رعب سی،  ورندگان سی۔ سو اک اکلی آواز سی۔ اوس آواز نے، انداز نے بہتیاں نوں موہ لیا۔ کجھ دانشوراں نے اوس نوں کڑیاں منڈیاں دا شاعر کہیا۔ کسے نے پرتگامی، نراشا وادی۔ پر سنت سنگھ سیکھوں ورگے مارکس وادی دانشور نے اوس دی وڈتن نوں پچھانیاں تے ایس دا اعلان کیتا تے اوس نوں ویہویں صدی تے ست وڈے شاعراں وچ گنیا۔

لونا تے شو  نوں بھارتی ساہت اکادمی دا انعام ملیا۔ سبھ توں چھوٹی عمر وچ ایہہ اعزاز حاصل کرن دا مان وی شو نوں ہی پراپت اے۔ میں اپنے پروگرام ‘سورج دا سرنامہ‘  وچ کہیا سی کہ شو دی شاعری وچ لونا دی اوہ  ہی تھاں اے جو آگرے وچ تاج محل دی اے۔

شو دا رومانسواد،  شو دی نراشا، شو  دا موت موہ کسے نوں کجھ وی لگے۔ اوس دی روانی، اوس دا سرودی پن، اوس دی علامت نگاری، اوس دی شبداولی، اوس دے اسلوب دا جادو کمال اے۔ اوہ صوفیاں تے قصہ کاراں وانگ گائکاں دا چہیتا اے۔

پہلی وار میں شو کمار نوں 1964 وچ ملیا جدوں میں رندھیر کالج کپورتھلہ دا پڑھیار ساں۔ سرجیت سنگھ سیٹھی تے اوہناں دی گھر والی منوہر کور ارپن سانوں پنجابی  پڑھاؤندے سن۔ ایس جوڑی صدقہ کالج دا ماحول ادبی سرگرمیاں نال بھخیا رہندا سی۔ فروری 1964 دی گل اے سیٹھی صاحب نے اک بہت وڈا کوی دربار کالج دے جوبلی حال وچ منعقد کیتا۔  پروفیسر موہن سنگھ، ڈاکٹر ہربھجن سنگھ، تخت سنگھ، میشا، جگتار، کرشن ادیب، روندر روی، سرجیت راما پوری تے ہور بہت سارے شاعر اوس مشاعرے وچ شامل ہوئے۔ سرجیت سنگھ سیٹھی ہوراں مینوں شونال ملایا: شو، ایہہ سرجیت اے، ساڈا  پڑھیار، نظم لکھدا اے۔ شو نے مینوں بغل وچ لے لیا۔ اوہدے آڑو رنگے سوٹ وچ سینٹ دی بہت پیاری مہک آ رہی سی۔ شربتی اکھاں، کومل جیہا لموترا چہرہ ۔  اوہ میرے نال گلاں کرن لگا۔  اچانک کہن لگا: تیرا پورا ناں کیہ اے؟ توں کدھرے اوہی سرجیت تاں نہیں؟ نوتیج نے مینوں اک سرجیت دیاں نظماں پڑھائیاں جیہڑیاں پریت لڑی وچ چھپن لئی آئیاں سن۔۔۔۔

’’میں اوہی سرجیت ہاں‘‘ مینوں بہت خوشی ہوئی۔ شِو نوں میری اک نظم دیاں دو سطراں وی یاد سن:

زخمی ہنس اڈے سرور چوں

پانی وچ پیازی روآں

ایہہ میری نظم گائکہ دیاں سطراں سن۔ اوہ دن میرے لئی مہان دن سی۔ شو نوں میریاں سطراں یاد سن۔ رات نوں مشاعرہ شروع ہویا۔ شوکمار اپنی واری آؤن تک سٹیج دے پچھے پربندھک منڈیاں کول ہی بیٹھا رہیا کہن لگا : میں شاعراں کول نہیں بیٹھدا۔  ایہہ ایرکھا دی اگ نال بھرے ہوئے ہوندے نے۔ شو دی واری آئی۔ اوس نے گیت شروع کیتا: مائے نی مائے میں اک شکرا یار بنایا۔ اک اردو تے پنجابی شاعر نے ‘واہ واہ پھکرا یار بنایا‘  کہہ کے شو نوں ہوٹ کرن دی کوشش کیتی۔ شو اک پل لئی رک گیا۔ پھر ساہ روکی بیٹھی چپ وچوں اوس نے اڈان بھری۔ شو اچیاں سراں وچ انترا پڑھدا  تاں تارہ بن جاندا ہیٹھلیاں سراں وچ آؤندا تاں پھل بن جاندا۔

ایس توں بعد سلطان پور ابراہیم لودھی دے گردوارے وچ اک مشاعرے دی رات توں بعد دوجی سویر ریل گڈی دے ڈبے وچ شو  نے اپنا گیت سنایا:

اج دن چڑھیا تیرے رنگ ورگا

تیری چمنوں پچھلی سنگ ورگا

پھر میں ایم.اے کرن پنجاب یونیورسٹی پٹیالے آ گیا۔ اوتھے میرا اک سینئر دوست سرجیت مان شو  دا بہت دیوانہ سی۔ ساڈے ہوسٹل وچ شاعراں بارے اکثر بحثاں ہوندیاں۔ اسیں اوہنیں دنیں لورکا، نیرودا، بریخت پڑھ رہے ساں۔ سہجے کیتے سانوں کوئی پنجابی شاعر پسند نہیں آؤندا سی۔ اسیں یونانی دکھانت توں ارانہہ دی گل گھٹ ہی کردے ساں۔

پنجابی یونیورسٹی کیمپس وچ مشاعرہ ہویا۔ باہر پنڈال لگا ہویا سی۔ تارہ سنگھ اپنی نظم پڑھ کے میرے تے سرجیت کول آ بیٹھا۔ اسیں پنڈال توں باہر گھاہ تے بیٹھے ہوئے ساں۔ شوکمار اپنی نظم پڑھ رہیا سی:

گم ہے، گم ہے، گم ہے

اک کڑی جیہدا نام محبت

گم ہے، گم ہے، گم ہے

تارہ سنگھ کہن لگا: ایہہ کڑی اصل وچ ایہدی نظم اے جیہڑی گم ہو گئی اے۔ میں وی اج کل کجھ نواں نہیں لکھہ رہیا۔ ایہہ سارے شاعر جو نواں لکھہ رہے نے، ایہہ وی کھڑے کھڑے دوڑ رہے نے، جیویں فوجی قدم تال کردے نے۔ ایہہ اگے نہیں جا رہے۔ میں قدم تال نہیں کرنی چاہندا۔

دوجے دن سویرے ڈاکٹر جیت سنگھ سیتل، شو کمار تے اک ایم.بی.بی.ایس  دی پڑھیار سانوں گول مارکیٹ وچ ملے۔ ڈاکٹر سیتل مینوں پاسے بلا کے کہن لگے: ایہناں دوہاں نوں اپنے ہوسٹل دے کمرے وچ بٹھا کے روٹی کھلا دے۔ میں ہوسٹل دے بیک ڈور توں میس تھانیں لنگھ کے دو کھانیاں دا آرڈر کرکے شو تے اوس کڑی نوں اپنے کمرے وچ چھڈ آیا۔ شو مینوں کہن لگا: میں تالا لا کے چابی میس وچ پھڑا جاواں گا۔ میں میس وچ کھانا کھا کے لائبریری وچ آ گیا۔ اوس ویلے میں اپنے آپ نوں بہت اہم شخص محسوس کر رہیا ہاں۔ دو گھنٹیاں بعد میں آیا اپنے کمرے دا تالا کھولیا۔ کھانے اوویں ہی ان چھوہ پئے سن۔ دوجے دن میس دے نوٹس بورڈ تے نوٹس لگا ہویا سی: سرجیت سنگھ پاتر از فائینڈ روپیز ٹین فار انٹرٹیننگ اے لیڈی گیسٹ ان ہز روم۔ میں بہت دیر اوس نوٹس نوں شو دی یاد وجہوں سانبھی رکھیا۔

شو نال میری چوتھی ملاقات چنڈی گڑھ دے ستارھاں سیکٹر وچ ہوئی۔ میں تے رنجیت باجوہ پٹیالے توں چنڈی گڑھ آئے ساں، ایویں گھمن پھرن۔ کافی ہاؤس وچ امتوج ملیا۔ کہن لگا: بہت تھکے تھکے لگدے او۔ ایہہ لؤ، اک اک گولی کھا لوو۔ اوس نے پانی دے گلاس منگوائے تے سانوں گولیاں کھلا دتیاں۔ کافی پی کے اسیں کتاباں دی دوکان تے آ گئے۔ امتوج شام نوں ہوسٹل وچ ملن دا وعدہ کرکے چلا گیا۔ کجھہ چر بعد میں ہلکا ہلکا نشہ محسوس کیتا۔ مینوں احساس ہویا کہ امتوج ساڈے نال کوئی امتوجی چوج کھیڈ گیا سی۔ کتاباں دی دوکان وچ ہی پتہ نہیں میں تے رنجیت کیویں نکھڑ گئے۔

کتاباں دی دوکان توں باہر آیا تاں دوروں  چٹی دستار تے کالے چوغے والے مشہور چترکار کرپال سنگھ آؤندے نظر آئے۔ میں اوہناں نوں ست سری اکال بلائی تے امتوج لور وچ اوہناں نوں چترکاری بارے اک بہت لما بھاشن دتا۔ ہن اپنی مورکھتا نالوں اوہناں دی برداشت بارے سوچ کے حیران ہوندا ہاں کہ اوہ کنی دیر میرا بھاشن سنی گئے۔

میرا اگلا لما بھاشن نظم بارے سی تے اوہ بھاشن سنن دی واری کسے ماڑے موٹے شاعر دی نہیں شو کمار دی سی جس نوں مستانی تور تریا آؤندیاں دوروں ویکھ لیا سی۔ شو دی برداشت دے وی میں بلہار ہاں کہ اوہ مینوں سندا  رہیا تے پھیر کہن لگا: چل آپاں گھر چلدے آں۔ باقی گلاں اوتھے کراں گے۔ اسیں شو دے گھر ول نوں چل پئے۔ راہ وچوں اوہنے رس بھری پھڑ لئی۔ اسیں جا کے صوفیاں تے بیٹھے ہی ساں کہ پتہ نہیں کیویں گھمدا گھماؤندا نجیت باجوہ  وی اوتھے پہنچ گیا۔ پتہ نہیں کدوں تک گلاں کردے رہے تے کدوں سئوں گئے۔ سویرے جاگے تاں صوفیاں تے ہی پئے ساں۔ اوس ‘امتوج شام‘ توں کئی سالاں بعد سانوں امتوج نے دسیا کہ اوہ جیہڑی گولی ساڈی تھکاوٹ اتارن لئی اوہنے سانوں کھلائی سی۔ اوہ ڈرنکرز سی۔

اک بہت لمے دلان وچ ویہہ موم بتیاں گول قطارے وچ جگ رہیاں سن تے ہر اک موم بتی اک اک شاعر دے چہرے نوں رشنا رہی سی۔ ایہناں چہریاں وچ اک چہرہ پنجابیاں دے محبوب شاعر شو دا سی۔ ایہہ دلان  شاعر ترلوچن دے گھر دا سی، جس دی منگنی دی پارٹی تے ویہہ پنجابی شاعر آئے سن۔ ہر شاعر نے موم بتیاں دی لوئے اپنا کلام پڑھیا۔ اخیر وچ شو نے اپنی جادوئی آواز وچ اپنی پیاری غزل پڑھی:

شہر تیرے ترکالاں ڈھلیاں

گل لگ روئیاں تیریاں گلیاں

متھے دا دیوا نہ بلیا

تیل تاں پایا بھربھر پلیاں

عشق میرے دی سال گرہ تے

ایہہ کس گھلیاں کالیاں کلیاں

ایہہ شونال میری پنجویں ملاقات سی۔ شو نال میری چھیویں ملاقات  پٹیالے کسے کالج دے مشاعرے وچ ہوئی۔ ایہہ مشاعرہ گورو نانک دیو جی دی پنجویں جنم شتابدی  نوں سمرپت سی۔ سو مائیک تے آیا تاں انگریزی وچ سروتیاں نوں سمبودھن کرن لگا۔ منڈے اوس دا مخول اڈاؤن لگے۔ اوہ رُس کے سٹیج توں اتر گیا۔ صوبہ سنگھ سٹیج  دے بلارے سن۔ اوہ شو نوں منا کے لیائے تے کہن لگے۔ شو رُسن توں بعد زیادہ اچھا گاؤندا اے۔ شو نے اپنا گیت شروع کیتا تے پڑھیار اوس دے سریلے تے رسیلے بولاں دی ڈونگھیائی وچ ڈب گئے:

ہنے سرگھی دی وا نے

پنچھیاں دا بول پیتا ہے

تے جاگی بیڑ نے تیرے نام دا

اک واک لیتا ہے

شو نال میری ستویں ملاقات چنڈی گڑھ پنجاب یونیورسٹی دے مشاعرے وچ ہوئی۔ ایہہ مشاعرہ وشو ا ناتھ تواڑی  ہوراں کروایا سی۔ اوس وچ امتوج نے اپنی لمی نظم امیبا پڑھی۔ ایہہ پہلا مشاعرہ سی جس وچ شو نے اپنی نظم گا کے نہیں پڑھی۔ ایہہ اک انقلابی نظم سی۔ شاید شو ترنم تے رومانس دے مہنے نوں دل نوں لا بیٹھا سی۔ سروتیاں دے وار وار کہن تے وی شو  نے کوئی گیت گا کے نہ سنایا۔ شو  گاوے نہ ایہہ گل ساریاں نوں عجیب لگی۔ شو نے گاؤنا چھڈ دتا سی۔ لگدا ٹھگاں نے کتا کتا کہہ کے براہمن دے سر توں پٹھورا سٹوا لیا سی۔ ایس توں بعد شو جیویں سرود تے رومانس نوں نفرت کرن لگا۔ اوس نے لچی دھرتی تے کتیو ورگیاں نفرت بھریاں نظماں لکھیاں۔ لگدا سی اوہ زہر نال بھر گیا سی۔ پھر خبر آئی کہ اوہ پھل بن گیا یاں تارہ ۔ شو دی موت توں بعد بٹالے گیا۔ پھوڑھی تے بیٹھے لوک خاموش سن۔ شو دے گائے اک گیت دی ریکارڈنگ چل رہی سی:

کیہ پچھدے او حال فقیراں دا

ساڈا ندیوں وچھڑے نیراں دا

ساڈا ہنجھ دی جونے آیاں دا

ساڈا دل جلیاں دلگیراں دا

[تماہی ’’نیل کنٹھ‘‘ ویبزین  توں]