کنڈیالی تھور ۔۔۔ جرنیل سنگھ
کنڈیالی دھرتی
جرنیل سنگھ
فضا وچ ہُم پسریا ہویا سی۔ سورج دیاں تیز کرناں مکی دے ٹانڈیاں نوں چیردیاں ہوئیاں دھرتی نوں تیراں وانگ ونھ رہیاں سن۔ مکی دے لاگلے کھیت وچلے کماد دی ہریاول سورج دی لاکھی دھپ وچ کالے رنگی بھاء مار رہی سی۔ مکی دے چفیرے، سنیر دے اچے اچے باجرے دے سٹیاں نوں چڑیاں ٹُھونگے مار مار نوچ رہیاں سن۔
مکی وڈھ رہے کندن دا کڑتا پسینے نال بھجیا ہویا سی۔ اوس دی داہڑی وچ ورلے ورلے چٹے وال کالے والاں اتے بھارو ہو گئے جاپدے سن۔
کندن نے داتی نوں کھبے ہتھ وچ کرکے، سجے ہتھ دے انگوٹھے نال والی انگل نال متھے توں پسینہ پونجھیا۔ تریہہ محسوس کردیاں اوس نے اک ستھر تھلیوں لسی دا کجا کڈھیا تے کجے اپرلے چھنّے وچ لسی پا کے پین لگ پیا۔ لسی دا ایہہ کجا اوس دی پتنی چھاہ ویلا کھاؤن آئی رکھ گئی سی۔ لسّی پین نال کجھ چین ملی۔ چھنے نوں سک مانج کرکے، کجے اتے ٹکا، اوہ ٹک ول نوں ٹر پیا۔
“لگا آں بئی کندنا۔”
“آ بئی چیتو۔” چیتو دی آمد نال کندن نوں انج محسوس ہویا جیویں ہُم گھٹ گیا ہووے۔
“’کلا ای لگا آں۔” چیتو دیاں نکیاں نکی اکھاں سارے کھیت دا جائزا لے رہیاں سن۔
“میری کیہڑی وِیہہ گھماں آں، جیہڑی وڈھ نہیں ہونی، آہ ڈھائی کنال تاں کھتا آ سارا۔”
“باقی؟”
“باقی اجے چنگی طرحاں پکی نہیں” داتی نال اپنی لت تے کھرک کردیاں اوہ بولیا، “توں کدھر چڑھائی کیتی آ؟”
“تیرے کول ای آیاں۔”
“دس۔”
“او یار! سوہُن دے نیانے آئیو آ، چھلیاں منگدے آ۔” سوہن چیتو دا پتر سی جو یو.پی. دے اک شہر وچ نوکری کردا سی۔
“اچھا دیکھ لینے آں، پہلاں آہ پرات بنے لوا۔” تے چیتو دا جواب اڈیکے بناں ہی کندن لسّی دے کجے کولوں دوجی داتی چک لیایا تے اس دے ہتھ پھڑا دتی۔
چیتو جلاہا ایس گھر نال کافی چر توں جڑیا ہویا سی۔ کندن دے پیو نال چیتو دا کافی نیڑ رہیا سی۔ گوڈی واڈھی سمیں جدوں وی کندن دے پیو نوں کامیاں دی لوڑ پیندی، چیتو لوڑ مطابق دو چار بندے ہور نال لے کے اوہناں نال کم کرواؤن پہنچ جاندا۔ چیتو نوں وی پنڈ دے باقی جٹاں نالووں کندن ہوراں تے کجھ زیادہ ہی مان رہیا سی۔ کندن دے ماں پیو دی موت پچھوں، چیتو دی ایس گھر نال نیڑتا بھاویں گھٹ گئی سی پر پچھلی سانجھ کرکے ہن وی جدوں کدی اوس نوں گنے، چھلیاں، رہُ جاں ساگ دی لوڑ پیندی تاں اوہ زیادہ تر کندن کولوں ہی آ کے منگدا سی۔
کجھ چر واڈھی کرن بعد چیتو نے لک سدھا کیتا۔ اوس نے دیکھیا کہ پرات مساں ادّھ وچ ہی پہنچی سی۔ کندن جو شروع وچ اوس دے نال نال واڈھی کر رہیا سی، پرلے پاسے چلا گیا سی۔ پرات کافی چوڑی ہو گئی سی۔
“کندناں! پرات کدھر نوں لے گئیں؟” چیتو دے بولاں وچوں جھنجھلاہٹ پرگٹ ہو رہی سی۔
“پرات تاں چیتو ٹھیک ای آ۔ ایتھے کو آہ ورلے ورلے ٹانڈے سی، سوچیا ایہہ وی نال ای چگ لینے آں۔”
“نہیں یارا! پرات چھوٹی رکھ۔” پسینو پسینہ ہوئے چیتو نوں دھری ہوئی پرات پہاڑ جِڈی لگ رہی سی۔
“لے چھوٹی کر لینے آں۔” پرلی گٹھ وچوں واڈھی کردا کردا کندن چیتو دے نزدیک آ گیا۔
پرات بنے لگن نوں دیر لگ گئی۔ ادھر گھر وچ چیتو دے پوتے پوتیاں کاہلے پے رہے سن۔ اڈیک اڈیک کے چیتو دے گھر والی کھیت وچ آ پہنچی۔ کندن نے ڈیکاں والے کھیت وچوں نرم نرم چھلیاں دا کلاوا کڈھ کے چیتدی گھر والی نوں تور دتا تے چیتو نوں اک پرات ہور لواؤن لئی اٹکا لیا۔
“او بئی کندنا! تیرا بینک والا پواڑا مک گیا سی بھلا؟” دوجی پرات دھردیاں چیتو نے پچھیا۔
“بینک دا پھاہا وڈھن لئی ہی تاں اوہ چار کنالیں تلسی کول گہنے رکھی سی۔” اوس نے نال لگدے کھتے ول ہتھ کردیاں چیتو دی گل دا جواب دتا۔
“ڈریور ادوں تیری مدت کر سکدا سی پر…۔”
“دُکھ ویلے کوئی نہیں لاگے آؤندا۔” کندن دی آواز اداسی وچ ڈبی ہوئی سی۔
“چلو کسے نہ کسے طرحاں گزارا چلنا چاہیدے۔” چیتو نے کندن نوں جیویں دھرواس دتا۔
“گجارا گجورا کاہدا، ایمے وقت نوں دھکہ دین آلی گل آ۔”
***
کندن ہوریں تِن بھرا سن۔ کندن وچکارلا سی۔ اس توں وڈا ڈرائیور سی۔ پہلاں پنجاب روڈویز وچ نوکری کردا سی۔ پھیر مدھ پردیش وچ ٹرک ڈرائیوری کردیاں اک ٹرک وچ حصہ پا لیا۔ چنگی آمدن ہو رہی سی۔ اسدا ٹبر ٹیہر اوس دے نال ہی مدھ پردیش وچ رہندا سی۔
کندن توں چھوٹا کھیتی کردا سی۔ ڈرائیور نے اپنی سالی دا رشتہ اوس نوں کروایا ہویا سی۔ سانڈھو ہون کرکے اوس نے اپنی زمین چھوٹے نوں دتی ہوئی سی۔ پنج گھماواں دی پیداوار نال چھوٹے دا گزارا ٹھیک چل رہیا سی۔ ڈرائیور نے اپنے حصے دی زمین دا اس کولوں کدی حساب نہیں سی منگیا۔
ڈرائیور توں وڈی اوہناں دی اک بھین سی جو کہ اپنے گھر سکھی وسدی سی۔
تنے بھرا وکھرے وکھرے سن۔ پیو دی اٹھ گھماں زمین تناں حصیاں وچ ونڈی ہوئی سی۔
شروع وچ تناں بھراواں دا آپس ‘چ چنگا موہ پیار سی پر اوہناں دے ویاہے جان مگروں فرق پین لگ پیا۔ بھیناں ہون کرکے ڈرائیور تے چھوٹے دیاں ووہٹیاں دی لابی بن گئی۔ کندن دی وہوٹی تے کندن کھڈے لائینے لگائے جان لگے۔ تیویاں دی نت دی مہن کو مہنی نے کندن تے دوجے بھراواں وچکار نفرت دی اک کندھ کھڑی کر دتی جو کہ سمیں دے نال نال ہور پکی تے اچی ہندی گئی۔
الگ ہون سمیں زمین دے نال نال چیزاں دی ونڈ وی کیتی گئی۔ کندن دے حصے اک پرانا جیہا انجن آیا۔ نواں انجن ڈرائیور تے چھوٹے نے اپنے حصے رکھ لیا۔
کندن نوں اپنی محنت تے وشواس سی۔ اوہ دن رات کم وچ جٹیا رہندا۔ اوس دی پتنی تے نیانے وی کم وچ اسدا ہتھ وٹاؤندے۔
پُرانا انجن اک سال چل کے جواب دے گیا۔ کنک دی فسن نوں اجے دو پانی ہور چاہیدے سن۔ کندن نے پتہ تھہو کرکے انجن واسطے قرضہ لین لئی اک بینک وچ درخاست دے دتی۔ بینک والیاں نے اوس نوں دسیا کہ چھوٹا کسان ہون کرکے اوہ تیتی فیصدی سبسڈی دا حقدار سی۔ سبسڈی دا کیس بناؤن خاطر دفتراں دے چکر ماردیاں اوس دے تن مہینے لنگھ گئے۔ اودھر کنک پانی توں کھنجدی جا رہی سی۔ اپنی سانجھ والے اک کسان توں اوکھے سوکھے کجھ دناں واسطے انجن لے کے اوس نے کنک دی فصل نوں مساں ہی سرے چاڑھیا۔
بینک دے سبسڈی والے قرضے دا کیس کسے کنڈھے نہیں سی لگ رہیا۔ کنک سانبھ کے کجھ رقم ہتھ وچ آئی۔ اوس نے گھروگی غرضاں نوں وچے چھڈ پٹواریاں، گرام سیوکاں، پنچائت افسراں تے ہور متعلقہ ملازماں دی چنگی ٹہل سیوا کیتی۔ کیس دناں وچ ہی پاس ہو گیا۔ اوس نوں انجن اتے بور کرن واسطے چار ہزار روپئے دا قرضہ مل گیا۔ بور اس کول پہلاں ہے ہی سی۔ انجن خریدن توں اپرلی جو رقم بچی، اوہ اوس نے گھر دیاں ضرورتاں پوریاں کرن لئی خرچ کر لئی۔
کھیتاں وچ نواں انجن چلن نال کندن دا حوصلہ ودھیا۔ اوس نے دو گھماں زمین کسے کولوں ادھ تے لے لئی۔ اپنی تے ادھ والی ملا چار گھماں جھونا لا دتا۔
ڈیزل دی تھڑ آ گئی۔ کارڈ سسٹم شروع ہو گیا۔ کندن دے کئی دن کارڈ بناؤندیاں لنگھ گئے۔ پیٹرول پمپانل تے لمیاں قطاراں وچ رکھے ہوئے خالی جیریکیناں وانگ کسان وی بھکھے تہائے، دن رات ڈیزل ملن دی اڈیک وچ بیٹھے پریشان ہندے رہندے۔
برسات وی گھٹ ہی لگی۔ بدل آؤندے۔ پر ماڑا موٹا چھراٹا ورھا کے اگانہہ لنگھ جاندے۔
جھونے دی فصل خراب ہو گئی۔ کندن کوآپریٹو سوسائٹی دا کھاد دا قرضہ موڑن وچ اسمرتھ ہو گیا۔ مقروض ہون کرکے کنک واسطے اوس نوں کھاد نہ ملی۔ کسے کولوں ادھار پھڑ کے اوس نے کسان کھاد دیاں کجھ بوریاں خریدیاں تے کنک دی بجائی کر دتی۔ کنک دا رک ڈھنگ چنگا سی۔ گوڈی کرکے اوس نے پانی لا دتا۔ پانی لا کے ہٹیا ہی سی کہ مینہہ دی لمی جھڑی لگ گئی کئی دن کنک دے کھیتاں وچ پانی کھڑا رہیا۔ کنک دا رنگ پیلا پے گیا۔ یوریئے دے چھٹے نال کنک نے کن چک لینے سن۔ پر سوسائٹی وچوں اوس نوں کھاد نہیں سی مل رہی تے مل خریدن واسطے اس کول پیسے نہیں سن۔ میہاں توں بعد دھپاں لگن نال کنک دی فصل کجھ سدھر ہی رہی سی کہ کئی دن دی پھیر جھڑی لگ گئی۔ وڈے وڈے سٹیاں دی تھاں کنک دے پودیاں تے چھوٹیاں چھوٹیاں سٹیاں جہیاں نکلیاں۔
انجن واسطے بینک توں لئے قرضے دی قسط آ گئی۔ بینک والے وصولی لئی گھمن لگ پئے۔ کندن نے دو کو واری تاں ٹال دتے۔ پر اک دن مونہہ ہنیرے ہی بینک والیاں نے پولیس دی مدد نال اوس نوں قابو کر لیا۔ کڑی لا کے جدوں اوس نوں جیپ وچ بٹھایا گیا تاں دھرتی اوس نوں ویلھ نہیں سی دے رہی۔ سارے پنڈ وچ ‘ہئے ہئے’ ہوئی۔
اوہناں دناں وچ ڈرائیور وی اپنے سوہریں اک ویاہ وچ شامل ہون لئی پنڈ آیا ہویا سی۔ کندن نوں آس سی کہ ڈرائیور جاں چھوٹا اوس دے پچھے آؤن گے۔ پر کوئی نہ بوہڑیا۔ پندراں دناں دے اندر اندر قرضہ موڑن دا وعدہ کرکے اوہ مساں ہی منتاں ترلیتاں کرکے جیل توں باہر آیا۔ چار کنال زمین تلسی کول پنج ہزار وچ گہنے رکھ کے، باقی قسطاں وی اکو واری موڑ کے سارے قرضے دا پھاہا وڈھیا۔ باقی بچی رقم کوآپریٹو سوسائٹی نوں موڑ دتی۔ کسے کولوں کھاد واسطے لئی اُدھار رقم وی موڑی۔
پچھلے سال جھونے دی فصل نے کندن دے کنیں ہتھ لوا دتے سن۔ ایتکیں اوس نے جھونے دی تھاں آلو بیجن دا فیصلہ کر لیا۔ اپنے اک رشتے دار کولوں ادھار بیج خرید کے اوس نے ڈیڈھ گھماں آلو لا دتے۔ ادھ والی وچ مکی تے باقی وچ پٹھے آدک بیج دتے۔ آلوآں نوں چنگی کھاد پائی۔ محنت نال گوڈی کرکے مٹی چڑھا دتی۔ پانی لائے۔ آلوآں دی فصل چنگی مل گئی پر بھاء تھوڑا ہون کرکے آلوآں وچوں مساں ادھار لئے بیج دی قیمت تے کھاد وغیرہ دا خرچہ ہی پورا ہو سکیا۔
کنک دی فصل چنگی ہو گئی۔ کندن دا وچار سی کہ کجھ ایس فصل تے کجھ اگلی فصل وچوں بچا کے اوہ تلسی کولوں گہنے پیا کھتا چھڈا لویگا۔ پر اوس دی بھانجی دا ویاہ آ گیا۔ دوجے بھراواں نے سانجھی نانکی چھککی بنا لئی۔ کندن نوں اوہناں نال نہ رلایا کیونکہ کجھ دن پہلاں کسے گل تے درانیاں جٹھانیاں وچ کافی جھگڑا ہویا سی۔ کندن نے اپنی ہمت توں ودھ خرچہ کرکے لیڑے لتے اتے بھانڈے آدک خریدے۔ پر کندن دی بھین نے اوہناں دیاں دتیاں چیزاں تے نک بلھ کڈھے۔ کپڑیاں ول ویکھ کے کہن لگی، “آہ کیہ پاپلیناں جیہیاں لے آئے آں۔ پاپلیناں تے اج کل ماڑے ڈھیڑے وی نہیں پاؤندے۔” کندن تے اوس دی پتنی نے کرڑا من کرکے سن لیا۔
چار کنال گہنے پیا کھتا کندن نوں ہر ویلے رڑکدا رہندا۔ پر اوس دی پیش نہیں سی جا رہی۔ دن رات کم کرن دے باو جود وی اوہ تھلے ہی تھلے جا رہیا سی۔ گھر دیاں نہ پوریاں ہو سکن والیاں غرضاں، ڈیزل تے کھاد اوغیرہ دا خرچہ اوس دی فصل نوں ہڑپ کر جاندے۔
اک دن اوہناں دے پنڈ پنچائت افسر نے آ کے چھوٹے تے سیمانت کساناں نوں اکٹھے کیتا۔ اوس نے دسیا کہ اج دے سمیں وچ چھوٹے زمیندار دا گزارا کھیتی دے سروں ہونا مشکل ہوندا جا رہیا ہے۔ اوس نے سجھاؤ دتا کہ کساناں نوں کھیتی دے نال نال ڈیئری، مرغی خانا، مچھیاں پالنا جاں سور پالن آدک دا کم شروع کرنا چاہیدا ہے۔ اوس نے اوہناں نوں کیہا کہ اوہ اوہناں دے کیس تیار کرکے بینکاں نوں بھیج دیوے گا تے اوہ قرضہ لے کے اجیہے کم شروع کر سکدے ہن۔
کندن دا ناں اوہ مجھاں واسطے نوٹ کرکے لے گیا سی۔ پر کافی چر کوئی اگھ سگھ ہی نہ نکلی۔ باقی کساناں وانگ کئی دن دفتراں دے چکر مار مار اوہ وی مٹھا پے گیا۔ اوہناں دے پنڈ دے رکھا سنگھ نے دوڑ بھج کرکے کسے نہ کسے طرحاں بینک راہیں اک مجّھ خرید لئی۔ منڈی وچوں جدوں گھر لیاندی تاں مجھ نے کٹو نہ جھلیا۔ وپاریاں نال مل کے بینک انسپکٹراں نے توکڑ مجّھ پچھے اک نویں لویری دا کٹو لا دتا سی۔
کندن دا اتشاہ کھیتی دے کم وچوں گھٹدا جا رہیا سی۔ دنوں دن ودھ رہیا خرچہ اوس دی پریشانی ودھاؤندا رہندا۔ ہور کجھ سالاں تائیں اوس دی وڈی کڑی ویاہ دی عمر نوں ڈھک رہی سی۔ اوس دی پتنی تے نیانے جیویں رلدے جا رہے سن…۔
***
دوجی پرات لا کے ہٹے تاں کندن نے چیتو نوں مخاطب کیتا، “چیتو! توں ہن جانا تاں جاہ۔ بھریاں میں آپے ای بنھ لئوں گا۔
“کوئی نی، میں ہُن تکالاں نوں ای جان گا۔ نالے تیرا کم مک جاؤ تے نالے میری وی بھری بن جاؤ۔” چیتو نے بے جھجک ہو کے کیہا۔
“کم تاں ہن تھوڑا ای آ۔ میں کلے ای مکا لینا آں۔”
“پر میں وی کیہ کروں گا جا کے، کھڈی تے تاں ہن بہہ نیں ہونا… آہ تیرا تلسی کول گہنے پیا کھتا توں ہی واہیا ہویائے؟” چیتو نے کجھ سوچ رہے کندن نوں پچھیا۔
“آہو میرے کول آیا ادھ تے۔”
“تاں پھیر ایداں کردے آں ایہہ کھتا وی وڈھ لینے آں۔”
تلسی والا کھتا اکلے کندن لئی زیادہ نہیں سی۔ اگلے دن اوہ اکلا ہی دوپہر تائیں ایس وچلی مکی وڈھ سکدا سی۔ پر اوہ سمجھ چکا سی کہ چیتو بھری دے سر ہونا چاہندا سی تے نیانیاں واسطے چبن والیاں چھلیاں دا کلاوا اوہ پچھلی چلی آ رہی سانجھ وجوں کسے حساب وچ نہیں سی لے رہیا۔
کندن چیتو نوں نال لے کے بسیویں توں سرواڑھ وڈھن چلا گیا۔ پنڈ نوں جا رہے اک بندے دے ہتھ سنیہا بھیج دتا کہ دوپہر دی روٹی دو بندیاں دی آوے۔ سرواڑھ لیا کے اوہ کھیت دے نال لگدی اک ٹاہلی تھلے بیٹھ کے چھب وٹن لگ پئے۔
دوپہر دی روٹی آ گئی۔ روٹی کھاؤن بعد جدوں کندن دی پتنی ترن لگی تاں کندن نے اوس نوں ہدایت کیتی، “اسیں دوپیہروں بعد تلسی آلا کھتا وڈھنا آں۔ اس دے گھر دس دئیں۔ آ کے بھریاں گن لوے۔ وہمی جیہا آدمی آں۔ توں نیانیاں نوں نال لے کے چرھی دیاں دو بھریاں نیائییں ‘چوں وڈھ لئیں۔ کُتر میں آپ لئونگا آ کے۔”
تلسی والا کھتا وڈھن بعد، لوڈھے ویلے دی چاہ پی کے اوہ اپنے کھیت دیاں بھریاں بنھن لگ پئے۔ اجے کجھ بھریاں ہی بنھیاں سن کہ ہتھ وچ حقہ پھڑی تلسی آ گیا۔
“آ بئی پنڈتا۔” کندن نے چھب نوں مروڑی دے کے بھری بنھدیاں تلسی ول ویکھیا۔
“اج تے کمال ای کر چھڈی اے۔ بڑی چھیتی کم نبیڑ دتی۔”
“چیتو نے کافی کم کروا دتی۔ نہیں تے کلیاں اینا کتھے نبڑنا سی۔”
“اچھا ایداں کرو، پہلاں میرے کھیت دیاں بھریاں بنھ دیؤ۔ میں کتے کم جانیں۔” تلسی حقے دا سوٹا کھچدیاں بولیا۔
“چل بئی چیتو، پہلاں ایہدیاں ای بنھ دینے آں۔”
“چلو۔” کہندیاں چھباں دی پولی اٹھائی اوہ کندن نال تلسی دے کھتے ول نوں تر پیا۔
بھریاں بنھدیاں کندن نے بنے تے کھڑے تلسی ول ویکھیا، سادھارن جہے کپڑیاں وچ وی اوہ کافی رعب دار لگ رہیا سی۔ جدوں اوہ ‘ہاہ… ہاہ’ کرکے ہسدا تاں اوس دے ورلے ورلے، ونگے ٹیڈھے، کریڑا کھاہدے دند، شاید اوس دے چہرے دی لالی کرکے، بہتے بھدے نہیں سن لگدے۔
“پنڈتا! اج کل اپنا لیکھ راج کتھے اے؟” لیکھ راج تلسی دے منڈے دا ناں سی۔
“فریدکوٹ آ۔”
“اوہدی نوکری ودھیائی۔” چھلیاں دا ستھر اکٹھا کرکے چھب اپر رکھدیاں کندن بولیا۔
“کوئی انت اے! ماہر جٹ اگے پچھے پھردے آ۔ تینوں پتہ ای اے کانونگوآں دی کنی پچھ ہندی آ۔ لوکیں جیبھاں بھری پھردے آ۔ تسیلداراں نال اوہدی سدھی گل آ۔ بڑا ڈھنگی آ…۔”
گل کردا کردا اوہ پھیر ‘ہاہ…ہاہ’ کرکے ہسن لگ پیا۔ پتہ نہیں اوس نوں انا ہاسہ کتھوں آ رہیا سی۔ کندن نوں انج لگ رہیا سی جیویں کہ آپوں اوس نوں ہسن دی جاچ ہی بھل گئی ہووے۔ ہاسے نے جیویں اس کولوں کنیاں چھڈا لئیاں ہون۔ اسدا ہاسہ جیویں کسے کول گہنے پے گیا ہووے۔
‘ایس باہمن نے پتہ نہیں کیہ موتی منسیو آ’، کندن نوں اپنے آپ تے گلا جیہا محسوس ہون لگ پیا، ‘عیش کردے! کوئی کم نہیں، کار نہیں۔ ہریک دوجے تیجے ورھے زمین خرید لیندے۔ ویاج تے کافی رقم لوکاں نوں دتی ہوئی اے۔ بڈھا ہو گیئے، پر لگدا نہیں… تے اسیں دن رات ٹٹ ٹٹ مر رہے آں…۔’
کندن نوں ہڈ توڑویں کمائی دا سکھ نصیب نہیں سی ہویا۔ دھکے دھوڑیاں وچ ہی دن لنگھ رہے سن۔ اوس نے اپنی بھوئں دا اک اک انچ پتہ نہیں کنی کنی وار واہیا سی۔ اک اک زرے نوں اوس دے ہتھاں تے پیراں دا سپرش سی۔ پانی نال زمین نوں سیال دیاں کورے بھریاں راتاں وچ انیک وار سنجیا سی۔ پیو تے بھراواں دے نال ہو کے چوبلھدے سواگے نال ڈھیماں توڑ کے کھیتاں نوں اکسار کرکے زمین دا رنگ روپ نکھاریا سی۔ کھیتاں دے کھونجیاں نوں کہی نال گڈ گڈ کے روں ورگے پولے کیتا سی۔ ہل واہندیاں کدی پاڑا نہیں سی کیتا۔ باجرے، چرھیاں تے سرواں اگائیاں سن۔ اپنے سریر تے پچھ لوا کے کماد پالے سن۔ کنک دیاں بوریاں بھر بھر منڈیاں وچ پہنچائیاں سن۔ ٹبر دا عزت مانت ودھاؤن لئی اوس نے زمین نال عشق کیتا سی۔ ایس عشق وچوں اپنے بچیاں دے اجول مستقبل دے سپنے دیکھے سن۔ پر اج اوس نوں انج محسوس ہو رہیا سی جیویں کہ ایس عشق وچ اس نال دھوکھا ہی دھوکھا ہوندا رہیا سی۔
بھریاں بجھ گئیاں۔
تلسی گنن لگ پیا۔
“کنیاں ہوئیاں پنڈتا؟”
“اک سو ستاراں ہوئیاں۔ اوہ اچے جہے تھاں مہارا لا دیؤ۔” تلسی نے کھتے دے دکھن دے اچے پاسے ول اشارہ کیتا۔
کندن تے چیتو نے مہارا لا دتا۔
“لے بئی پنڈتا، لگ گیا مہارا۔”
“اوہ اک بھری اوداں ای پئی آ۔” تلسی نے مہارے توں باہر پئی اک بھری ول اشارہ کیتا۔
“اوہ چیتو دی آ۔” بچے ہوئے چھب اکٹھے کردیاں کندن بولیا۔
“ایہنوں توں اپنے ای کھیت ‘چوں دے۔ میں اپنا چار کنال دا کھتا سارا لاوی آلیاں نوں تھوڑا چکا دینا آں۔” حقے دا سوٹا کھچدیاں اوہ کھنگھن لگ پیا۔
“اکو لاوی آ پنڈتا، بہتیاں نہیں۔ اوہ وی ایہہ قدرتی آ گیا۔ نہیں تے میں کلّے نے ای وڈھ لینی سی۔”
“کندنا ایہی تاں گل ماڑی آ۔” تلسی نے مہنا جیہا ماریا۔
“کیہڑی گل؟” کندن نے اوکھ محسوس کردیاں تلسی ول ویکھیا۔
“جدوں تینوں لوڑ سی، ادوں تاں توں ترلے کردا پھردا سی۔ تے ہن اوکھا ہو رہیں۔ تینوں یاد ہونے، ضدن توں زمین گہنے کیتی اتے ادھ تے واہن لئی منگی سی، میں تینوں پہلی شرط ایہی دسی سی پئی لاویاں دہاڑیداراں نوں میرے کھیت ‘چوں بھری نہ جاوے۔”
“پر ایس بھری وچ ادھی میری وی تاں ہے۔”
“ادھی ادھی دا مینوں نہیں پتہ۔ ایہنوں توں اپنے ای کھیت ‘چوں دے۔” تلسی حکمرانا انداز وچ بولیا۔
“میں دے دؤں گا پنڈتا۔ ہاء توں کیہ ایویں سڑیاں جہیاں گلاں کرن ڈہیں… جاہ اوئے چیتو لا دے اوہ وی بھری مہارے ‘تے۔”
“کندنا! تہاڈے جٹاں ‘چ ایہی وادھا اے۔ مطلب کڈھ کے مگروں ڈھچراں پڑھن لگ جاندے او۔” تلسی دے حقے دی نالی اوس دے مونہہ توں کافی دور ہو چکی سی۔
“نہیں پنڈتا، توں ای ایویں کمینیاں جیہیاں گلاں کرن لگ پیائیں۔” کندن تلسی دے ساہمنے آ کھلوتا سی۔
“اک تیری مدت کیتی تے دوجا توں مینوں کمینہ کہن ڈہیں۔ چیتا آ نہ ادوں ہاڑے کڈھدا پھردا سی۔” تلسی نے رعب چھانٹیا۔
“کاہدی مدت؟ زمین دے کے پیسے لئے سی۔ کوئی دان نہیں سی لیا تیرے کولوں۔” کندن وی کرودھ وچ بول رہیا سی۔
“جے بہت اوکھا آں تاں اگانہہ میری زمین ‘چ ہل نہ واڑیں میں ہور کسے نوں دے دینی آں ادھ تے۔” تلسی نے دھمکی دتی۔
“بے شک دے دے۔ ایس زمین نے تاں میرا لہو پی چھڈئی۔ میں تاں اپنی وی چھڈن نوں تیار آں۔ ایس سالی زمین نے میرا کجھ نہیں سوارنا۔” کندن دے بولاں وچ ہرکھ سی۔
“کندن ایداں نہیں آکھیدا، زمین تاں کسان دی ماں ہوندی آ۔” چیتو نے کندن نوں شانت کرن دی کوشش کیتی۔
“ایہو جیہی ماں نوں کیہ کرنی، جیہڑی اپنے ہی نیانیاں نوں کھان لگ پئے۔”