ننگ رنگ ۔۔۔ نین سُکھ
ننگ رنگ
( نین سُکھ)
لِلاں لیندا ہور وچارا کیہہ کردا، پٹا پرانا پجامہ ہیٹھ چا کیتا تے جھگا چک کے اوہ اگوں ننگا ہو گیا۔ باہر شوکدیاں واجاں ہور وددھدیاں گیاں۔
” واہے گرو جی دا خالصہ، واہے گروجی دی فتح “
بھائی سوہن سنگھ نظر والی عینک اتے تھلے کردیاں پکا کے تسلا کر لئی پر اک بکھیڑا دوجے بھنبل بھوسے وچ پا گیا:
” تاں پھیر تیں پاکستان کیہہ کرنا ؟ ‘
ڈریا ہویا کنبدے ہتھاں نال اوہ پجاما اپر کردیاں صفائی دین لگ پیا، اوہدی وچ ترلا تے ترٹھ سی۔
” ساڈی لامھے کوئی مُسلا آ لگیا تے اوہ لبھے نہ ۔۔۔۔۔ اوہنوں اوتھوں کڈھن لئی سرداراں نوں اوتھے اگ لانی پے گئی۔۔ اسیں سارے گھر دے جی جاناں بچاندے نسے تے اک دوجے توں وچھڑ گئے۔ “
اوہ پِھس پیا تے گل اوہنے ایتھے مکائی۔
” میں والمیکی آں، لہور میرے نانکے نیں۔ “
اکالیاں دیاں کرپاناں ڈھلیاں پے گیاں تے اوہناں ہتھ نکاں تے رکھ لے۔ نویں دیس نوں جاندیاں پرانیاں راہواں چوں پھڑے شکار توں کریہت آئی تے اوہناں کِربت نوں مگروں لاہیا۔
بُوٹے نوں کیہہ لوڑ سی ریفیوجی کیمپ اچ رہن دی۔ لہور اوہدے نانکے، پچھدا پچھاندا اپڑ گیا۔ اگوں نانکے اوہدے جینہاں دا اک کٹری دی دھروں گئی وتھے گھر نا، آپنی گلی چھڈ کے چبارے تاڑدے پھرن۔ پر ہندواں سکھاں دیاں چھڈیاں جیداتاں تے ہن مسلماناں دیاں۔ بوٹے دے نانکے وی اوہدے سنے کلمہ پڑھ کے مسلمان ہو گئے۔
دیندار گُنہہ گڈ وی ونجا بیٹھے پر جتھوں دی کھوتی اوتھے آ کھلوتی۔ چنگا بھلا اپنا کم سی۔ ہن کیہہ کرن۔ جھاکا تے انھے نانے نوں اگے وی کوئی نہیں سی، ہن تے اوہدا ٹیچا ای بن گیا ، ہر جمعے دے جمعے بوٹے دی کنڈھ تے سوار ہو کے کسے نہ کسے مسیت دے باہر جا بہندا۔ جو سردا، سخی بڈھڑے متھاج نوں دیندیاں جوان جہان بوٹے نوں جھڑکدے، ” تیرے تے نین پران نیں، کوئی کم کر “
نمازیاں دیاں گھوریاں توں ڈردا بوٹا نانے نوں باہر بہا کے آپ ہن مسیتے وڑ جاندا۔ اوہنوں تلاوت اوکھی لگدی، اوہدا نعت پڑھن تے دل کردا۔ اوہنوں اوہ پھیری والا منگتا بڑا چنگا لگدا جیہڑا آل دوالے توں بے خبر اپنے دھیانے گاندا جاندا
دکھیاں دی بیڑی لیندی اُلارا
مشکل کشا ساہنوں تیرا سہارا
گلی دے اخیر تے جا کے پرتدا ہویا ہر بوہے اگے صدا کردا، اوہنوں چراگی ملدی اک جمعے نوں پیپا کھڑکا کے ہوکا
” ٹھک ۔۔۔۔ ٹھک ۔۔۔۔ ٹھک ۔۔۔ اج جمعے دی نماز بعدوں اک غیر مسلم مسلمان ہو رہیا اے، ٹھک ٹھک ٹھک اسلام دی شان ویکھو”
اچرج گل کیہہ سی۔ بوٹے کوئی سمجھ نہ آئی۔ خیر اسلام دی شان وکھان والی گھڑی آ پہنچی۔ مولوی غیر مسلم نوں کلمہ پڑھا کے گل لایا۔ دین اسلام دے نعرے لگے۔ واری واری نمازی اوہنوں جپھی پا کے تھاپڑدے ہوئے ممارکھ دیندے۔ مولوی اپنا رومال وچھا کے اوہدے تے موری والا پیسہ رکھیا، مسلماناں ودھ ودھ کے نویں مسلمان دا مان ودھایا۔ گتھلی بھر کے جاندے نویں مسلمان نوں ویکھ کے بوٹا اپنے اپ نال جھگڑن لگ پیا۔
” اگلے انج ہوندے نیں مسلمان۔ گج وج کے۔ تسیں پورا ٹبر راتو رات چپ چپیتے مسلمان ہو گئے، کسے فٹے مونہہ وی نہیں آکھیا “
” اوہ مولوی وی ایویں جیہا سی” نانے اپنے توں گل لاہی
اگلے جمعے اک ہور مسیت دے باہر کسے غیر مسلم دے اسلام قبولن لئی ہوکا ۔۔۔۔ بوٹے نون پیسے پھڑاندیا اک نمازی آکھن لگا
” توں تے پہلاں ای مسلمان نہیں / جاپدا میں تینوں اپنی مسیتے ویکھیا اے “
بوٹے دا پیسیاں وال ودھیا ہتھ تھلے جا پیا، ” نہیں جی میں تے اج مسلمان ہو رہیا واں، تہانوں کوئی بھلیکھا لگا ہونا “
ایس محلے پروہنا آیا نمازی اپنی گل تے اڑ گیا ۔ وچوں کوئی سیانا بولیا
” اوئے منڈیا۔ توں دس، سچ کیہہ اے ؟ “
” میں کجھ نہیں اہندا، تسیں آپ ویکھ لوو “
بوٹا مولوی دا ہتھ پھڑ کے طہارت خانے ول ٹر پیا۔ بوٹے دے اگوں ننگے ہندیاں ای مولوی باہر آکے پروہنے نوں آکھن لگا۔
” توں وی شک کڈھ لے اپنا ” پروہنا سر کھرکن لگ پیا۔
کجھ دن مگروں سڑک تے جاندے بوٹے نوں مگروں موڈھے توں پھڑ کے کسے نے جھوٹیا، ” ایس واری سنتاں کرایئان نی کہ نہیں ؟ ‘
اوییو بندا جینہے مسیتے اوہدے نال آڈا لایا سی۔ بوٹا اگے لگ گے بھج پیا تے اوس بندے دے ہتھ نہ آیا۔
اودوکا اکثر راتیں ستا پیا ڈر جائے ۔۔۔۔۔ اوہ ای بندہ، نال اوہدے نائی، نائی رچھانی چوں استرا پیا لاوے۔ اوہ اکھاں میٹ کے جیبھ وی دنداں ہیٹھ دے ، پر فیر وی جدوں رَچھ پھِرن لئی ماس نوں مَس ای کردا ، اوہ چیک مار کے اٹھ بہندا۔
سنتی بہن توں اوہدی جان جاندی، اوہنوں تے مشکی ہوئی رن کولوں لت کھا کے غیرت نہ آئی۔ اوس دن لاری وچ بڑی بھیڑ سی ۔ اوہ وی کھلوتا ہویا تے اوہدے اگے اوہ بی بی وی۔ واہوا اوکھیاں ، پورا ٹل لا کے اوہ پچھے پچھے ہووے پر جدوں دھکا وجے تے اوہ بی بی دے نال جا لگے۔ دو تن واراں ہو گیاں تے بوٹے نون لگا جیویں بی بی آپ اگے پئی ہوندی اے۔ اوہنے وی اپنے آپ نوں ڈھلا چھڈ دتا پر سارا وجود ڈھلا نہ ہویا۔ بی بی اپنے سٹاپ تے اترن لگیاں بوٹے نوں سینتر ماری ، بوٹا وی پچھے پچھے۔ لاریوں لہہ کے جھٹ اوہنوں کندھ ول مونہہ کر کے کھلونا پیا۔ اگے اگے نک دی سیدھے جاندی بی بی اوہدے نال گلاں پئی کرے۔
” تیرا کم واہوا ٹھیک اے “
حیاتی وچ پہلی واری بوٹے نے نکیاں نکیاں مچھاں تے ہتھ پھیریا پر وٹ دین لئی وال چونڈھی وچ نہ آئے۔
” ہر ہفتے دی رات آ جایا کر۔ میرا مرد اوس دن رات دی ڈیوٹی کردا اے۔ “
بوٹا پاٹن والا ہو گیا تے کم اوہدے وسوں باہر ہو رہیا سی۔
” لگدا اے میں تینوں کدرے ویکھیا ہویا اے، توں کیہڑے محلے دا ایں ؟’
اوہناں قدماں تے ای اوہنوں ٹھیڈا لگا تے کِھڑیا ہویا بوٹا اوتھے ای جھونہہ گیا۔
گھر اپڑ کے بی بی نے بوٹے نوں کچ دے گلاس وچ ددھ دتا تے بوہا باری بند کر کے اگے لمی پے گئی۔ بوٹے کپڑے لائے ہی سن، ” توں مسلمان نہیں ؟ ” بی بی غصے وچ اٹھ کے بہہ گئی۔ تُھڑے ہوئے چتھے پئے بوٹے بتھیرا ترلا منت کیتا بی بی نوں منان لئی، بوجھے وچ ہتھ ماریا۔
” نہیں میں کدی غیر مسلمان نال نہیں کیتا” سیہنان دیاں ہویاں بولی، ” توں چنگڑ محلے دا تے نہیں ؟ “
بوٹا مرد بنن لگا تے بی بی نے لت مار کے آکھیا، ” چپ کر کے نکل جا نہیں تے میرے توں برا کوئی نہیں ہونا۔ “
بوٹے بروہاں توں باہر اجے پیر دھریا ای سی کہ پچھوں گلاس ٹُٹن دی آواز آئی۔
بوٹا لُک چھپ کے وقت ٹپان لگ پیا۔ اوہدا کوئی جانو ریلوے وچ سویپر سی۔ اوہدے نال اک دن ٹیشن چلا گیا۔ لوہے دے اسارے پل توں اوہنے ہیٹھ ریل گڈیاں دی آوا جائی دا تماشہ ویکھیا، ” بم چھِک بم چھک” دے رولے نال اس مغرور نوں بڑا ارام ایا۔ اک سپنی آئے، اک جائے۔ گڈی وچ سفر لئی تکت چاہیدی، اوہ ڈبے وچ کھلوکے گان لگ پیا۔
دکھیاں دی بیڑی لیندی ہلارا
مشک کشا ساہنوں تیرا سہارا
کس ٹکٹ پچھنی سی، سگوں مسافراں اوہنوں خیر پائی۔
کئی نِت دے مسافراں نال بوتے دی جان پچھان ہو گئی۔ شہر شہر پھرن لگ پیا۔ کنے کنے ڈنگ لہوروں باہر رہندا، جدوں نانکیاں توں بہتا اودردا، پرت اوندا۔ اک واری مدت پچھوں پرتیا تے نانے دے دھرنگے تے مامے دا بمار سوہرا پیا کھنگے۔ نانکیاں دا نکا جیہا گھر نانے مگروں ایدا سوڑا ہو گیا کہ کسے نوں آکھن دی لوڑ نہ پئی، بوٹا آپ ہی سمجھ گیا۔
ریل گڈی چلدی رہی، شہر لنگھدے رہے، مسافر چڑھدے لہندے رہے۔ ڈبے ڈبے منگدیاں ہویاں بوٹے دے دھولے کالیاں نالوں بہتے ہو گئے۔ بہتا چر چلن کھلون نال بوٹے دا ساہ پھل جاندا، گڈیاں دا دھواں ہن اوہنوں چنگا نہ لگدا۔
کسے شہر وچ امداد لین والے قطاراں وچ بیٹھے سن۔ ایہہ وی قطار دے اخیر وچ جا کے بہہ گیا ۔ پچھ ہوئی
” تینوں پتہ اے ایہہ کون لوک نیں ؟’ پچھن والے وال بوٹا بٹ بٹ تکدا رہیا۔
” ایہہ او عیسائی نیں جنہاں نوں مسلمان دھکے نال مسلمان کر رہے سن۔ توں عیسائی ایں ؟ ‘
کسے چنگے چیتے والے نیں بوٹے نوں سیہان لیا۔
” ایہہ تے مسلمان اے، گڈیاں وچ منگدا اے “
پہریدار بوٹے نوں پھڑ کے فادر کول لے گئے۔
” ناٹ گُڈ ۔۔۔ اس طرح نہیں کرتے ” فادر رنجگی پی کے اوہنوں چھڑایا پر امداد نہ دتی۔
” میرا مطبل اے تسیں آپ ویکھ لوو”
اگے ہتھ لا کے اوس فادر نوں آکھیا۔ فادر دے روکدیاں روکدیاں اوہ اگوں ننگا ہو گیا۔ فادر دوجے پاسے مونہہ کر کے امداد دا لفافہ اوہنوں پھڑا دتا۔
ہن پچھلی حیاتی بوٹا بہتا لہور ای رہندا۔ کسے نہ کسے مزار تے۔ پچھے جیہے اک راتیں چرکا جیہا دو منڈے بھنجے ستے مانگے فقیراں چوں ہندو لبھدے پھرن۔
” ویکھ بھانویں توں ہندو تے نہیں، بس اوتھے ہندو بن کے بہنا ای۔ اوتھے ہور وی ہون گے تیرے جیہے۔ ایس کم دے پیسے ملن گے۔ ” ، ” کدن ؟ ” کھسر پھسر سن کے بوٹے پچھیا
ہندو لبھن والے منڈے اک ہیومن رائٹس دی این جی او دے ورکر سن۔ ایہناں دی این جی او نیں ایدکیں دیوالی دا تہوار لہور دے کرشنا مندر وچ ہھدوواں نال منانا سی۔ کم اوپرا سی پر پُگ گیا۔ ایتھے امریکہ دی چھتر چھانوین چھوہے جہاد چوں القاعدہ پُھٹن مگروں پاکستان دا نواں مہاندرا چتران دی لوڑ سی۔ سرکار نے 2004 دی ایہہ دیوالی منان لئی نری ڈھل نہ دتی سگوں ہتھ وی پوایا۔ الیکڑانک میڈیا سبھ توں اگے ۔ ایہہ آہر کرن والی این جی او دے وڈیان نال اک میدیا پرسن دی کوئی پرانی کھندک ، اوہنوں ایہہ سُکھایا نہ۔ اوہدا چینل ایس پروگرام دے پچھے پے گیا تے اوہنے کوئی خبر کڈھ لیاندی۔
کرشنا مندر، وادھو رونق میلے، چوکھی ستھرائی تے نویں سدھار وچ اوپرا اوپرا پیا لگے۔ تھاں تھاں دیپ پئے جگدے سن۔ لوکاں ول مونہہ کر کے مندر دا پجاری مورتی کول آلتی پالتی مار کے بیٹھا پنڈت بنیا بیٹھا سی۔ مونہہ سر چوپڑیا، متھے تلک، جوگیے رنگ دی نویں نکور چادر۔ کسے کیمرے دی لائٹ پوے تے پنڈت لشک پوے۔ بھجناں دی کیسٹ رمکے رمکے چل رہی ۔ ہندو قطاراں وچ مورتی ول مونہہ کر کے ٹھٹھمبرے بیٹھے۔ پنڈت مونہہ وچ کوئی منتر نہیں سی پیا جپدا، بونتریا ہویا ساہمنے بیٹھے اینے وڑے ہندوواں دی گنتی کر رہیا سی۔ اک چینل دا رپورٹر جھٹے جھٹے پنڈت نوں پچھے
” ایہناں ہندوواں وچ کئی مسلمان وی ہندو بن کے بیٹھے نیں، کیہہ تینوں پتہ اے ؟ “
پنڈت نہیں نہیں کردا تھک گیا تے ساہمنے بیٹھے ہندوواں نوں پچھن لگا
” تہاڈے وچ کوئی مسلمان ہے ؟ “
بوٹا اگلی لائن اچ بیٹھا سی، اٹھ کے آکھن لگا
” دوجیاں دا تے پتہ نہیں، توں آپ ویکھ لے” اوس اگوں دھوتی چک دتی۔