بُدھی وان بیٹھک۔ سلسلہ وار۔۔۔بُدھا۔۔۔ ثمین بلوچ

بدھا

پرکھ پڑچول ۔۔ ثمین بلوچ

بدھا دا جنم ہندوستان وچ 563 ق.م. ہویا تے اوہ 483 ق.م. تک جیوندے رہے۔ اوہناں نوں جنم تے “سدھارتا” آکھیا گیا سی، پر جدوں اوہناں نوں نروان لبھیا تے اوہ “بدھا” بن گیے۔

اوہنے اپنے وقت دے مذہبی توہمات تے بے بنیاد عقیدیاں نوں چیلنج کیتا۔ اوہنے اپنے شاگرداں نوں ایہ سکھایا کہ روایات نوں اکھ میٹ کے نہ منو، بلکہ اپنی عقل، ضمیر تے شعور نوں راہ وکھاؤ۔

بدھا نے لوکائی نوں سکھ تے پر امن زندگی گزارن دی مت دِتی۔ اوہ کہندے سن:

کسے گل نوں صرف ایس لئی نہ منو کہ اوہ کسی وڈے فلسفی نے آکھی اے

نہ ای اس لئی منو کہ اوہ گل سارے من دے نیں

نہ اس لئی کہ اوہ گل کسی مقدس کتاب وچ لکھی اے

نہ ای صرف اس لئی کہ اوہ کسی نے من لئی اے

اوہی گل منو، جیہڑی تہانوں آپ سچ لگے۔

بدھا کہندے سن کہ انسان دا تن ورتیا اوہدا سب توں وڈا استاد ہوندا اے۔ اوہ ای وی کہندے سن کہ ہر بندے نوں اپنے ضمیر دا آکھیا مننا چاہی دا اے تے دوجیاں نال ہمدردی تے نرمی ورتنی چاہی دی اے۔

بدھا دی زندگی تے فلسفہ حیات بارے جیہنیاں کتاباں پڑھی اَں، اوہناں وچوں “سدھارتا” میرا سب توں پسندیدہ ناول اے۔ ایہ ناول جرمن لکھاری ہرمن ہیس نے لکھیا اے، جیہڑا بدھا دی زندگی توں متاثر ہو کے لکھیا گیا اے۔

ناول دے مطابق، سدھارتا اک رئیس برہمن دا پتّر سی، جیہڑا محل وچ بڑی شان شوکت نال رہندا سی۔ اوہنوں ہر سہولت ملی ہوئ سی۔ نوکر چاکر اوہدی خدمت وچ رہندے۔

سدھارتا دے جنم تے جوتشی آکھ گئے سن کہ اگر اوہ باہر دی دنیا ویکھ لوے گا تے دکھاں نوں ویکھ کے سادھو بن جائے گا۔ اوہ دے پیو نے بڑی کوشش کیتی کہ اوہنوں محل توں باہر نہ جان دِتا جائے، پر اوہ روک نہ سکیا۔

اک دن سدھارتا محل دے شمالی گیٹ توں باہر گیا تے اک بندے نوں راہ کنارے بیٹھے روندے ویکھیا۔ اوہدے ہتھ پیر مڑے ہوئے سن۔ سدھارتا نے نوکراں کولوں پچھیا، اوہناں نے دسیا کہ ایہہ بندہ کوڑھ دا مریض اے۔

دوجے ہفتے اوہ جنوبی گیٹ توں نکل کے شہر ویکھن گیا تے ہک بڈھے نوں ویکھیا، جیہڑا سوٹی دے سہارے نال ٹردا پیا سی۔ اوہنوں دسیا گیا کہ عمر اوہنوں جھکا دتا اے۔

تیجے ہفتے اوہ مشرقی گیٹ توں شہر گیا تے ہک مردے نوں منجی تے بے جان لما پیاں ویکھیا۔ لوکی آکھ رہے سن کہ اوہ مر گیا اے، تے ہن اوہدی لاش نوں سڑان دی تیاری ہو رہی اے۔

چوتھے ہفتے اوہ مغربی گیٹ توں نکلیا تے ہک ننگ دھڑنگ بندے نوں اپنے آپ نال گل بات کردے ویکھیا۔ نوکراں نے دسیا کہ ایہ بندہ دنیا چھڈ کے سادھو بن چکیا اے۔

ایہناں سب گلّاں نے اوہنوں بدل دِتا۔ جوتشی دی گل سچ ہو گئی۔ سدھارتا نے فیصلہ کر لیا کہ اوہ دکھاں دے بھید دی جانکاری لئی دنیا چھڈ دے گا تے سادھو بن جائے گا۔

دنیا توں کنارہ کش ہون توں پہلاں، اوہ اپنے پیو کول گیا تے آشیرباد منگی۔ ہرمن ہیس ناول وچ لکھدا اے:

سدھارتا: “بابا، میں اجازت لین آیا آں کہ محل چھڈ کے جنگل جاواں، سادھو بن جاواں۔ مینوں امید اے کہ تُسیں میری گل من جاؤ گے”

بابا: “اک برہمن نوں زیب نہیں دِیندا کہ اوہ غصے وچ آوے، پر ایس وقت میرے دل وچ تیرے لئی کوئی چنگا خیال نہیں۔ میں امید کرنا ہاں کہ تُوں ایہہ گل دوبارہ میرے نال نہ کریں”۔”

بابا اندر جا کے سُوں گیا، پر پتر دی گل دی وجہ نال پوری رات جاگدا رہیا۔ جدوں جدوں باری کول جا کے ویکھیا، سدھارتا اوتھے کھلوتا ہوندا سی۔ اوہ ساری رات اوتھے ای کھلوتا رہیا۔

سویرے جدوں ابے نے ویکھیا، سدھارتا دیاں لتاں کنب رہیاں سن، پر اوہ دی نیت چٹان ورگی سی۔ ابے نوں پتا لگ گیا کہ اوہ دا پتر جسمانی طور تے تے محل وچ اے، پر روحانی طور تے کدوں دا جا چکیا اے۔

اُس وقت دے بہت سارے لوک دنیا تیاگ کے سادھو بن جاندے سن۔ سدھارتا وی اپنے ماں، پیو، بیوی تے پتر نوں الوداع آکھ کے جنگل ول ٹر گیا۔ اوہ چاہندا سی کہ اوہ نروان حاصل کرے تے دکھاں دا بھید سمجھے۔

اوہ کئی سالاں تک جنگلاں وچ ریاضت کردا رہیا۔ ہرمن ہیس لکھدا اے کہ سدھارتا دا اک ای مقصد سی

اوہ اپنے من نوں خالی کرنا چاہندا سی۔

بھُکھ توں، پیاس توں، خواہشاں توں، خواباں توں۔

اوہ اپنے نفس نوں مار کے نروان حاصل کرنا چاہندا سی۔

آخرکار کئی ورہے بعد اوہنوں نروان مل گیا تے اوہ “بدھا” بن گیا۔ اوہ چاہندا سی کہ باقی زندگی جنگل وچ گزار دے، پر اوہ واپس پرت آیا تاکہ دوجیاں نوں وی نروان دا رستہ وکھا سکے۔

ہرمن ہیس لکھدا اے کہ بدھا اک عورت دے عشق وچ وی گرفتار ہویا، تے اک ویلے کاروبار وی کیتا۔ جدوں اک تاجر نے اوہنوں پچھیا: “ایہہ ساریاں ریاضتاں توں تُسیں کیہ سکھیا؟”

اوس نے ہس کے آکھیا:

ہن میں سوچ سکدا آں

میں بھُکھا رہ سکدا آں

میں انتظار کر سکدا آں

ناول وچ اک کشتی بان نال وی اوہدی ملاقات ہوندی اے، جیہڑا ویلے دے بھید نوں ایہناں لفظاں وچ بیان کردا اے:

وقت اک دریا ورگا ہوندا اے

جو اک ویلے اپنے شروع وچ وی ہوندا اے، اپنے انجام وچ وی

اوہ پہاڑ توں نکل ریہا ہوندا اے، وادیاں وچ بہہ ریہا ہوندا اے، تے سمندر وچ جا ریہا ہوندا اے

بدھا نوں ایہہ گل سمجھ آ گئی کہ ساری کائنات مقدس اے تے زندگی ہک نہ رکنے والا سفر اے۔

ہرمن ہیس لکھدا اے:

پتھر مٹی بن جاندا اے

مٹی توں پودا اگدا اے

پودا پرندہ بندا اے

پرندہ جانور

جانور انسان

تے ایہہ سب اک دوجے وچ بدلدا رہندا اے۔

انسان وی مٹی توں پیدا ہوندا اے تے مٹی وچ ای واپس جاندا اے۔

سدھارتا بدھا بن گیا تے اوہنے ہزاراں لوکاں نوں دکھ توں چھٹکارا دوان والا رستہ وکھایا۔ اوہنے سکھی، شانتی تے سمجھ دے نال زندگی گزارن دا سبق دِتا۔

ایسے کرکے بدھا نوں “بدھ مت” دا مڈھ وان منیا جاندا اے۔