اک رات

( توقیر چغتائی )

 مینوں پکا یقین اے، اوہ ادھل گئی اے۔ دوجا دن ہو گیا اے، میں اوہنوں پنڈ وچ نہیں تکیا۔ تے کل تاں اوہ بھٹھی تے دانے وی بھنان نہیں آئی۔”
“ادھلی نہیں اے یار! لاگے دے پنڈ لگدیاں دے ویاہ تے گئی ہوئی اے۔”
“پر کہڑے ویلے گئی سی؟ میں تاں ساری دہاڑ، گلی دی گٹھّ نال کھلوتا رہا ہاں…”
“سرگھی ویلے گئی اے، ہور کہڑے ویلے۔ رات نوں مڑ وی آئی سی۔ اج راتیں پھیر آویگی۔ تینوں یقین نہیں اؤندا تاں میرے نال چل کے ویکھ لویں۔”
ملکاں دے سلیم نے سنیاریاں دے غلام رسول نوں دسیا، جہڑا اوہدا گوڑہا یار سی۔ دوہاں دا بڑا پکا یارانہ سی۔ پنڈ وچ کوئی وی چنگا مندا کم کرنا ہووے، دوویں نالو نال ہندے سن۔ سلیم اوہنوں دسّ رہا سی-“کپھتا ویلے چودھریاں دیاں ٹانڈیاں وچ وڑ جاواںگا، تے تینوں نال والی پیلی وچ بٹھا دیاںگا۔ جدوں اخیرلی بسّ لنگھ جاوے گی، تے سارے بندے سوں جانگے، اوہ موچیاں دی بیٹھک وچوں لنگھ کے، مولوی دی حویلی وچ آ جاوے گی۔ کوئی جاگ پیا تاں آکھیگی ‘دند نوں پیڑ سی، دم کران لئی آئی ساں’…”
“پر ادھی رات نوں دند پیڑ؟”
“اوئے! آہو! وڈے مولوی صاحبَ ہریں آکھدے نے-تریمتاں نوں رات ویلے ہی آرام اؤندا اے۔ حبّ دے بڑے نیک بندے نے۔ اک واری میری بھین نوں مرگی ہو گئی سی۔ اساں ادھی رات اوہناں نوں جگا کے لیاندا سی۔ وچاریاں کل مکلیاں نے اندر وڑ کے کنڈی لا لئی سی۔ باہر تدوں نکلے، جدوں جنت ٹھیک ٹھاک ہو گئی سی۔”
“اچھا چھڈّ پرھے! پھیر کی کریگی اوہ؟”
“پھیر اساں دوہاں نے انج متھیا اے کہ اوہ مولویاں دی حویلی وچوں لنگھ کے، حکیماں دے ویہڑے وچ آ جائیگی۔ اوہناں دا پتر شیرا دوائیاں والے کمرے وچ کلا ہندا اے۔ کسے نوں شکّ ہویاں، تاں شیرے نوں واج مار کے جگا لویگی۔ تے آکھیگی-‘مینوں زکام ہو گیا اے، دوائی لین آئی ہاں۔’ اگے مراسیاں دا گھر آ جاویگا۔ اوہناں دے پسار دی تھمھی نوں بھجیاں واہوا دہاڑے ہو گئے نے، پسار دا اک اڈان کی ڈگیا، لوکا نے گلی نوں چھڈّ کے پسار وچوں لنگھنا شروع کر دتا اے۔ انج کرن نال پینڈا چوکھا گھٹّ جاندا اے۔ مراسیاں دا در لنگھ کے، تہاڈا سنیاریاں دا گھر آ جاندا اے۔ تیرا پیو ساری دہاڑی ٹوماں گھڑ گھڑ کے ایڈا تھکّ جاندا اے، کہ اوہنوں کسے شے دی کیڑ خبر نہی رہندی۔ تے تیری ماں وڈے کمرے وچ گھراڑے ماردی رہندی اے۔ تے تیری بھین چھمو وچاری بڑی نیک اے۔ اوہ پنج نمازن پرلے کوٹھے وچ کلی ہندی اے۔ بوہے والے کمرے وچ توں ہنا ایں۔ پر توں تے میں سرگھی دیاں بانگاں توں پہلاں گھر ہی نہیں جاندے۔ تہاڈے حویلی توں اوہنوں کس نے ٹھاکنا ایں؟”
“اوئے! آہو! میں سرگھی دیاں بانگاں توں پہلے گھر نہیں جاندا۔ مرداں دا گھر وچ کی کنمّ اے! اسیں اڈدے پنکھیرو جو ہوئے۔ پر جے میں گھر ہندا وی، تے لاڈو نوں ویکھ وی لیندا، تاں وی تیری اجازت توں بناں اوہنوں ہتھ نہ لاندا۔
“آخر ساڈے یار دی امانت جو ہوئی۔ ایہہ سبھ کجھ تاں تیری مرضی نال ہو رہا اے۔ نالے تینوں پتہ ہی اے، لاڈو کوئی چنگی کڑی نہیں۔ دھیاں بھیناں دی اکھ وچ شرم حیا ہونی چاہیدی اے۔ پر اوہدیاں اکھاں تاں بالکل دھوتیاں ہوئیاں نے۔ پنڈ وچ ہور وی کڑیاں رہندیاں نے، پر ایہہ کوئی وکھری شے اے۔”
سلیم نے پھیر دسنا شروع کیتا-“تہاڈی حویلی توں بعد ساڈا گھر شروع ہو جاندا اے۔ اسیں یار وی ہاں تے گوانڈھی وی۔ ساڈی حویلی دا تاں دادکیا دے زمانے توں بوہا ہی کوئی نہیں۔ آخر ملک جو ہوئے! پنڈ وچ کسے دی وی ایڈی جئرت نہیں جو ملکاں دے گھر وچ جھاتی پاوے۔ ساڈی کندھ دے لاگے پیلیاں شروع ہو جاندیاں نے۔ تے سبھ توں موہرلی پیلی چودھریاں دی اے، جتھے مکئی دے ٹانڈیاں تے بہار آئی ہوئی اے۔”
سنیاریاں دا غلام رسول، ملکاں دا سلیم، کپھتاں ویلے چودھریاں دے ٹانڈیاں وچ اپڑ گئے سن۔ غلام رسول نال دی پیلی وچ ٹر گیا سی۔ تے سلیم لاڈو نوں اڈیک رہا سی۔ نمازاں ہو گئیاں سن۔ چھیکڑ عالی بسّ وی لنگھ گئی سی۔ پر لاڈو دا ہالی تک کوئی پتہ نہیں سی۔ غلام رسول وی شاید بہت پرھاں چلا گیا سی۔ سلیم نے اوہنوں آکھیا سی-“جدوں لاڈوں آ گئی، تاں اسیں تھوڑھا چر گلاں باتاں کراںگے تے جدوں میں دو واری زور دا کھنگھاں، تاں توں ساڈے ولّ آ جاویں۔ تے اسیں جس حالَ وچ ہوئیے، توں جھکنا نہیں۔ انج لگے جویں توں سانوں چوری کجھ کردیاں نوں پھڑ لیا ہووے۔ تے پھیر…” ربّ ربّ کرکے اوہنوں اپنی حویلی دے لاگے اک پرچھاواں نظریں آیا، جو لاڈو ہی سی۔
“عینی ڈھلّ کیوں لائی ؤ لاڈو! ادھی رات ہو گئی اے۔” سلیم نے اوہنوں آکھیا۔
“تینوں کی پتہ ہووے سلیم! جدوں کوئی تریمت گھر توں باہر پیر کڈھدی اے تاں تن دے لیڑے وی مرداں وانگ سینتاں کرن لگّ پیندے…”
“تینوں کسے دیاں سینتاں دا کی ڈر اے؟ تیرا کوئی اک عاشق ہووے تاں…”
“میرے بھاویں سو عاشق ہون میں کسے دی عاشق نہیں ہو سکدی…”
“ہن آکھ! وے تیری شدین آں۔ پر مینوں یقین نہیں آویگا…”
“آخر مرد ذات جو ہویا۔ بھاویں سچی تریل دا تپکا تپکا کر کے، مرد دی اکھ نوں دھوویئے، تاں وی اوہ میلی ہی رہندی اے۔” لاڈو نے آکھیا۔
“چل چھڈّ! پہلاں ایہہ دسّ، اینا چر کیوں لایا؟”
“کی دساں! اج میں کی کی ویکھیا۔”
“کی ویکھیا؟” سلیم نے پچھیا۔
“جدوں اخیرلی بسّ لنگھ گئی، تاں بے بے نوں آرام نہیں سی آ رہا۔ کھنگھی جا رہی سی۔ میں چار چمچاں کھنگھ دے شربت دیاں دتیاں، پھیر جا کے اوہدی کھنگھ کجھ گھٹّ گئی۔ پر نیندر نہیں سی پیندی۔ میں دو چار چمچے ہور دتے، تاں جا کے اوہنوں گھوکی آئی۔ اوہ تاں چنگا ہویا، کلھ نال دی رحیمو نے کھنگھ دی شربت بوتل دتی سی-پنج چھ مہینیاں توں ایویں بے کار پئی ہوئی سی…
بے بے نوں سوا کے جدوں میں موچیاں دی بیٹھک دے لاگیوں لنگھی، تاں اندروں اؤنندی کھڑ کھڑ دی آواز نے میرے پیر پھڑ لئے۔ میں تھمھی نال ڈھوء لا کے بوہے دے لاگے کھلو گئی۔ اندروں واج آ رہی سی ‘لگدی تیرا خصم اشرف پرسوں آویگا۔ کل پھیر ملانگے’ اندر کوئی بندہ آکھ رہا سی۔ تے اشرف دی رنّ کہہ رہی سی، ‘نہیں اوہ کل آ جائیگا۔ پرسو اوہنے منڈی توں جا کے چمڑہ لؤنا اے’- مرد نے کیہا- ‘چنگا پھیر میں جانا واں، چوکھا چر ہو چلیا اے۔ چھیکڑلی بسّ وی لنگھ گئی اے۔ ہالی میں مسیت وچ جا کے نہاؤنا وی اے۔ ساڈی مسیت دا ماشقی اجھ کل پانی چنگی طرحاں تتا کردا اے۔ پالا جو چوکھا اے’- تے اشرف دی رنّ کہہ رہی سی ‘تسیں مرد چنگے او، جدوں جی کرے نہا لیندے ہو! اسیں رناں تاں وس اینوے ہی دنیاں تے آئیاں ہاں’- تے واج آئی- ‘او طوبیٰ طوبیٰ کر! ربّ نے عورت دا وڈا رتبہ رکھیا اے…’ عورت کہہ رہی سی ‘ہا! اپنا رتبہ تے میں ہنے ہنے اکھیں ڈٹھا اے…’ جدوں اوہ آدمی باہر آیا، تاں مینوں اپنیاں اکھاں تے یقین نہیں سی آ رہا۔”
“اوہ کیوں؟” سلیم نے پچھیا۔
“اوہ ایس لئی، اوہ ساڈی مسیت دے مولوی صاحبَ ہیگے سن”…پھیر لاڈو دسن لگی-“جدوں میں موچیاں دی حویلی وچوں لنگھ کے، ویہڑے ولّ ودھ رہی ساں، تاں مغلاں دی کندھ توں اک جنی چھال مار کے میرے لاگے آن ڈگی۔ میں ویکھیاں تاں اوہ مولوی ہراں دی دھی سی۔ اس مینوں ویکھیا، تے میں اوہنوں ویکھیا۔ پر دوہاں دے مونہوں کوئی گلّ نہ نکل سکی۔ اوہ اپنے دروازے وچ وڑ گئی، تے میں حکیماں دی حویلی ولّ لنگھ گئی۔
جدوں میں شیرے دے بوہے کولوں لنگھن لگی ساں، تاں اک بندے نے اگے ودھ کے میری بانہہ پھڑ لئی۔ میں ڈردی ماری چیک مارن ڈہی ساں پر مینوں چیتے آ گیا کہ ادھی رات نوں کدھرے سارا محلہ ہی اکٹھا نہ ہو جائے۔ اس نے مینوں پھڑیا، تے اندر جا کے منجی تے بٹھا دتا، تے کہن لگا- ‘چھمے! اینا چر کیوں لایا ای؟ مے تینوں اڈیک اڈیک کے تھکّ چلیا ساں…’ –میں سمجھ گئی، ایتھے کسے ہور رنّ نے اؤنا سی، جو حالے تیک نہیں آئی۔ پر میں مونہوں کجھ نہ بولی۔ عینی دیر نوں بوہے دے ساہمنے کسے دا پرچھاواں نظریں آیا، تے میں کھسک کے کندھ دے لاگے ہو گئی تے اون والی کسے جھاکے توں بنا ہی منجی اتے بہہ گئی۔ انج لگدا سی جویں اوہ روز اؤنندی ہووے۔ شیرا ڈور بھور ہو کے آکھن لگاپر دوجے بنے چپّ چاں سگا-‘کون اے توں؟’ –’میں چھمو آں، کوئی تیری ماں تے نہیں۔’ تے لاڈو نے پچھیا –’توں سوچیں کیوں پے گیا ایں؟ چھمو نوں نہیں جاندا؟ سنیاریاں دی چھمو، اوہ جہدا بھرا غلام رسول اے، تیرا گوڑہا یار اے…

اوہناں دوہاں نوں گلاں کردیاں چھڈّ کے میں ہولی جہی کندھ نال ہو کے باہر آ گئی۔ تے پھیر مراسیاں دے پسار دے وچوں دی لنگھ کے، میں سنیاریاں دی حویلی وچ آ گئی۔ جتھوں لنگھدیاں مینوں صرف گھراڑیاں دی آواز آ رہی سی۔ انج لگدا سی- جویں سارا ٹبر چراں توں ستا پیا ہووے، تے قیامت توں پہلا نہیں اٹھیگا۔ اگے تہاڈی حویلی آ گئی…جدوں میں ویہڑے دے وچ لگے ککری دے رکھ کولوں دی ہو کے لنگھن ڈہی ساں، اک کڑی تے منڈا کھرلی دے لاگے کھلوتے گڈے اتے دھرے مکئی دے ٹاڈیاں وچوں اچنچیت اٹھ کھلوتے۔ کڑی حویلی ولّ تر گئی…” کہندیاں کہندیاں لاڈو اچنچیت چپّ ہو گئی، جویں سلیم نوں کجھ ہور نہ دسنا چاہندی ہووے…
“پھیر کی ہویا؟ توں چپّ کیوں کر گئی ایں لاڈو؟” سلیم نے اوہدے موڈھے نوں ہلونا دے کے پچھیا۔
“مینوں ڈر لگدا اے، جو میں ویکھیا سی، ربّ کرے، اوہ جھوٹھ ہووے۔ پر جے تینوں دسیا تاں تینوں غصہ آ جائیگا…”
“ہن توں میرے کولوں، تے میں تیرے کولوں کی لکاوانگا۔ اک دوجے کولوں لکان والیاں چیزا تاں اساں اک دوجے نوں انج ہی دسّ چھڈیاں سن۔ جویں حکیم نوں چڈھیاں دی پٹّ دسی دا اے۔”
“سن پھیر!” لاڈو نے آکھیا- “کڑی حویلی ولّ وگ گئی، تے منڈا باہر نوں تر گیا۔ اوہ میرے کولوں دی ہو کے لنگھیا سی، ربّ مینوں معاف کرے! پر اوہدی کاٹھی تے نہار مینوں انج جاپی جویں اوہ تیرا یار غلام رسول ہووے”
سلیم نوں جویں سپّ نے ڈنگ لیا ہووے۔ اوہ چھیتی نال لاڈو کولوں بانہہ چھڈا کے، لاگے دی پیلی ولّ نسدیاں ہویاں واجاں مار رہا سی “غلام رسول! گامیاں! اوئے غلام رسول…”

ی…