غزہ توں اک چٹھی۔۔ غسان کنفانی/راشد جاوید احمد

A Letter from GAZA

Ghassan Kanfani

پنجابی التھا :: راشد جاوید احمد

غزہ توں اک چٹھی

پیارے مصطفےٰ

مینوں ہنے تیرا خط ملیا اے جس راہیں مینوں پتہ چلیا اے کہ توں ہر ضروری بند و بست کر لِیا ہے اکہ میں تیرے نال سیکرامنٹو ( کیلیفورنیا) وچ رہ سکاں۔ مینوں ایہہ خبر وی ملی ہے کہ مینوں یونیورسٹی آف کیلیفورنیا دے سول انجنیئرنگ ڈیپارٹمنٹ نیں قبول کر لیا اے۔ تیرے ہر کم لئی شکریہ میرے دوست۔ پر تینوں  ایہہ گل بڑی عجیب لگے گی جو میں  تیرے نال سانجھی کر رہیاں  — تے شک نہ کر، مینوں بالکل کوئی ہچکچاہٹ نہیں ہے، اصل وچ میں اپنی تھاں بہت پکا ہاں کہ میں کدے وی ایہہ گل پوری طرحاں نہیں سمجھی جو میں ہن سمجھ رہیا ہاں۔۔ نہیں، میرے دوست، میں اپنا من بدل لیا ہے۔ میں تیرے نال “اوس زمین تے جتھے ہریالی، پانی تے سوہنے چہرے ہن” ، جیویں کہ توں لکھیا اے، نہیں جاواں گا، میں ایتھے ہی رہواں گا، تے میں کدے وی ایہہ جگہ نہیں چھڈاں گا۔

مینوں بہت دکھ ہے کہ ساڈیاں زندگیاں اکٹھیاں  نہ چل سکیاں، مصطفیٰ۔ توں مینوں ساڈا پرانا نعرہ یاد کراندا رہیا ایں کہ اسی اکٹھے ہی  چلاں گے، تے جیویں اسی کہندے ساں: “اسی امیر ہو جاواں گے!” پر میں کجھ وی نہیں کر سکدا، میرے دوست۔ ہاں، مینوں اڄ وی یاد ہے جدوں میں قاہرہ ائیرپورٹ دے ہال وچ کھڑا سی، تیرے ہتھ نوں زور نال پکڑیاں اس شور والے انجن دے سامنے۔ اوس وقت ہر چیز شور والے انجن دے نال گھم رہی سی، تے تُوں میرے سامنے کھڑا سی، تیرا گول چہرہ خاموش سی۔

تیرا مہاندرا کوئی زیادہ تبدیل نہیں سی ہویا۔ با لکل انج دا ہی جدوں توں غزہ دے شاجیہ محلے وچ ہوندا سی، سوائے کچھ ہلکیاں جھریاں دے۔ اسیں اکٹھے وڈے ہوۓ، اک دوجے نوں پوری طرح سمجھدے ساں تے اسیں وعدہ کیتا سی کہ اکٹھے چلدے رہواں گے آخر تک۔ پر۔۔۔.

“ہالی جہاز اُڈان بھرن وچ پندرہ منٹ باقی نیں ۔ ایس طرحاں خلا وچ نہ تک،  سُن! تُوں اگلے سال کویت جاویں گا، تے اپنی تنخواہ وچوں کافی کجھ بچا یئں تاکہ تُوں غزہ نوں چھڈ کے کیلیفورنیا سیٹل ہو سکیں۔ اسیں ایہہ اکٹھے ہی سوچیا سی تے ایہہ توڑ چڑھنا چاہی دا اے۔”۔

اوس وقت مینوں تیرے تیزی نال ہلن والے ہونٹ نظر آ رہے سن۔ ۔ تیرا بولن دا طریقہ سدا انج دا سی، کامیاں، فل سٹاپاں دے بغیر۔  پر پتہ نہیں کیوں میرے اندروں ایہہ گل نکلی  کہ تُوں اپنی ایس فلائٹ  توں مکمل طور تے خوش نہیں سی۔ تیرے کول ایس بارے کوئی تن چنگے پج وی نہیں سن۔ ۔ میں وی ایس تکلیف چوں گزریاں، پر سب توں وڈی سوچ ایہہ ای اوندی سی: اسیں  ایہہ غزہ چھڈ کے نس کیوں نہ جایئے؟ کیوں نہ جایئے بھلا؟ تیرے حالات وچ  کچھ بہتری آ رہی سی، کویت دی وزارتِ تعلیم نے تیرے نال معاہدہ کیتا سی، پر میرے نال نہیں کیتا۔ ایس مصیبت دے ویلے تُوں مینوں چھوٹی چھوٹی مالی مدد دیندا رہیا۔۔ تُوں چاہندا سی کہ میں ایہنوں نوں قرض سمجھاں کیوںکہ تُوں نہیں سی چاہندا کہ  میں اپنے آپ نوں چھوٹا محسوس کراں۔ تُوں میرے خانداں دے حالات  دا ڈاہڈا جانوسیں؛ تُو جان دا سی کہ یو این آر ڈبلیو اے سکول وچ میری تھوڑی جنی تنخواہ میری ماں، میرے بھائی دی بیوہ تے اوہدیاں چار بچیاں نوں پالن لئی کافی نہیں سی۔

“میری گل دھیان نال سُن۔ مینوں ہر روز چٹھی لکھ… ہر گھنٹے… ہر منٹ۔۔ جہاز بس اُڈن لگا ہے۔ خدا حافظ ۔۔۔   یا پھیر، اودوں تک جدوں اسی فیر  ملان گے۔ “

تیرے ٹھنڈے ہونٹ میریاں گلہاں  نوں چھُوئے، تُوں اپنا مونہہ میرے ولوں ہٹا کے جہاز ول کر لیا، تے جدوں تُوں مینوں دوبارہ ویکھیا، مینوں تیریاں اکھاں وچ ہنجو صاف نظر آئے۔

بعد وچ کویت دی وزارتِ تعلیم نے مینوں کنٹریکٹ تے رکھ لیا۔ تینوں دوبارہ اپنی زندگی بارے تفصیل دسن دی لوڑ نہیں۔ میں ہمیشہ تینوں  ہر چیز بارے لکھدا رہیاں۔ میری زندگی اوتھے انج سی جیویں میں اک چھوٹی جیہی سپی وچ قید ہویا ہوواں، اکلاپے تے  اُداسی وچ مستقبل لئی سخت کھیچل کردا رہیا، اوہ مستقبل جیہڑا کسے کالی رات وانگ لگدا سی، اک گندی روٹین وچ پھنسیا ہویا، وقت نال لڑائی کردا ہویا۔ ہر چیز گرم تے چِپ چِپ کردی سی۔ میری پوری زندگی وچ اک پھسلن سی، سارا مہینہ ایسے عذاب وچ لنگھدا۔

اوس سال دے ادھ وچکار، یہودیاں نے صبا دے مرکزی علاقے تے غزہ تے بمباری کیتی ۔ غزہ، ساڈا غزہ، اگ دے لمبو ۔ ایہہ  واقعہ میری روٹین وچ کجھ بدلاؤ کر سکدا سی، پر میں کر وی کیہہ سکدا سی۔  میں ،غزہ نوں چھڈ کے جا رہا سی کیلیفورنیا جتھے میں اپنی زندگی بسر کر سکاں گا،بہت لمے سمے تک دکھ سہن توں بعد اپنی مرضی دی زندگی جی سکاں گا۔ مینوں غزہ تے اوس دے وسنیکاں نال نفرت سی۔ کٹیا وڈیا شہر ، اوس دی ہر شئے مینوں نکمیاں تصویراں دی یاد دلاوندی جنہاں نوں اک بیمار بندے نے سرمئی رنگ نال بنایا ہویا سی۔ ہاں، میں اپنی ماں، اپنے بھائی دی بیوہ تے اوہ دے بچیاں نوں تھوڑے پیسے بھیجدا رہواں گا تاکہ اوہ زندہ رہ سکن، پر میں اپنے آپ نوں ایس آخری رشتے توں وی آزاد کراں گا، کیلیفورنیا وچ ہریالی اے، ہار تے شکست توں بہت دور۔بھرا دے بچیاں تے اوہناں دی ماں نال جڑی ہمدردی مینوں اپنی ٹریجڈی توں بچا نہیں سکدی، میں زیادہ دیر ایس تکلیف دہ زندگی نوں جھل نہیں سکدا۔  مینوں نسنا ہی سی۔

مصطفیٰ، توں ایہہ سب جان دا ہیں کیونکہ توں آپ ایس سارے وچوں لنگھیا ایں۔ آخر ایس غزہ نال ساڈا ایہہ غیر واضح رشتہ کیہہ سی جس نے ساڈیے نسن دے جوش نوں ڈھیر کر دتا؟ اسی اس معاملے نوں انج کیوں نہیں سمجھیا کہ اوس نوں اک صاف مطلب دے سکدے؟ اسی ایس شکست ، ایس دے زخماں نوں چھڈ کے اک چمکیلے مستقبل ول کیوں نہیں ودھے جو سانہوں چوکھا سکون دیندا؟ کیوں؟ اسی چنگی طرحاں  نہیں سمجھ سکے۔

جدوں میں جون وچ چھٹیاں تے گیا تے اپنا سمیان جمع کیتا، خش خش، روانگی دی خواہش وچ، اوہ شروعات جیہڑیاں زندگی نوں سوہنے تے روشن معنی دیندیاں نیں۔ میں  غزہ نوں اوہو جہیا ہی پایا جیویں میں جان دا ساں، بند، جنگال کھادی سپی دا اندرونی خول جیہڑا لہراں نیں چپ چپیتی، ریتلے کنارے تے قصائی خانے دے کول سٹ دتا ہووے۔ ایہہ غزہ زیادہ تنگ سی جیویں، ستے پئے ڈراؤنا خواب بندے دا دماگ کھا جاندا اے، اوس دیاں تنگ گلیاں تے وڈیاں وڈیاں  بالکونیاں… ایہہ غزہ ۔۔۔  پر اوہ کیہہ کھچ ہے جیہڑی بندے نوں اپنی فیملی، اپنے گھر، اپنیاں یاداں ول دھروندی اے، جیویں کوئی پہاڑی چشمہ بکریاں  دے چھوٹے جتھے نوں کھچدا اے؟ میں نہیں  جان دا۔ مینوں  صرف اینا ں پتا ہے کہ اوس سویر میں اپنی ماں دے گھر گیا۔ جدوں میں پہنچیا تاں میرے مرحوم بھرادی بیوی نے مینوں روکے پچھیا کہ میں غزہ ہسپتال وچ زخمی پئی اوس دی دھی، نادیہ، نوں ملن جاواں گا؟ کیہہ تینوں نادیہ یاد اے ؟، میرے بھرا دی سوہنی تیرہ سالہ دھی؟

اوس شام میں کجھ سیب خریدے تے نادیہ نوں ملن ہسپتال چل پیا۔ میں جان دا ساں کہ کوئی ایسی گل سی جیہڑی میری ماں تے میری بھرجائی میرے توں چھپا رہیاں سن، کچھ ایسا جو اوہناں دیاں زباناں بیان نہیں کر سکدیاں سن، کچھ عجیب جیہڑا میں سمجھ نہیں سکیا۔ مینوں نادیہ نال بڑا پیار سی، اوہ پیار جیہڑا مینوں ایس پوری نسل نال سی، جیہڑی شکست تے بے وطنی وچ ایہہ سوچن لگ پئی سی کہ سوکھی زندگی بارے سوچنا وی اک قسم دی سماجی خلاف ورزی ہے۔

اوس پل خورے کیہہ ہویا؟ میں نہیں جان دا۔ میں سفید کمرے وچ بہت سکون نال داخل ہویا۔ بیمار بچے کسی سینٹ ہار ہوندے نیں۔   تے جدوں بچہ ظالم، تکلیف دہ زخم دے نال بیمار ہوئے تاں ہور زیادہ سنت لگدا اے۔ نادیہ اپنے پلنگ تے لیٹی ہوئی سی، اوس دی کمر اک وڈے تکیے دے سہارے نال جڑی ہوئی سی، تے اوس دے وال گہرے رنگ دے کمبل وانگر پھیلے ہوئے سن۔ اوس دیاں وڈیاں اکھاں وچ گہری خاموشی سی تے کالیاں پتلیاں وچ ہمیش وانگ آتھرو دی چمک سی۔ اوس دا چہرہ سکون نال بھریا  تے خاموش سی، پر اوس دا چہرہ کجھ کہہ رہیا سی جیویں کسے عذاب زدہ نبی دا چہرہ ہووے۔ نادیہ اجے اک بچی سی، پر اوہ بچی توں زیادہ، بہت زیادہ، تے وڈی، بہت وڈی لگ رہی سی۔

” نادیہ ۔۔۔ “

میں نوں نہیں پتا کہ ایہہ میرے مونہوں نکلیا کہ میرے پچھے کوئی ہور سی جو ایہہ لفظ بولیا۔ پر اوہنے  اپنیاں اکھاں میری ول چکیاں تے میں محسوس کیتا کہ میں اوہناں اکھاں وچ انج گھل رہیا جیویں چا دی پیالی وچ شکر۔

اوس دی ہلکی مسکراہٹ وچ میں اوس دی آواز سنی۔ “چاچاجی! تسی ہنے ہی کویتوں آئے او”؟

اوس دی آواز گلے وچ ای گواچ گئی، تے اوس اپنے ہتھاں دی مدد نال اٹھ کے میرے ول گردن چک لی۔ میں اس دی پٹھ تھپتھپائی تے اوس دے کول بیٹھ گیا۔

“نادیہ۔۔۔ میں تیرے لئی کویتوں تحفے لے کے آیا واں، بوہت سارے تحفے۔ میں انتظار کراں گا جدوں توں ایس پلنگ توں اٹھ سکیں گی، پوری تندرست تے صحت مند، تے توں میرے گھر آویں گے تے میں اوہ تحفے تینوں دیاں گا۔ میں تیرے لئی اوہ لال پاجامے وی خریدے نیں جیہڑے توں مینوں لکھ گھلے سن، میں اوہ خریدے نیں۔

ایہہ اک جھوٹ سی، جیہڑا اس تناؤ دے موقعے تے پیدا ہویا، پر جدوں میں ایہہ بولیا، میں محسوس کیتا کہ میں پہلی واری سچ بول رہیا ہاں۔ نادیہ تھر تھر کنمب رہی سی جیویں اوہنوں بجلی دا جھٹکا لگیا ہووے ۔ گوڑھی خموشی وچ اوہنے اپنا سر گھمایا۔ ۔ میں محسوس کیتا کہ اوسدے اتھروواں نال میرا ہتھ گلا ہو گیا اے۔

“کجھ بول نادیہ ۔۔۔ تینوں سرخ پاجامے نہیں چاہی دے ؟”  اوہنے نظراں میرے ول چکیاں ، جیویں کجھ کہن لگی اے،  پر فیر رک گئی، دند پیسدی دی آواز میں دوبارہ سنی، جیہڑی کدھروں دوروں آ رہی سی۔

“چاچاجی”

اوہنے اپنا ہتھ لما کیتا، اپنے ہتھاں نال سفید کمبل نوں چکیا تے اپنی لت ول اشارہ کیتا، جو اوپری ران توں کٹی ہوئی سی۔

میرے دوست… میں کدی وی نادیہ دی لت نوں نہیں بھلا سکدا، جو اوپری ران توں کٹی ہوئی سی۔ تے نہ ہی میں اس دکھ نوں بھلا سکداں جو اس دے چہرے تےہمیشہ لئی مل مار چکیا سی۔ تے اوس دے نین نقش وچ وڑ کے بیٹھ گیا سی۔ اوس دن میں غزہ دے ہسپتالوں باہر آیا، میرا ہتھ دو پاونڈ سیب دے وزن نال بدھا ہویا سی جیہڑے میں نادیہ نوں دین لئی لے کے آیا سی۔ تیز سورج نے گلیاں نوں خون دے رنگ نال بھر دتا سی۔ تے غزہ بالکل نواں سی، مصطفی! توں تے میں کدے وی انج دا سماں  نہیں ویکھیا۔ شجاعیہ محلے دے شروع وچ لگیاں پتھراں دا اک مطلب سی، تے انج لگدا سی کہ اوہناں نوں صرف کجھ سمجھاون لئی رکھیا گیا سی۔ ایہہ غزہ جس دے وچ اسی رہ رہے ساں تے اوہ چنگے لوک جنہاں نال اسیں  شکست دے سات سال گزارے سن ، سب کجھ ہور سی۔ مینوں ایہہ صرف شروعات ہی لگی۔ مینوں نئیں پتا کیوں مینوں لگدا سی کہ ایہہ صرف شروعات سی۔ میں تصور کیتا کہ ،اوہ گلی جس تےمیں واپس اپنے گھر جاون لئی چلدا سی اک لمبی، لمبی سڑک دی شروعات سی جیہڑی صفد نوں جا رہی سی۔ ایس غزہ وچ ہر چیز دکھ دے نال دھڑک رہی سی تےصرف رون تک محدود نہیں سی۔ ایہہ اک چیلنج سی: ایس توں زیادہ ایہہ کچھ ایسا سی جیویں کٹی ہوئی لت دا بدلہ لین والی سوچ۔

میں غزہ دیاں گلیاں وچ باہر نکل آیا، گلیاں جیہڑیاں سورج دی انھا کرن والی روشنی نال بھریاں ہوئیاں سن۔ اوہناں نے مینوں دسیا کہ نادیہ نے اپنی لت اوس ویلےگوا دتی جدوں اوہ اپنے چھوٹے بھرانواں تے بھیناں نوں بمب دے شعلیاں جیہڑے اوس دے گھر نوں لپیٹ چکے سن،توں بچان دی کوشش کر رہی سی۔  نادیہ اپنے آپ نوں بچا سکدی سی، اوہ نس سکدی سی، اپنی لت بچا سکدی سی۔ پر اوس انج نہ کیتا۔

کیوں؟.

نہیں، میرے دوست، میں سیکرامنٹو نئیں آؤں گا، تے مینوں کوئی پچھتاوا نہیں، تے نہ ہی میں اوہ خواب مکمل کر سکاں  گا جو اسی بچپن وچ اکٹھے شروع کیتا۔ ایہہ دھندلا احساس جیہڑا توں غزہ نوں چھڈ دے ہوئے محسوس کیتا، ایہہ چھوٹا احساس تیرے اندر اک دیو بننا چاہی دا اے۔ ایہہ ودھنا چاہی دا اے، ایس شکست دے ملبے وچوں تینوں ایہنوں سنجھاننا  چاہی دا اے تاں جے توں اپنے آپ نوں سنجھان سکیں۔

میں تیرے کول نہیں آؤں گا۔ پر توں، ساڈے کول واپس آ۔ واپس آ، تاکہ نادیہ دی لت توں، جیہڑی اپری ران توں کٹی ہوئی اے، توں سمجھ سکیں کہ زندگی کیہہ ہے تے کسے وجود دی قیمت کیہہ ہے۔

واپس آ جا، میرے دوست ۔۔۔ اسی سارے تیرے انتظار وچ ہاں۔