ماس، مٹی تے مایا

(خالد فرہاد دھاریوال)

ماس : نہواں نالوں نکھیڑے ہوئے لئی وی اوہدا لہو جوش کیوں ماردا اے۔ 
مٹی: جتھے مُڑکدی پیر نہیں دھرنا سُفنیاں وچ اوتھے کیوں پھردا رہندا اے۔ 
مایا: سُکھالیاں کر دی اے تاں پھر دُکھ وی کیوں دیندی اے۔ 
اختر ایہہ سوچدے ہوئے بیتے دناں دیاں یاداں وچ کدھرے دُور جا نکلدا اے۔ایتھے لندن وچ اج توں کئی ورھے پہلوں اوہنوں اپنے پیو دی موت دا پتہ پُورے ست دن بعدلگیا سی۔ اوس دے گھر والے ایس دو چتی وچ پئے رہے سن کہ پردیس وسدے مُنڈے نوں ایس موت بارے دسیا جائے یاں نہیں ؟ بُہتیاں داخیال سی کہ اوس نوں نہیں دسنا چاہیدا۔ پردیساں دا دل بڑا سوہل ہوندا اے ۔ایہہ سوگ اوہ کدھرے چت نہ دھر لئے ۔ وچوں کُجھ وی صلاح ایہہ وی سی کہ اوس توں کُجھ نہیں لکانا چاہیدا ۔ خبر تاں اوہنوں ہونی ای اے ، اج نہ سہی پھر کدے سہی ۔ تے بہتر ایہی اے جیہڑی گل بھیت نہیں رہنی اوہ دس ای دتی جائے ۔ پھر وی اک دم نہیں سوگ پہلے دسیا گیا سی کہ بُڈھابیمار اے پھر سخت بیمار دا سنیہا ملیا تے اوڑک ساہ پُورے ہون دی خبر۔ انج اوہنوں پہلے توں ای کوئی صدمہ سہن لئی تیار رکھیا گیا سی۔ 
اک اجیہا واقعہ جیہڑا کئیدن پہلے واپر چُکیا سی پر کئی دن بعد دسیا گیا تے اصل مرن دیہاڑ داپتہ ہور وی کئی دن بعد لگیا۔ اوس کیلنڈر ویکھ کے حساب لایا سی کہ بھلا اوس دن اوہ کتھے سی تے کیہ کر رہیا سی ؟ دس اپریل سوموار، جدوں اوہناں دا سارا ٹبر مرن سیج تے پئے اوس دے پیو دوالے بیٹھا ہویا سی ٹھیک اوس ویلے اوہ آپ ورکشاپ وچ کم تے حاضر سی۔ اوس دن اوہدا کم وچ جی نہیں سی لگ رہیا۔ ایہہ اج وی اوہنوں یاد اے۔ سارا دن اک بے نام جیہی اُداسی چھائی رہی سی۔ جدوں دل بے سبب اچن چیت اداس ہو جائے تاں سمجھیا ایہی جاندا اے کوئی شدت نال یاد کر رہیا اے۔ 
اپنے نکے پُتر نوں کول نہ ویکھ کے مرن والے نے اوہنوں یاد کیتا سی۔ شاید ایسے لئی اوس دن اوہ اداس رہیا۔ کی دناں بعد اختر نے سوچیا تے ایہہ جانن لئی اپنے بھرا نوں فون کیتا کہ پیو دے آخری واک کیہ سن؟ اگوں جد اوہنے دسیا کہ “مرن ویلے پیو نے تیرا نال لیا سی۔”تاں کئی دناں توں ڈکیا ہنجواں دا ہڑ اکھاں وچوں ویہہ پیا سی۔ اوس کئی وار رونا چاہیا سی پر ہنجوں پلکاں تے آ کے مُڑ جاندے رہے۔ اوہ چاہوندا سی کوئی اجیہا محرم ملے جیہدے نال ایہہ دُکھ سانجھا کرے۔ کسے دے گل لگ کے روئے پر اجیہا کوئی ملیا نہیں سی۔ اخیر کندھ تے نطریندے اپنے ای پرچھاویں نوں دوجا جی من کے اوس نال ایہہ دُکھ سانجھا کر لیا تے کندھ نال سر ٹکا کے اودوں تیک روندا رہیا جد تیک دل دا بوجھ ہولا نہیں ہو گیا۔ ایس توں سوا ہور چارہ وی کیہ سی۔ ایتھے پردیس وچ ایس اپنے آپ توں سوا ہور کوئی اپنا ہے وی کیہڑا سی۔ اکلاپے دے ایسے احساس نے بعد وچ اوہنوں کیتھی نال ویاہ تے مجبور کیتا۔ اوہدا دل کہندا سی دُکھ سُکھ داشریک ایتھے کوئی اک تاں اپنا ہووے۔ 
سوگ دے دِناں وِچ اپنے پیو نوں یاد کردیاں اختر نے وہ دِن یاد کیتے جدوں اوہ اجے وساں وساں سالاں دا سی تے اوہدے پیر تے کوئی سپ ٹھونہا لڑ گیا۔ زخم ہو جان وجہوں اوہ کئی مہینے ٹُر پِھر نہ سکیا۔ اودوں اوہدا پیو اوہنوں کندھاڑے بٹھا کے علاقے دے ماندری کول مرہم پٹی کراؤن پیدل لے جاندا رہیا سی۔ اوہناں کول دودوں کوئی سواری نہیں سی ہوندی۔ 
“نورے کیاں توں سائیکل منگ لیجایا کر پندھ لمیرا اے تے جا تک جوان۔”اِک دن تائے رحمے نے ورھدے مِینہہ روہی وِچوں لنھدے جاندے اوس دے پیو نوں آکھیا۔ 
“بھلا اولاد دا وی کوئی بھار ہوندا اے رحمیا۔ “کھوبے وِچوں پیر پُٹدے پیو نے ہفی ہوئی آواز وِچ اگوں کہیا سی۔ 
پیو اوہدے نوں شریکاں کولوں سائیکلہ منگنا چنگا نہیں سی لگدا۔ بچپن توں اچیت وِچ پیا ایہہ واقعہ ای سی جیہنے اوہنوں جوان ہویاں انگلینڈ آؤن لئی پریریا سی۔ اپنے خاندان دے چنگے بھوِکھ دی آس وِچ۔ 
لندن آ کے جدوں اوس کُجھ چِر بعد کار مُل لین لئی بھرا اپنے نوں پیسے گھلائے سن تاں اوہدے ساہمنے گھر لئی سواری دی لوڑ نہیں سگوں پیو اپنے دی انکھ سی۔ اوہ اپنے پیو نوں کار وِچ بیتھے ہوئے خیال کردا تے اوہدا من خوشی نال بھر جاندا۔ بعد وِچ ایہہ ہِرکھ اوس خوشی نالوں ودھ گیا پئی اوہ آپ پیو دے موڈھے چڑھی پِھر یا پر اخیر سمے اوس دے جنازے نوں اپنا موڈھا نہ دے سکیا۔ 
کیتھرین نال ویاہ کردے سمے اختر دا خیال سی کہ اکلا پا گھٹ جائے گا۔ اوہ گوری میم تِن کمریاں دے اِک فلیت وِچ اوہدے نال ای رہن لگ پئی سی۔ بچے ہون توں پہلے تیک ایہہ ساتھ اختر نوں سوشل کنٹریکٹ جیہا محسوس ہوندا رہیا۔ ایہہ ویاہ ریتل سانجھ دی بجائے اوس نوں کوئی سماجی باندھ جیہی جاپدا۔ شاید ایس لئی وی کہ ایہہ ریتاں رسماں توں بغیر ای رچایا گیا سی۔ ویاہ اِک نجی کم ہوندے ہوئے وی تاں سراسر سماجی عمل ہوندا اے۔ مریادہ دے پُھل چُنن والا عمل۔ نکاح دو جِسماں دے میل دا اجازت نامہ ای نہیں ہوندا سگوں اِک گُوڑھے سانگے دا مُڈھ وی ہوندا اے جیہنے آپ اگوں کئی رشتیاں نوں جنم دینا ہوندا اے۔ ایتھے لندن وِچ جٹھانی، نُونہہ، ننان، بھر جائی ورگے ایہہ سارے ای رِشتے ناپید سن شاید ایس لئی وی اختر بعض ویلے کیتھی توں آنند نہیں سگوں اچوی جیہی محسوس کردا۔ کیتھرین کئی واری اوہنوں اپنی بیوی نہیں کوئی بے تعلق عورت معلوم ہوندی۔ اوہنے کیتھرین نوں کلثوم کہنا شروع کیتا تاں اوہدے دوست راجو نے کہیا تیرا اپنی تیویں نوں دیسی ناں توں بلاؤنا اپنے ولوں بے تعلقی نوں مضبوط رِشتے وِچ بدلن دی لاشعوری کوشش اے۔ ایہہ انکشاف اختر لئی عجیب سی۔ 
بالاں بارے وی بعض ویلے اوہنوں محسوس کردا جیویں ایہناں غلط تھاں جنم لے لیا اے، کوئل دے بچے کاں دے آملنے وِچ ہو پین واگوں۔ اوہ پِنکی، مانی تے بوبی بارے سوچدا کدے ایہہ بچے اوہدی پھپھی دی دھی وِچوں جنمے ہوندے جیہڑی اوہدی منگیتر وی رہی سی پر اوہدے ولیت توں نہ مُڑن وجہوں اپنے ماسی دے پُتر نال ویاہی گئی سی۔ 
لندن وِچ جدوں اوہدا جی اداس ہوندا اے اوہ اِک پرانا البم کڈھ کے بیٹھ جاندا اے جیہدے وِچ خاندان دے سارے لوکاں دیاں تصویراں موجود نیں۔ البم وِچوں بعد وِچ کجھ تصویراں دی موجودگی پاروں اوہدا ڈرائنگ روم وِچ وڑ دے ای اکلاپے دا احساس گھٹ جاندا اے۔ اپنی تیویں تے اولاد نوں اوہنے البم وِچ موجود ساریاں تصویراں نال اوہناں دا بندا ہر رِشتہ کئی وار دسیا اے پر ایہناں اجنبی تے دور دراڈیاں بے جان شکلاں نال کوئی ساک کیویں تے کیوں نبھایا جا سکدا اے اوہ نہیں جاندے۔ اوہدی کوشش دے باوجود اوہدے بیوی بچے ک،سے وطرحاں دی کوئی وی جُڑت یا ساکا داری ایہناں تصویراں وچلے لوکاں نال ظاہر نہیں کر سکے۔ اوہ تے صرف اوہدے نال پیار کردے نیں تے اوہدی ذات توں سوا کِسے ہور رِشتے توں اوہ جانو ای نہیں۔ اختر اپنی تیویں کیتھرین تے بالاں نوں ڈرائنگ روم وِچ ٹنگیاں تصویراں دا مذاق اڈاوندے کئی وار ویکھ چُکیا اے۔ ایہہ مذاق تصویراں دا نہیں سگوں اوہدے پُرکھیاں دا اے، ایہہ اوہ جاندا اے۔ شاید ایس مذاق دا سبب بن رہی بے تعلقی نے مِٹی تے مریادہ دے اوبڑ پن توں جنم لیا اے۔ 
اولاد تے تیویں نوں اوہ اِک وار پنجاب وی لے کے گیا سی۔ اپنے ولوں بیگانگی دیاں حداں ختم کر دین دی ایہہ اوہدی ناکام کوشش سی۔ لندن تے لہور و چلی وتھ تاں اوس پُور دِتی پر دو پیڑھیاں وِچ موجود ویلے دا کھپا اوہ کیویں پُوردا۔ اوہ خاندان دے جیوندے لوکاں نال ہی اپنی تیویں تے اجے چھوتی عُمر دی اولاد دا میل کروا سکیا۔ مر چُکے لوک انجان ای رہ گئے سن۔ جیوندیاں دا مُردیاں نال کیہ رِشتہ ہوندا اے بال نہیں جاندے ہوندے۔ ایسے لئی ڈرائنگ روم وِچ ٹنگیاں تصویراں واپس آ کے وی اوہناں لئی اوبڑ ای سن۔ بعد وِچ اختر نے ایس جماندرو اوبڑ پن تے بے تعلقی نوں اولاد دا تے اپنا مقدر من کے قبول کر لیا سی۔ 
اکلاپے دے ایناں ای دناں وِچ اوہدی دوستی راجو نال ہوئی۔ اختر جیہڑی ورکشاپ تے کم کردا سی راجو اوتھے ٹیکسی ٹھیک کروان آیا سی۔ راجو وی اوہدے وانگوں اُکھڑیا ہویا تے اکلاپے دا روگی بندہ سی۔ پہلی ای ملاقات وِچ اوہ یار بن گئے۔ راجو ایتھے لندن وِچ ٹیکسی ڈرائیور سی۔ 
“یار سارا دن انگریزی بول بول کے مُونہہ تھک جاندا اے۔ اپنی بولی تاں سالے انگریزاں نوں گاہل کڈھن دے ای کم آؤندی اے، ایتھے تاں اپنی بولی سُنن نوں وی سہک جائی دا اےـ”راجو نوں چِراں بعد کوئی اپنی بولی بولن والا بندہ مِلیا سی۔ 
اپنی بولی سُنن بولن والے جیہڑے لوک ایتھے ہے وی نیں اوہناں کول مِل بیٹھن لئی ویہل نہیں ہوندا۔ ویلے دا ویہن ایتھے بُہت تیز اے۔ جیہڑیاں دو گھڑیاں کِسے کول بیٹھنا اے اینے چر کئی پونڈ کمائے جا سکدے نیں۔ پردیس وِچ اکثر دی ایہی سوچ ہوندی اے۔ “ہاں ساہ لیندیاں راجو نوں کہیا تے پِھر ونڈ توں بعد لاہور وِچ رہ گئے اِک گورے سائمن دا قِصّہ اوہنوں سُنان لگا:
اوہدا اصل ناں سائمن سی پر بال اوہنوں سائیں مناں کہندے سن۔ کھلری ہوئی دارھی تے ودھے ہوئے والاں والا اوہ اِک بُڈھا انگریز سی۔ شدا پاروں ایہہ ناں اوہنوں اجیہا جچیا کہ لوکاں نوں وی پِھر سائیں مناں ای یاد رہیا۔ ونڈ توں پچھوں اکلا رہ گیا سائمن رُکھاں نال انگریزی بولدا رہندا۔ اوہ کِسے اِک رُکھ اگے جا کھڑ دا تے اوہدے نال گلاں کرن لگ پیندا۔ کدے دھیمی آواز وِچ جیویں سرگوشیاں کر رہیا ہووے۔ کدے بُہت اُچی بولدا جیویں ساہمنے کوئی ڈورا اے۔ اوہنوں خبر نہیں سی کہ رُکھ ڈورے ای نہیں ہوندے گونگے وی ہوندے نیں۔ جدوں اوہنوں اگوں ہنگارا نہ مِلدا تاں اوہ رُکھاں دے گل لگ کے رون لگ پیندا سی۔ رُکھ سُندے سن نہ بولدے سن تے لوک سُندے سی پر بولدے نہیں سی۔ عام لوکاں نوں سائمن دی بولی سمجھ نہیں سی آؤندی، جیہناں نوں اوہدی بولی آؤندی سی اوہناں نوں سائمن کول بیٹھ کے اوہدی بولی وِچ چار گلاں کرن دا ویہل نہیں سی۔ رُکھاں نال گلاں کرن تے اوہناں نوں جپھی پا کے رون وجہوں سائمن نوں پاگل خانے داخل کروا دِتا گیا۔ اوہدا علاج اوہنوں پاگل پن دے لگن والے ٹیکے نہیں سگوں اوہدے نال بولے دو مٹھے بول نیں۔ ایہہ سُرت کِسے نوں وی نہ آئی۔ پاگل خانے وِچ اوہدا تماشا لگن لگ پیا۔ پاگل اکٹھے ہو کے سائمن نوں گھیرا پالیندے تے اوہنوں چھیڑ دے۔ اوہ انگریزی وِچ گاہلاں کڈھدا، پاگل ہور چھیڑدے۔ سائمن چیکدا تے اپنا سر پٹ لیندا۔ ایہہ دیکھدے ہوئے دوالے کھڑے پاگل تاڑیاں مار دے اُچی اُچی ہسدے۔ کدی سائمن اِک دم آکڑ کے گھڑا ہو جاندا تے پاگلاں نوں حُکم چلان لگ پیندا۔ پاگل اوہنوں سلیوٹ کرن دی بجائے “ایتھے وج”قسم دے اشارے کردے تاں اوہ بھوئیں تے بیٹھ کے سر گوڈیاں وِچ دے لیندا تے پھیر رون لگ پیندا۔ ایہہ تماشا اپنے پاگل رِشتے داراں دی خبر لین آئے سیانے بیانے لوک وی بڑے شوق نال ویکھدے۔ 
سائمن جے پاگل نہیں وی سی تاں ہُن پاگل ہو گیا سی۔ 
“دوجے گوریاں وانگوں اوہ اپنے دیس کیوں نہ پرت گیا؟”راجو نے پُچھیا تاں اختر نے دسیا، سنتالی توں مگروں جدوں انگریز ہند پاک وِچوں جا رہے سن، سائمن نوں وی اوہناں نال لیجانا چاہیا پر اوس انکار کر دِتا سی۔ سائمن کہندا سی، لاہور دے گورا قبرستان وِچ اوہدی سوانی ڈیانا تے دو بال ایلز بتھ تے بینجمن دفن نیں اوہ ایتھوں نہیں جائے گا ایہہ مِٹی تے ماس دا وی عجیب رِشتہ اے۔ جِتھے تہاڈا ناڑو دبیا ہووے اوہ بھومی تہانوں اپنے چُثے دا انگ جاپدی اے تے جِتھے تہاڈے پیاریاں دے جُثے دبے ہوون اوہ خاک بھوئیں تے دھرتی کلبوت توں وی اگے روح دا کوئی حِصّہ معلوم ہوندی اے۔ بندے دا خمیر مِٹی وِچوں ایں تے روح خمیر دا ای دوجا ناں اے۔ پر تھاؤں تھاں پھرن والیاں دے من وِچوں مِٹی دا موہ کدے مر وی جاندا اے، کیونجو اوہناں نوں دھرتی نہیں دھن پیارا ہو جاندا اے۔ ایہہ آخری گل کر دے ہوئے اختر دے ساھویں سائمن نہیں سگوں ایتھے لندن وِچ ای وسدا اپنا اِک دوست منشا سی۔ 
ـ”لے بئی یاد رکھیں جے میں ایتھے مر گیا تاں میری لوتھ پِچھے پہنچا دیویں”راجو نے اختر نوں وصیت کیتی۔ 
اختر نے راجو دے چہرے ول ویکھیا اوتھے بُلھاں تے مُسکڑی ہون دے باوجود اکھیاں وِچ گوڑھی اداسی سی۔ 
ویاہ توں بعد کُجھ چر لئی پنجاب جاندے ہوئے اختر نے کیتھی نوں وی نال لے جانا چاہیا پر پیر بھارا ہون پاروں ڈاکٹر نے کیتھی نوں ایس سفر توں ورج دِتا سی۔ اختر نے پنجاب جا کے دیکھیا پِنڈ وِچ نیائیں توں لے کے نہر تیک سارا رقبہ اوہناں خرید لیا ہویا سی۔ اُچا تے خوبصورت بنگلہ بنوا لیا ہویا سی۔ گھر والیاں اوہنودں چھیتی ای لندن جا کے ہور پیسے گھلان دی گل تاں کیتی تاں جو نہر توں پار والا مربعہ خریدیا جا سکے پر پردیس وِچ رہندے ہوئے اپنی مِٹی تے لگدے لانیاں توں دُوری دا جو کشٹ تے سنتا پ اوہ بھوگ رہیا سی اوس بارے کِسے وی نہ پُچھیا۔ تن مہینیاں بعد اوہ لندن مُڑیا تاں کیتھی نال کرن لئی اوس کول کھیتاں، فصلاں، رُت دے رنگاں تے انگاں ساکاں بارے ڈھیر گلاں سن پر کیتھی نے ایہناں گلاں وِچ کوئی وی دِلچسپی ظاہر نہ کیتی۔ 
دوجی پنجاب پِھری ویلے اوہ کیتھی تے بالاں نوں وی نال لے گیا۔ پِنکی اودودں ستاں ورھیاں دی سی۔ مانی ٹُڑن دی جاچ سِکھ رہیا سی تے بوبی اجے گود وِچ سی۔ کیتھی تے بالاں نوں مِل کے سارے ای خُش ہوئے سن۔ پِنکی بارے کہیا گیا کہ ایہدی شکل اپنی پُھپھی نال مِلدی اے تے بوبی دا مہاندرا اپنے مرن والے دادے تے گیا اے۔ حیرانی اختر نوں اودوں ہوئی جدوں اوہدی اپنی پھپھی جو بُڈھ وڈیری تے انھی موراں ہو چکی سی نے مانی نوں گود وِچ لیندیاں اوہدے چہرے نوں ٹوہ کے مانی دے پڑدادے نال ایہدی مشابہت دا اعلان کر دِتا۔ مانی جیہنوں وکھرے سبھا دا ہون پاروں ایتھے سارے گھر والے کاٹھا انگریز آکھدے سن اوہ کِسے دی جھولی وِچ گھٹ ای ٹھہردا سی پر ایس انھی مائی دی گود وِچ سکون نال کھیڈ دا رہا۔ اختر نے پھپھی نال ایہی گل کیتی تاں اوہنے کہیا۔ “اپنے لہو نوں لہو سیہان لیندا اے۔ “
ایس نیڑتا تے سانجھ وچلے بھیت نوں تے اختر نہ جان سکیا پر پِچھلی پیڑھی نال ملدے ایہناں مہاندریاں پاروں ایہہ سٹہ اوہنے ضرور کڈھیا کہ رشتیاں وِچ فاصل کوئی نہیں۔ ایہہ اِک لامکانی لازمانی تعلق ہوندا اے۔ 
ورھیاں بعد جدوں اختر نوں اپنی اولاد وِچ ایس مہاندریاں دی مشابہت توں وکھ ہور کوئی وی وصف اپنے پُرکھیاں والا نظر نہیں سی آیا تاں اودوں اوہنے سوچیا سی خاندان دے جُڑے رہن لئی جُثیاں وِچ دوڑ رہے لہو دی سانجھ دی ای نری لوڑ نہیں ہوندی سگوں مِٹی دی سانجھ وی شاید ضروی ہوندی اے۔ 
اوہنوں طے شدہ شیڈول توں پہلے ای لندن مُڑن پیا سی۔ بالاں نوں پنجاب دی رُت راس نہیں سی آئی۔ اوہناں دی مِٹی جو اوپری سی تے پِھر موسم وی اوپرا ای لگنا سی۔ لندن آ کے بالاں دے چیک اپ دوران ڈاکٹر نے جد اختر نوں کہیا کہ چِنتا والی کوئی گل نہیں بالاں نوں اینویں ذرا ڈسٹ الرجی ہو گئی سی تاں اختر بڑ بڑایا “سی ایہی تے اصل چِنتا اے”انگریز ڈاکٹر اوہدی ایہہ گل سمجھ نہیں سی سکیا۔ 
پھر راجو نوں بالاں دی ایس بیماری بارے دسدے ہوئے اختر پہلے ہسیا تے پھر رو پیا ۔ ہسیا اوہ ایس لئی کہ دھرتی جایاں دے بالاں نوں کھیہ مٹی توں بھلا کیہ کنچھ ہو سکدی اے تے رویا ایس وجہوں کہ اگلی نسل وچ مٹی تے ماس دا صدیاں پرنا رشتہ ٹُٹ رہیا اے۔ سگوں مٹی تے ماس نوں اک دوجے نال ضد ہو گئی اے۔ ایہنوں اوہ مایا دا ستم آکھن یاں کرم، راجو تے اختر کوئی فیصلہ نہ کر سکے۔ 
منشے نے سُنیا تاں اوہ بہت خُش ہویا۔ اوس کہیا “مبارکھ ہوئے ! ایہہ بیماری نہیں اک علامت اے پُرکھیاںدے اُجڈ پُنے نوں لانگھ کے اُچی گُڑھتل ول اُٹھے بالاں دے پہلے پیر دی ۔ تے بالاں دی کیمسٹری چینج ہو رہی اے۔”
“شیطان دا پُتر”، غصے نال اکٹر نے خیال ای خیال وچ منشے دے مُونہہ تے تھک دتا سی۔ مریادہ دا نابر تے پُرکھیاں دامذاق اڈاؤن والا منشا اوہنوں کدے وی پسند نہیں آیا۔ اک اجیہا بندہ جیہنوں اپنے لہور دی پچھان سی نہ ای اپنی مٹی دی قدر۔ جیہڑا بڑے ماننال دسدا کہ عرب وچ اک بڈھے بدو دی سوانی نے اک بال تہاڈے منشے یاردا وی جمیا۔ “اوپرے بھانڈے جاگ لاندیاں تینوں لاج نہ آئی”، راجو نے اک وار اوہنوں پُچھیا۔ “نہیں بالکل نہیں ۔ تے نہ ای میں کدے عرباں وچ پل رہے اپنے اوس بالک بارے سوچیا اے”منشے مُکت دسیا سی۔ ساؤتھ افریقہ وی اک نیگرو کُڑی منشے دے نکاح وچ رہی۔ بعد وچ تن بالڑیاں تے اوس نیگرو کُڑی نوں چھڈ کے آپ انگلینڈ نٹھ آیا تے مُڑ کدی اوہناں دی سار نہ لئی۔ منشا اکثر کہندا، “ایہہ مٹی موہ، مریادہ کیہ اے میں نہیں جاندا، مینوں تے بس مدھوا، ماس تے مایا دا پتہ اے۔ گلوبلائزیشن دےدور وچ وی بندے نوں پرانے حد بنیاںوچ قید نہیں رہنا چاہیدا۔”اختر تے راجو منشے نوں ویکھ کے سوچدے کہ بندہ اینا بے کرک وی وی ہوسکدا اے ؟ کیونجو منشے نے کدی اپنی اولاد دی پروا کیتی سی نہ ای پچھے موجود اپنے خاندان د ۔ اوہ جو وی کماندا ، شراب پین یا ویشیا عورتاں نال سون تے خرچ کر دیندا۔ 
“دُنیا کنی وی گلوبل ہو جائے ایہہ گلابولائزیشن منڈی تے مال تک ای محدود رہسی ، اختر راجو نوں سمجھایا۔ “بندہ اپنی گڑھتل رہتل ، بوی تے ورتارے وچ کدے وی گلوبل نہیں ہو سکدا۔ ہر بندے دی اپنی مٹی ہوندی اے تے ہر مٹی دی اپنی مریادہ تے اک وکھرا ہیروا۔ راجو دیکھ ! پنڈ دی نکی جیہی گل ساڈے لئی کنی وڈی خبر ہوندی اے۔ فون وچ اسیںایہہ تک کیوں پُچھ لیندے ہاںکہ بُوری مجھ نے ایدکیں کٹا دتا اے یاں کٹی۔ سانوں ایہہ جانن دی خاہش کیوں ہوندی اے کہ روہی والے نیویں کھیت وچ ایدکیں کیہڑی فصل بیجی گئی۔ امب دے اوس رُکھ تے سانوں بُور آؤن دی اُڈیک کیو ں رہندی اے جیہڑا اسیں اپنے ہتھاںنال پچھے لا کے آئے ہوندے آں ؟”راجو کول ایہناں سوالاں دا کوئی جواب نہیں سی اوہ تے آلپ ایہہ سوچ رہیاسی کہ انگلینڈ دی اکرسی رُت وچ رہندے ہوئے وی اوہ ورھے دا دیسی حساب کیوں نہیں بھُلیا۔ پوہ ماگھ……….پھگن ، چیتر ………گُڑھتی وچ ملیا ایہہ رُت لیکھا تے شاید اوہنوں پو لوک وچ وی نہ وسرے۔ اختر داگچ بھر آیا سی تے راجو دیاں وی اکھاں بھج گئیاں سن۔ 
راجو مہینے وچ اک ویک اینڈ تے اختر دے گھر ضرور آوندا۔ اوہ بچیاں نوں مل کے اپنا دلدر دُورکردا راجو ہر وار بچیاں لئی کوئی نہ کوئی گفٹ پیک ضرور لیاوندا سی۔ اک وار اوہ پنکی لئی کروشیا سیٹ، دھاگے دے گُچھے تے کشیدہ کاری دی کوئی گائیڈ لے کے آیا۔ اوہنے کہیا ایہہ عُمر پنک دی سکھلائی دی اے تے پھر لاڈ تے مان نال پنکی دے سر تے پیار دے کے بولیا، “ساڈی دھی ہُن میز پوشاں دیاں لیساں کڈھ کے وکھاوئے گی۔”پنکی نے اودوں وی نک مُونہہ وٹیا تے مُڑ کے دوجی وار ایہناں چیزاں نوں ہتھ وی نہ لایا۔ مانی نوں اوہنے خوبصورت رنگدار بانسری دتی پرمانی نے ضد کر کے اگلی وار چھوٹی گٹار منگوا لئی۔ بولی نوں راجو نے “بندے داپُتر” بنان لئی پُورا ٹل لایا۔ بوبی لُڈیاں پاون ، بیٹھکاں مارن تے اپنی وینی مُونہہ نال جوڑ کے ببلی مارن سکھ گیا سی۔ راجو نوں بوبی نال موہ سی تاںبوبی نوں وی اپنے انکل راج نال بہتیری لٹک سی۔ بوبی اپنے “راج نکل”کولوں فوک ٹیلز سُندا۔ راجو تے اختر اوہنوں پنجاب دیاں لوک باتاں سُناوندے۔ ایہناں باتاں وچ پکھوآں ، جنوراں تے رُکھاں نوں جدوں بندیاں وانگ گلاں کردے ویکھدا تاںعقل داپُتلا بوبی ایہناں باتاں نوں نہ منن جوگ آکھ کے “جھوٹھ ! جھوٹھ ! جھوٹھ!!”دا رولا پادیندا۔ راجو تے اختر صفائی دیندے کہ اک جُگ سی جدوں رُکھ پکھو تے جنور بندیاں وانگ ہی بولدے سن تے بندہ اوہناں دی گل سمجھدا وی سی۔ “تُسیں میرے جگ دی بات سناؤ”، بوبی اگوں گٹکدا۔ 
جتھے بندہ بندے نال بات نہیں کردااجیہے گُونگے جُگ دی اوہ کیہ بات سُناوندے ایسے لئی اوہ دڑ وٹ جاندے۔ 
“پکھوآں تے جنوراں وچکار کسے ڈنگر بولیداوجود تاںمیں اج وی مندا ہاں پر اتہاس دے کسے وی ورگ وچ رُکھاں دے گلانکرن دا مُنکر ہاں۔”اختر نے اک دن راجو نوں وکھریاں کر کے دسیا تے کہیا، “جے رُکھ بولدے ہوندے تاں سائمن کدی پاگل نہ ہوندا۔”
پھر راجو اک روڈ ایکسیڈنٹ وچ مر گیا۔ اوہدی وصیت مطابق اوہدی لاش پچھے بھیج دتی گئی سی۔ نال اوہدا کھٹیا وٹیا اک وڈی رقم دا بنک ڈرافٹ وی۔ کھنکدی مایا نال بھری پوٹلی تے ہمک گئے مُردہ ماس دی گُتھلی اکو ہتھ وصول کردے راجو دے ماپیاں نوں کنا عجیب جیہا لگیا ہووے گا۔ اختر ایہہ اج وی سوچدا اے۔ اوہنوں راجو، منشا تے سائمن اکثر چیتے آؤندے نیں۔ راجو جیہنے اپنی مٹی نوں سوارن لئی اک اوبھڑ دھرتی تے رہن دا کشٹ کٹیا۔ راجو دی اپنے خاندان لئی قربانی یاد کر دیاں اختر دیاں اکھیاں بھر آؤندیاں نیں۔ منشا جو اپنے خاندان ، بالان تے تیویں نوں ، ہمیشہ لئی پچھاڑ آیا سی تے سائمن جس اپنے موئے بالاں تے تیویں دی خاطر اپناوچن تیاگ دتا۔ اختر دے خیال وچ ایہناں تناں دے وکھ وکھ چتر نیں۔ راجو اوہنوں دیا دکھشنا نال گُٹ کوئی بھگت سادھو جاپدااے ۔منشا شیطان دا اک روپ اے ، حرص ہوس دا کوئی پُتلا تے سائمن معصوم صورت ، مہر محبت داکوئی بُت پر کئی سالاں بعداختر نے جدوں منشے نوں ایڈز ہو جان داسُنیا سی تاں اوہنوں بڑا ہرکھ ہویا سی۔ 
اختر نے کئی وار چاہیاسی کہ پنجاب پرت جائے پرکیتھرین نے اوہدا ساتھ نہیں دتا۔ اوہ اپنا وطن چھڈ کے جان لئی تیار نہیں ہوئی ۔اوس دی جوان ہوچکی اولاد نے وی کدی پچھے مُڑ جان دی خاہش ظاہر نہیں کیتی ۔ اولاد دی محبت وچ پھر اوہ وی نہیں گیا۔
پچھلے پھیرے جدوں اختر اپنی ماں دے سوگ لئی پنجاب جا رہیا سی تاں اوس کجھ دناں لئی ای سہی کیتھرین تے اولاد نوں نال جان لئی کہیا پر اگوں اوہناں دی نہ جان دی مرضی ویکھ کے اختر نے وی اوہناں نوں مجبور نہیں سی کیتا تے اکلا ای چلا گیا سی۔ ایس وار اوہنے پنڈ دے سکول وچ نلکہ لوایا۔ نیائیں والی دو کلے بھوئیں وچ باغ لوان دی نصیحت کیتی۔ ماں تے پیو دی قبر دے سرہانے اپنے ہتھاں نال بیری دے بوٹے لائے۔ دونادں قبراں دی پواندوں دو بُک مٹی دے چُکے تے پچھے پیریں ہنجوں کیردا لندن مُڑ آیا۔ اوہ دو بُک مٹی ہُن ایہدے بیڈ روموچ کارنس تے رکھے اک گملے رُتاں وچ ایس اندر پنجاب وچ کھیتاں دے بنیاں تے ہون والیاں بُوٹیاں اپنے آپ اُگ آوندیاں نیں۔ 
گملے والی ایس مٹی بارے اختر نے وصیت کیتی ہوئی اے کہ جد اوہ مرے تاں اوہنوں قبر وچ رکھن توں پہلاں ایہہ مٹی تھلے کھلار دتی جائے۔اوہ چاہوندا اے مرن توں بعد کم سو کم میری کنڈ اپنی مٹی اُتے ہون دا احساس تاں رہوے۔ 
پچھلے دو ورھیاں توں بھرا دی مرضی ایہہ وی اے کہ مُنڈے نوں انگلینڈ سد کے پنکی نال اوس دا نکاح پڑھوا دتا جائے۔ بھرا ولوں ویزا گھلن دا تقاضا ودھ گیا تاں اخٹر نے بھرا اپنے فون دی بجائے چٹھی راہیں جواب دینا مناسب سمجھیا ۔ اوس لکھیا : 
” ………..اپنی مٹی ماس توں دُوری دا دُکھ میں نہیں چاوہوندا میرے بعد وی کوئی بھوگے ………..میری اولاد نے مُستقل انگلینڈ رہن دا فیصلہ کر لیا اے ………ویزا میں نہیں گھلنا، میرے حصے دی جائیداد اپنے مُنڈے دے ناں لوا دے …………..رہی پنکی نال اوہدے ویاہ دی گل تان میں پنکی تے اپنی مرضی نہیں تھوپ سکدا……….ایہہ انگلینڈ اے جے پنجاب وی ہوندا تاں میں پنکی دی اپنی سدھر دا احترام کردا………..ـ”
اختر جد چٹھی پوسٹ کرن جا رہیا سی تاں رستے وچ اوس اپنے آپ نوں کئی سوال کیتے : 
اوس داایتھے آؤنا تقدیر دا ستم سی یاں کرم ؟
دولت کمان دا عمل کیہ اوس لئی کوئی سزا سی ؟ 
اوہنے ایہہ سارا کشٹ کیوں کٹیا ؟ 
تے کیہ اوہدی عُمر اکارت گئی ؟
ایہناںسارے سوالاں دا اوس کول اک ای جواب سی :
“اپنے لئی تاں ہر کوئی جیوندا اے اوہنوں اپنے تے مان اے کہ اوہ اپنے خاندان لئی جیویا اے ۔”
ہُن اپنے وطن واپس نہ جان دے فیصلے تے اختر نوں کوئی ہرکھ نہیں سی۔ 
“کسے دی خاطر جتھے اینا جیون گذر گیا اوتھے ہُن اوہ کسے واسطے مر وی تے سکدا اے۔”ایہہ سوچدے ہوئے اوہ اداس مُسکرا پیا تے تے ایس پل اوہنوں سائمن چیتے آ گیا۔