ڈھکاں یاد کریندیاں ہن ۔۔۔ راشد جاوید احمد

ڈھکاں یاد کریندیاں ہن

اک وار مُڑ وی آویں ہا

راء نتھو خاں دیا احمد خاناں

راشد جاوید احمد

احمد خان دی قربانی دی کہانی ہمیشہ زنده  تے رہے گی۔پر کیہہ ساڈی اج دی نسل نوں کسے ایہناں سورماواں تے دھرتی دے اصل ہیرواں بارے دسیا اے ؟

رائے احمد خاں کھرل (1776ء-1857ء) 1857ء دی جنگ آزادی دے دوران، نیلی بار دےعلاقے وچ  مقامی قبیلیاں دی انگریز راج دے خلاف بغاوت ( گوگیرہ بغاوت) دا سالار سی۔

21 ستمبر نوں انگریزاں تے سکھ فوجاں نے گشکوریاں دے نیڑے ‘نورے دی ڈل’ دے مقام تے نماز دے دوران احمد خان اُتے حملہ کر دتا۔ احمد خان تے اوہدے ساتھی بڑی بہادری نال لڑدے ہوۓ شہید ہو گئے۔

تاریخ دان لکھدے نیں کہ جے راوی دی رویت نوں کوئی فخر اے، تے اوہ رائے احمد خان کھرل اے، جس نے برصغیر اُتے قابض انگریز سامراج دی بالادستی نوں کدے وی قبول نئیں کیتا سی تے آخرکار انہاں دے خلاف لڑدے ہوۓ اپنی جان وی دے دتی۔

رائے احمد خان کھرل دا تعلق پنڈجھامرہ نال سی جو ہن لائل پور دے وچ واقع اے۔ 1776ء وچ رائے نتھو خان دے گھر پیدا ہویا رائے احمد خان انگریزاں دے خلاف بغض نال بھریا ہویا سی۔

ء 1857دی جنگِ آزادی دے دوران، جدوں دلی وچ قتل و غارت ہوئی تے انگریزاں نے اس بغاوت نوں کسے حد تک دبا دتا، تے ایہہ آگ پنجاب وچ بھڑک اُٹھی۔ جگہ جگہ بغاوت دے آثار نظر آۓ۔ انگریز سرکار دی طرفوں لارڈ برکلے نوں اسسٹنٹ کمشنر لگایا گیا۔ جون دی اک سویر، برکلے نے علاقے دے سرداراں نوں بلایا۔ احمد خان کھرل تے سارنگ خان برکلے نوں ملے۔ برکلے نے بغاوت نوں دباؤن لئی گھوڑے تے جوان منگے۔ احمد خان نے جواب دتا:

“صاحب، اتھے کوئی وی اپنا گھوڑا، عورت تے زمین نئیں چھڈدا” تے ایہہ کہہ کے واپس چلے گیا۔ انگریز افسر دی سرکاری چٹھی دے مطابق، احمد خان کھرل نے حکومتِ برطانیہ دی اطاعت نوں رد کر دتا سی تے ایہہ کہیا کہ اوہ ہن خود نوں دہلی دے بادشاہ دی رعایا نہیں سمجھدا اے، جس نے اس نوں ملک وچ بغاوت کرن دا حکم دتا اے۔

اس دے بعد، برکلے نے کھرل تے فتیانہ قبائل دے لوکاں نوں بڑی تعداد وچ گرفتار کرکے جیل وچ بند کر دتا، جس نال گوگیرہ اک وڈی جیل وچ بدل گیا۔ برکلے نے احمد خان دے قریبی عزیزاں تے عورتاں نوں گرفتار کر لیا تے پیغام دتا کہ جے احمد خان گرفتاری نئیں دیندا تے اس دے گھر والیاں نوں مار دتا جاوے گا۔

برکلے ایہہ کم کر رہا سی تے دوجی پاسے احمد خان کھرل نے راوی پار جھامرہ رکھ وچ وسدی ہوئی برادریاں نوں کٹھا کر کے انگریزاں اُتے وار کرن لئی تیار کر لیا۔ ایس طرحاں سارے مقامی سرداراں دی قیادت کردے ہوئے، رائے احمد خان دا گھوڑ سوار دستہ 26 جولائی 1857 نوں رات دی تاریکی وچ گوگیرہ جیل اُتے حملہ آور ہویا تے سارے قیدیاں نوں چھڑا لیا۔ احمد خان تے اوس دے ساتھی تے قیدی خود وی بہت بہادری نال لڑے۔ اس لڑائی وچ قریباً ساڑھے تین سو انگریز سپاہی مارے گئے۔ اس واقعے نال انگریز انتظامیہ وچ خوف تے ہراس پھیل گیا۔ رائے احمد خان گوگیرہ جیل اُتے حملے دے بعد اپنے ساتھیوں سمیت آس پاس دے جنگلاں وچ جا چھپیا۔ برکلے نے بدلے وچ احمد خان دے قریبی رشتے داراں، عزیزاں تے عورتاں نوں حراست وچ لے لیا تے پیغام بھجوایا کہ وہ گرفتاری دے لئی خود پیش ہو جائے ورنہ اس دے گھر والیاں نوں گولی مار دتی جاوے گی۔ اس نال رائے احمد خان کھرل پہلی واری گرفتار ہویا، پر فتیانہ، جاٹاں تے وٹوواں دی ودھدی ہوئی مزاحمتی کارروائیاں دیکھدے ہوئے، احمد خان نوں چھڈ دتا گیا۔ ہون اُس دی نقل و حرکت نوں گوگیرہ بنگلے دے علاقے تک محدود کر دتا گیا۔

جدوں گل گھرر تک آ پہنچی، مقامی سرداراں نے نورے دی ڈل اُتے اکٹھ کیتا۔ راوی دے سارے سردار، جنہاں وچ وٹو، قریشی، مخدوم تے گردیزی شامل سن، اکٹھے ہوئے۔ انگریزاں دے ظلم دے خلاف کچھ لوگ احمد خان دے نال ہو گئے تے کچھ نے مشورہ دتا کہ سرکار نال جنگ نہیں کیتی جا سکدی۔

اکٹھ وچ ودھ ودھ کے بولن والا کمالیہ دا سردار سرفراز کھرل رات دے وقت ہی گوگیرے بنگلے جا پہنچیا تے برکلے نوں سارا حال سنا دتا۔ اگلے دن صبح بگل وجے تے کیپٹن بلیک دی کمان وچ فوجی دستہ روانہ ہویا۔ دوجے پہر ہور کمک نال اک انگریز افسر گشکوری دے جنگل پہنچیا تے آخر وچ برکلے وی آن ملیا۔

دراصل سردار سرفراز دی رائے احمد خان کھرل نال خاندانی دشمنی سی۔ برکلے نے ایہہ خبر سن کے چوطرفے اپنے قاصد دوڑائے۔ برکلے خود گھوڑ سوار فوج دی پلٹن لے کے راوی دے پاسے ودھیا تاکہ رائے احمد خان کھرل نوں راہ وچ ہی روک لیا جاوے۔ گوگیرہ وچ انگریزاں نے مورچہ بندی کر لئی تے سرکاری خزانہ تے ریکارڈ تحصیل دی عمارت وچ منتقل کر دتے۔ کرنل پلٹین وی لاہور توں اپنی فوج لے آیا، جس دے وچ توپاں وی سن۔

17 ستمبر نوں انگریز فوجاں نے جھامرے اُتے چڑھائی کیتی، پر رائے احمد خان گرفتار نہ ہو سکیا۔ لیکن پنڈ  دے بچیاں تے عورتاں نوں گرفتار کرکے گوگیرہ جیل وچ بند کر دتا گیا تے سارے مال مویشی قبضے وچ لے لتے۔ گوگیرہ، چیچہ وطنی، ہڑپہ تے ساہیوال میدان جنگ بن گئے۔ احمد خان دے خلاف دس فوجی دستے بھیجے گئے سن، جِنہاں دی کمان کرنل پیٹن، لفٹینٹ چیشٹر، کیپٹن چیمبرلین، کیپٹن سنو، کیپٹن میک اینڈریو، لفٹینٹ نیوائل تے اسسٹنٹ کمشنر برکلے کر رہے سن۔ 21 ستمبر 1857 نوں وڈا معرکہ ہویا۔

دوپہر دے وقت، جدوں دھویں نال انگریز فوج ہور تتر بتر ہو رہی سی، سردار نے وضو کیتا تے نماز دی نیت بنھ لئی۔ برکلے اپنے پنجابی سپاہیاں دے نال درخت دے پیچھے چھپیا ہویا سی۔ جدوں دوسری رکعت سی، اک سپاہی نے برکلے نوں درخت دی اوٹ توں رائے احمد خان نوں وکھایا۔ برکلے نے “گولی مارو” دا حکم دتا تے دھاڑے سنگھ یا گلاب رائے بیدی وچوں کسی اک نے گولی چلا دتی۔ رائے احمد خان دے نال اوہدا بھتیجا مراد کھرل تے سردار سارنگ وی شہید ہو گئے۔

انگریزاں نے فتح دی نشانی دے طور اُتے پہلے جھامرے نوں آگ لائی، پھر وٹوواں دے کئی پنڈاں نوں ساڑ دتا تے آخر وچ پنڈی شیخ موسیٰ تک جا پہنچے۔ دریا پار کرن لگے، تاں دور جٹاں دے بلارے سنائی دینے لگے۔ برکلے نے سمجھیا کہ احمد خان دے بعد اوس نوں روکن والا کوئی نہیں، سو اوہ گھوڑا لے کے دریا وچ ودھ گیا۔ اگے تھوڑا جا کے گھوڑا رُکیا تے مراد فتیانہ نے پہلا وار کرکے برکلے نوں قتل کر دتا۔ مراد فتیانہ، داد فتیانہ، احمد سیال تے سوجا بھدرو نے پے در پے وار کرکے برکلے نوں ٹوٹے ٹوٹےکر دتا تے اپنے سردار دا بدلہ لے لیا۔ گورا گھوڑے سمیت دریا وچ ڈب گیا تے انگریز فوج تتر بتر ہو گئی۔

ایہہ لوک گیت مراد فتیانہ بارے مشہور اے:

“آکھے مراد فتیانہ: ساوی تینوں پھراں نت کھرکھرے 

تے دیواں کھنڈ نہاری، 

ہک واری لے چل انگریز برکلی تے  میں ویکھاں اس دی بگھی کالی