پنگھوڑا

(نزہت عباس)

 نکے ہوندیاں ساڈے محلے وچ اک دنیا وسدی سی۔  سبھ دی آپو آپنی سیانپ سی جیویںکہ بابورفیق ٹیلی فون والے مشہور سن تے محلے دے باقی گھر کجھ انج بلائے جاندے سن جیویں کہ بنک والی،ڈپو والی،کپڑے والی،  دوکان والی،  مِل والی، مکاناں  والی،ٹرک والی، سکول والی، پلاٹ والی،کوٹھی والے تے کتاباں والی۔ جد عورتاں بارے گل ہوندی تے ایہہ سارے ناں بدل کے کجھ انج بن جاندی؛ بنک والی، پلاٹ والی، مکاناں والی تے بابو رفیق دی ووہٹی مشہور سی ٹیلی فون والی۔ ایہدے علاوہ اونو ںگوری وی آکھیا جاندا سی۔ کیوں جے او گورے رنگ دی سی تے سگوں گوڑھے لال جامنی ہرے تے پیلے کپڑے پاکے ہور وی گورے رنگ نوں ودھیرا کر دی رہندی سی۔ بابو رفیق دی اک بھین وی سی جہڑی استانی سی تے شام نوں محلے دے بچیاں نوں ٹیوشن وی پڑھاندی سی۔اودے مکھ تے موٹیاں اکھیاں اُداس لگدیاں تے او بہت گھٹ بولدی سی ۔
 
مارچ نوںسکولے نویں جماعتے  چڑھن  دا دیہاڑ ہوندا سی ۔ امی کئی دناں توں میرے تے نکے ویراں لئی چنگے نتیجے دی آس وچ کامیابی دے مٹھے ہار بنارہی سی۔ مکھانی، چھواری،ٹھوٹھی ،منکی، پتاشے تے وچ وچ پیلے گیندے دے پُھل پرو رہی سی۔ ماں ساڈے لئی ایہہ ہار ہر ورے بناوندی سی۔ جدوں اسیں پاس ہوکے گھر آوندے تے او ہار ساڈے گل وچ پاندی مبارک  دیندی منہ چُمدی سی۔ گل وچ اے ہار پاندیاں ا ی  اسیں میوئے تے پُھل کھاون لگ پیندے سی۔ مینوں کئی ورہیاں مگروں پتا لگیابئی گیندے دے پُھل کھاون لئی نہیں سی  ۔ 

محلے وچ بہت سارے بال پاس ہوندے سی پر میوئے  دے  ہار سبھ نوں نیئں سی ملدے ۔ کئی  ماواںخوشی وچ کھنڈ ونڈ دیاں  تے کئی لڈو  پر میوئے دے ہارسانوں  اگے پڑھن نوں ہلاشیری دیندی۔ سارا دن اسیں گل وچ ہار پاکے محلے دے ہر گھر بنا کسے روک ٹوک دے نہسی بھجی پھردے ریندی۔  اودوں بال تے گھر سانجھے ای ہوندے سی۔ 

جدوں میں چوتھی جماعت چڑھی تے امی نے ہار گل وچ پاندیاں ای آکھیا  توں ہن وڈھی جماعتے چڑھ گئی ایں جے چاہویں تے بابو رفیق دی بھین کولوں ٹیوشن وی پڑھ لیا کریں۔ میں اوسے ویلے خوشی خوشی بابو رفیق  ول جا کے دس دتا کہ چھٹیاں توں بعد میں آپاں کول پڑھن آیا کراں گی۔ اوس دن بابو رفیق گھر سی مینوں ویکھ کے پُچھن لگے ، ناں گل سنُ  توں ایناں پڑھ کے کی کرنا ایں؟ کی توں اُستانی بننا ای؟ میں اجے سوچ ای رئی سی کہ اوناں نے میرا ہار ہتھ وچ پھڑ دیاں اپنیاں اُنگلاںمیرے سینے وچ کھوب دتیاں۔ میں بھجن لگی تے میرا ہتھ پھڑ کے آکھن لگے  اے ہار تے بڑا مزے دار لگ ریا اے ایدے وچوں اک چھوارہ میں وی کھا لواں؟  نہیں نہیں  اے پاس ہون والے بچیاں لئی ہوندے نیں تہاڈے لئی نیئں ۔ بابو رفیق تے اپنی ووہٹی ول ویکھ کے آکھیا لئو جی اے سمجھدی اے کہ اسیں پاس ہوئے بنا ای ٹیلی فون دے محکمے وچ افسر بن گئے آں  او  دونویں ہسن لگ پئے تے میں بھج کے گھر آ گئی۔
 
چوتھی کلاس چڑھدیاں ای میں روز شام نوںآپاں کول پڑھن جاندی سی۔او مینوں کوٹھے دی چھت اُتے لے جاندی جتھے اسیں اک منجھی اُتے بہہ کے پڑھناں شروع کردے پر چھیتی ای آپاں مینوں جمع تفریق دے سوال دے کے آپ تھلے باورچی خانے وچ چلی جاندی سی۔میں سوال مُکا کے آپاں نو ں واج ماردی ۔ آپاں جواب وچ آکھدی ہن پہاڑے یاد کر۔ پہاڑے مینوں سبھ یاد نیں ۔اے سن کے او مینوں کتاب وچوں کہانی کاپی اُتے لخن ول لائی رکھدی۔ مینوں ویکھوویکھی محلے دیاں دو چار ہور کڑیاں ٹیوشن پڑھن آون لگ پیئاں سن۔ ایناں دے آون نال اک فیدہ ہویا کہ اسیں آپس وچ کھیڈ اں کھیڈدیاں ویلا لنگا لیندے تے آپاں نو ں تھلیوں واج مارن دی لوڑ ای نہ پیندی۔ ہولی ہولی بابورفیق دے گھرتے اودے چار چفیرے توںجانکاری ودھ گئی سی۔ اوناں دے نال والے کوٹھے اُتوں اک منڈا سانوں تاڑ دا  ریندا سی۔اک دیہاڑے اوس نے کجھ لخ کے روڑے اُتے  لویٹ کے ساڈے ول  سٹیا ۔ سانوں سبھ نوں کمبنی آگئی سی کہ جے آپاں نے دیکھ لیا تے ساڈا کی بنے گا؟ ایس وچ کی غلط سی او تے نیئں سی پتہ، پر ساڈا سبھ دا ساہ سک گیاسی ۔دماغ وچ سوال اُگدے سن پرپتہ نہیں کیوںسوال پُچھن دی ہمت ای نیئں سی پیندی۔ ہر روز حیاتی اک ڈرامے وانگ چلی جا  رہی سی جیدے وچ اسیں وی نکے نکے کردارسی۔ مینوں اپنے گھر تے بابو رفیق دے گھر دا فرق وی نظر آون لگ پیا سی۔ میرے گھر دا ماحول تے سوچن دا  انداز وکھرا ای سی۔ میرے بھرا دے بہت سارے دوست یار اکثر آوندے تے پتہ نہیں او سارے کوئی لمیاں لمیاں تقریراں تے بحثاں کردی۔ میری ماں ایناں لئی بڑے چاء نال روٹی بناندی تے ریج نال اوناں نوں کھواندی ۔ لگدا سی کہ اے سبھ بڑا ای اہم کم کررئے نیں۔ ایہہ کتاباں والے سارے لوگ کسے ہور ای  دنیا دی مخلوق لگدے سن۔

5
اک دن میں اپنے بھرا نوں پُچھ ای لیا کہ ایہہ تسی کی گلاں کردے او تے ایناں کتاباں وچ کی لخیا ای؟ او نما جہیاہسیا تے آکھن لگا توں وی اے کتاباںپڑھیا کر تے نالے ساڈے وچ بہہ کے سنیاکر کہ اسیں کی گلاں کر دے آں۔اگلے دن شام نوں میں اپنے بھرا نال جُڑکے پڑھے لکھیاں دے سٹڈی سرکل وچ بیٹھ گئی۔مینوں کجھ وی سمجھ نیئں آیاتے اوناں دے ہلدے بُلاں وچوںبس دوای اکھر گھڑی مڑی آکھے جان پاروں مینوں یاد رہ گئے تے او ہ سن سماجی ناانصافی۔ اک دو دناں بعد میرے بھرا نے پُچھیا اچھا تے کی سمجھ آئی تینوں سٹڈی سرکل وچوں؟ میں کنی دیر سوچن مگروں جواب دتاسمجھ تے کجھ نئیںآئی۔ خورے اوڈاکٹر صاب گھڑی مڑی کی آکھی جا رہے سن سماجی  ناانصافی۔ بھلا ایہہ سماجی نا انصافی کی ہوندی اے ؟  بھائی جان ہسیا تے آکھن لگا  ویکھ ناں ایہہ سماج جس وچ اسیں ریندے آں ظلم نال  بھریا  اے ۔  اسیں سارے سماج نوں ناانصافیاں تے ظلم توں آزاد کرن لئی اکٹھے ہوندے آں۔ اپناشعور  ودھاون لئی پڑھدے آں۔کیوں جے پڑھن تے اودے بارے تبادلہ خیال توں بعد ای سوچ صاف ہوندی ای۔ ایہہ ساڈی ذمہ داری اے کہ مظلوم تے بے خبر لوکاں نوں ایہہ گل سمجھائی جا وے کہ اوناں نال کی کی ظلم تے ناانصافیاںہو رئیاں نیں۔سانوں کٹھے ہوکے جدوجہد کرن دی لوڑ ای۔  میں سر ہلاہلا کے اپنی جان چھڑائی پر رات سون توںپہلے میں دیر تیکر سوچدی رہی کہ اے تے بھائی کولوں پچھیا ای نیئں کہ او بے خبر مظلوم لوک ریندے کتھے نیں؟ جہناں نوں دسن دی لوڑ اے کہ اوناں تے ظلم ہوندا اے تے او سماجی نا انصافی دا شکار نیں۔

اگلے دن بابو رفیق ول گئی تے ایہہ سوال مڑمڑ دماغ وچ گھم جا ریا سی پڑھن وچ دل وی نیئں لگ ریا سی۔ استانی کولوں سوال پُچھیا ای نیئں جا سکدا سی پر اج بابو رفیق گھر ای سی تے اپنا نیلے رنگ دا سکوٹر دھو ریا سی۔ میں چھٹی کر کے گھر جان لگی اُس نے میری بانہہ پھڑ روک لیا۔  ہاں بھئی  ہو گیئاں پڑھیاں ؟ میں اپنے د ھیانے اپنی چپ وچ ساں۔ آخر میں بابو رفیق کولوں پُچھ لیا تہانوں پتہ اے او  لوکی کتھے رہندے نیں جہڑے بے خبر نیں بئی اوناں تے ظلم ہوندا اے ؟ تسی تے پڑھے لکھے وی او نالے  باہر اندر جاندے ریندے او۔ او لوک کینی کہ دور ریندے نیں؟  اج بابو رفیق میری گل سن کے ہسیا نہیں سی تے نہ ای اوس نے میری بانہہ مڑوڑی  پر بڑی گوڑھی نظر نال مینوں ویکھ کے آکھن لگاایہہ توں کی جھلیاں وانگوں  گلاں کر رئی ایںتیرا دماغ تے نیئں چل گیا؟ آپنی پڑھائی وچ دھیان دیا کر،تے نالے گل سن نکی عمرے ایہو جہیاں گلاں نیئں سوچی دیاں۔
 
جدوں گھر اُپڑی تے بھائی اپنے اک نوجوان شاگرد نال گلاں کر ریا سی ۔ توں ذرا سوچ انسان تے جانور وچ کی فرق ای؟ سانوں اشرف المخلوق کیوں آکھیا جاندا ای؟ ایس لئی ناں کہ اسیں سوچ سکدے آں تے جانور نہیں ۔بھلا سوچ ایس حکمت دا کی مطلب ای؟ ایدا مطلب اے کہ سوچو ، غور کروتے زندگی نوں بامقصد بنائو۔ اوس شاگرد نے پُچھیا کے ایہہ سوچن دا عمل کیویں شروع ہوندا ای؟میرے بھرا نے چھیتی نال جواب دتا ایہہ تے بوت سوکھا ای۔ ساڈے آلے دوالے جو کجھ وی ہور یا ہوندا اے اودا گوہ نال مطالعہ کرویعنی اپنے آسے پاسے دھیان نال ویکھو تے اوناں حالات نوں سمجھن دی کوشش کرو، جو سمجھ نہ آوئے اودے تے سوال کرو۔اودوں تیکر آرام نال نہ بیٹھو جد تیکر گل سمجھ نہ آجائی۔ حیاتی تے کھلی کتاب دی طراں ساڈے آلے دوالے کہانی دی طراں سدا چل رئی ہوندی ای۔ او ساڈے انساناں توں صر ف ایناں ای چاہندی اے کہ اسیں اینوں گوہ نال دیکھئیے گوہ نال سنیئے تے کجھ چنگا عمل کرئےی۔

مینوں نیئں پتا کہ اوس شاگرد نے بھائی توں ایہہ سبق سکھیا کہ نئیں پر میرے اُتے انہاں گلاں دا گوڑا اثر ہویا سی ۔نال ای مینوں اپنے نکے ہوندیاں دا او حادثہ یاد آ گیا جدوں ساڈے علاقے دی ٹیکسٹائل مل وچ بھاف دی بھٹھی پاٹن نال کئی مزدور مار ے گئے سی تے اگلے دن اخبار وچ نرے پکے مزدوراں دے مرن دی ای خبرچھپی سی۔ میرا پیئو ایس ظلم تے کرُلا اُٹھیا سی۔ مینوں ہن کجھ کجھ سمجھ آون لگ پئی سی کہ سماجی ظلم دا کی مطبل ای۔
 
میرا حیاتی نوں گوہ نال ویکھن دا سفر مڑ توں شروع ہویا  جدوں میں اگلے دن بابو رفیق دے گھر گئی۔
 
بابو رفیق دیاں چار  دھیاں سن۔ وڈھی دھی چھ ورہیاں دی تے نکی کجھ مہیناں دی۔ وڈھیاں تنے کُڑیاں ماںوانگوں گوریاں چٹیاں تے گول مٹول سن پر نکی دھی پکے رنگ دی پنگھوڑے وچ پئی نظر ای نئیں سی آوندی۔ مینوں مسوس ہویا کہ کو ئی وی اوس بچی نوں گودی وی نہیں چکدا نہ لوریاں سناندا تے  نہ کوئی لاڈ کردا  اے ۔ اوہ اکثرروندی رہندی تے روون دی واج وی کمزور تے بے وس جئی ہوندی۔ میرا ایس بالڑی نال عجیب جیہا رشتہ بن گیا ۔ میں آوندیاں جاندیاں ایس بچی نوں ویکھن دی کوشش کر دی سی۔ مینوں نئیں یاد کہ میں کدی  اودے  پنگھوڑے کول اودی ماں ،پیو یاں آپاں نوں ویکھیا ہووئے ہاں البتہ جدوں بچی روندی تے چھ سالاں والی کڑی اودے منہ وچ دُدھ دی بوتل لا دیندی سی۔

 اک دن کوٹھے اُتے بہت دھپ تے گرمی سی ۔ آپاں سانوں تھلے ویڑے وچ بیٹھ کے پڑھن دا حکم دتا۔ بابو رفیق دی  ووہٹی ساڈے کول ای بیٹھی دال چُگدی پئی سی۔ نکی کُڑی رو  رہی سی تے میرا دھیان اوسے وچ لگا سی۔میرے اندر اک اچوںواہی لگی سی پر مینوں پتا نہیں سی کہ میں اوس دا کی کراں۔اخیر میرے تو ں رہیا نہ گیا  تے میں کہہ ای دیتا  باجی کاکی روندی پئی ای۔ اوس نے کھج کے آکھیا، ایس چڑیل دا کی ای، ایہہ تے روندی رہندی ای۔میں  حریان ہوئی تے اودے کھجن توں اینی ڈری کہ مینوں کجھ ہور پُچھن دی سُرت تے حونصلہ ای نہ ریا۔ اوس دن گھر آکے میں ماں نال گل کرن دی وی کوشش کیتی پر او کماں تے پروہنیاں  وچ ایسی رجھی سی کہ میرے دل دی دل وچ رہ گئی ۔ بھرا یونیورسٹی داخلے لئی لہور گیا سی تے میں ہور کسے نال گل نہ کر سکی۔ اوس رات میںاوس بچی دی بے بسی اُتے پُھٹ پُھٹ روئی سی۔  اگلے دن پتا نہیں کیوں میں آپاں کول پڑھن لئی چھیتی چلی گئی۔ آپاں نہا رئی سی تے بابو رفیق دی ووہٹی کوٹھے اُتے لیڑے پھولن گئی سی باقی کُڑیاں کھیل رئیاں سن پر پنگھوڑے وچوں ہمیش وانگوں نمی نمی روون دی واج آرئی سی۔ میں ہمت کر کے پنگھوڑے کول بیٹھ گئی تے  پنگھوڑا ہلاردیاں بچی نوں پہلی واری گوہ نال ویکھیا۔ او انج منہ کھولدی سی جیویں کوئی پیاسا  چڑی دا بوٹ ہووئے ۔او نکی جئی بچی پیار نوں ترسی ہوئی سی۔  میرا جی کیتا میں اُس نوںچک کے  اپنے گھر لے جاواں۔ باجی دی واج نیں مینوں تراہ دتا۔توں ایس چڑیل کول بیٹھی کی کر رئی ایں؟میرا دل دھڑک ریا سی پر میں بنا سوچیاں پُچھ لیا تسی اینوں چڑیل کیوں کہندے او؟  اونے متھے تیڑی پاکے گھوردیاں ہوئیاں آکھیا ۔نہ رنگ نہ روپ، کالی کلوٹی چڑیل نیئں تے ہور کی اے ؟ ایہہ آکھن مگروں بابو رفیق دی ووہٹی نے مینوں جھڑک کے آکھیا توں ایتھے پڑھن آوندی ایں تے اپنا دھیان پڑھن وچ ای رکھیا کر بوہتے سوال کرن دی لوڑنئیں ۔ گل سمجھ گئی ایں کہ فیر سمجھاواں۔۔۔؟

میں ڈردی پنگھوڑے توں پرے ہٹ گئی  پر پیار نوں ترسی ہوئی اس بالڑی دی شکل تے بے وس روح  میریاں سوچاں وچ رچ بس گئی ۔ میں ہر ویلے اس بالڑی تے ہون والے ا نیاں بارے سوچدی تے اپنیاں سوچاں وچ بالڑی نوں پنگھوڑے وچوں چک کے اپنے گھر لیاون دے سفنے بُندی رہندی ۔ پر ایہہ نری کجھ ای دناں دی کھیڈ سی ۔ پیار بنا بالڑی دنو دن کمزور ہوندی گئی تے اک دن  پنگھوڑا خالی سی۔