Alexei Maximovich Peshkov, primarily known as Maxim Gorky, was a Russian and Soviet writer, a founder of the socialist realism literary method and a political activist. He was also a five-time nominee for the Nobel Prize in Literature. Here is a translation of his story in Punjabi.

چوہی جئی کڑی

( میکسم گورکی )

‘‘ننھی-منی، بالکل چوہی جہی سی اوہ کڑی، بٹوہی!’’ ہر وار جدوں وی ایہہ فقرہ مینوں یاد آؤندا ہے، سمیں دے پردے نوں چیرکے عمر نال زرزر ہوئیاں دو کمزور جہیاں اکھاں میرے ولّ مسکرا اٹھدیاں ہن پریم اتے کرنا وچّ بھجیاں نرم تے کومل مسکان نال اتے میرے کناں وچّ دو کڑک آوازاں گونجن لگّ پیندیاں ہن جہڑیاں اک سر ہو کے میرے دل وچّ ایہہ گلّ بٹھاؤن دی کوشش کر رہیاں سن کہ بہت ہی ‘‘ننھی منھی، بالکل چوہی جہی کڑی سی اوہ!’’
اتے اس یاد نال میرا دل خوشی اتے امید نال بھر جاندا ہے۔ ایہہ اوہناں دس مہینیاں دی سبھ توں ودھیا یادگار ہے جہڑی میں اپنے اس دیش دیاں اینے ویاپک اتے سوگ وچّ ڈبے اپنے دیش دیاں ونگ-ولیویں کھاندیاں سڑھکاں گاہندے ہوئے بتائے سن۔
جادونسک توں وورونیز دے راہ ’تے دو راہیاں نال میرا ساہمنا ہو گیا اک بزرگ آدمی اتے اک بزرگ عورت۔ دونے ہی عمر وچّ سو توں وی زیادہ جاپدے سن، بہت ہی ہولی اتے رک-رک کے چل رہے سن اتے سڑک دی جھلسا دین والی دھوڑ وچّ بہت ہی تکلیف نال اوہناں دے پیر اٹھ رہے سن۔ اوہناں دے پہراوے اتے اوہناں دے چہریاں توں اجیہا سمجھ نہ آؤن والا احساس جھلکدا سی جویں اوہ بہت دوروں اننت سمیں توں اسے طرحاں تردے آ رہے ہون۔
‘‘ربّ ہی بیڑا پار کردا ہے! توبولسکایا گبیرنیا (سائیبیریا دا اک دور-دوراڈے دا صوبہ، جتھے جارشاہی سرکار سیاسی قیدیاں نوں جلاوطن کریا کردی سی۔ – سمپا.) توں اتھے تکّ دا سارا راہ اسیں پیدل ہی چلدے آ رہے ہاں،’’ میری دھارنا دی پشٹی کردیاں بزرگ آدمی نے کیہا۔
بزرگ عورت نے چلدے-چلدے، سہرد اکھاں نال اوہناں اکھاں نال، جہناں وچّ کدے نیلا سمندر لہرایا کردا سی، میرے ولّ دیکھیا اتے اک ڈونگھا ہاؤکا بھردیاں تے کوملتا نال مسکراؤندیاں کیہا:
‘‘لیسایا پنڈ وچّ ‘’ فیکٹری توں اسیں دونیمیں تے میرا بڈھا ساتھیترے آ رہے ہاں۔’’
‘‘پھر تاں تسیں بہت تھکّ گئے ہووونگے؟’’
‘‘نہیں، اینا وی نہیں۔ اجے وی ترن دی طاقت ہے۔ کویں نہ کویں رینگھدے ہوئے نکل جاوانگے۔ ربّ بیڑا پار لنگھا ہی دیویگا۔’’
‘‘تسیں کوئی منت منگی سی جاں ایویں ہی بڈھاپے وچّ تیرتھ یاترا لئی تر پئے ہو؟’’
‘‘اسیں منت منگی سی، بٹوہی! اسیں کیے اتے سولووکی مٹھّ دے سنتاں دی منت منگی سی، منت!’’ بزرگ نے دہراؤندیاں کیہا تے پھر اپنی ساتھن ولّ مڑدیاں کیہا: ‘‘آ، مالکن، ایتھے بیٹھکے ذرا اپنے ہڈاں نوں آرام دے لئیے۔’’
‘‘ٹھیک ہے تھوڑا سستا لئیے،’’ بزرگ عورت نے کیہا۔
اتے اسیں، سڑک کنارے، اک پرانے ولو درخت دی چھاں ہیٹھاں بیٹھ گئے۔ دن گرم سی، اسمان وچّ بدلاں دا کوئی عطا-پتہ نہیں سی، ساڈے ساہمنے اتے پچھے سڑک ونگ-ولیویں کھاندی پھیلی ہوئی سی اتے دور گرم دھندلکے وچّ اہلے ہو گئی سی۔ ایہہ اک شانت اتے نرالی تھاں سی۔ سڑک دے دونے پاسے رائی دے جھلسے جہے کھیت کھڑے سن۔
‘‘دھرتی نوں اوہناں نے اینا واہ دتا ہے کہ اسدی ککھّ سکّ گئی ہے،’’ کجھ بلیاں جہڑیاں اسنے توڑ لئیاں سن، میرے ولّ ودھاؤندیاں بزرگ آدمی نے کیہا۔
دھرتی اتے اسدی کرپا ’تے نربھر رہن والے کساناں بارے اسیں گلاں کردے رہے۔ بزرگ عورت ساڈیاں گلاں سن رہی سی تے تھوڑی تھوڑی دیر بعد ڈونگھا جیہا ہاؤکا بھردی رہندی سی۔ کدے کدے اپنے گیان اتے سیانیاں گلاں نال گل بات وچّ شامل وی ہو جاندی۔
‘‘جے اوہ جیوندی ہندی تاں اجیہے کھیت وچّ اپنے نکے نکے ہڈّ-پیر اک کرکے رکھ دندی،’’ اچانک بزرگ عورت نے کیہا،رائی دیاں سنگھنیاں قطاراں اتے کھیت دیاں اوہناں خالی تھاواں ولّ دیکھدیاں، جتھے اوہ بالکل وی نہیں سی اگی۔
‘‘ہاں بئی، اپنے آپ نوں پوری طرحاں جھوک دندی،’’ بزرگ آدمی نے وی سر ہلاؤندے ہوئے کیہا۔
تے اوہ چپّ ہو گئے۔
‘‘کسدی گلّ کر رہے ہو؟’’ میں پچھیا۔
بزرگ آدمی بھولیپن نال مسکرایا۔ پھر بولیا: ‘‘اک ننھی جہی کڑی دی۔’’
‘‘اسنوں ساڈے گھر وچّ چھڈیا گیا سی۔ اجھ سی اوہ کلین گھرانے دی،’’ بزرگ عورت نے ہاؤکا بھریا۔
پھر دوہاں نے میرے ولّ دیکھیا اتے جویں پہلاں ہی طے کرکے رکھیا ہووے، ہولی-ہولی اتے اک ہی سر وچّ اکٹھے ہی بول پئے:
‘‘آہ، بڑی ہی ننھی-منھی، بالکل چوہی جہی کڑی سی اوہ!’’
کجھ اجیہے عجیب ڈھنگ نال اوہناں نے ایہہ گلّ کہی سی کہ اسنے سدھا میرے دل وچّ گھر کر لیا۔ ایہناں شبداں دی دھن لڑکھڑا کے شانت ہندی ہوئی اخیر سمیں دی پرارتھنا-پاٹھارتھنا جہی جاپدی سی۔ استوں بعد بزرگ آدمی اتے بزرگ عورت نے عینی تیزی نال بولنا شروع کیتا کہ اوہ کئی وار اک-دوجے دے منہ توں شبد کھونہدے-جھپٹدیے جاپدے سن اتے میں، جہڑا اوہناں دے وچالے بیٹھا سی، اپنا سر ادھروں ادھر تے ادھروں ادھر گھما رہا سی۔
‘‘فوجی پولیس دا اک آدمی اوہنوں ساڈے پنڈ لے کے آیا تے پنچاں نوں سونپدے ہوئے کیہا: ایہنوں ٹھکانے لگا دیو!’’
‘‘دوجے شبداں وچّ، اسنوں کسے پریوار نوں سونپ دیو،’’ بزرگ آدمی نے سپشٹ کیتا۔
‘‘اتے اوہناں نے اسنوں ساڈے کول بھیج دتا۔’’
‘‘آہ! کاش توں اسنوں دیکھ سکدا بالکل لال اتے ٹھنڈھ نال کمبدی ہوئی۔’’
‘‘اسنوں دیکھ کے رونا آؤندا سی۔’’
‘‘ربّ دی لیلا ہے، کہ اجیہی کڑی ایسی تھاں ’تے آئی ہے،’’ اسیں سوچیا۔
‘‘پر کیوں؟ کی قصور ہے اسدا؟’’
‘‘ایہناں ہی علاقیاں توں اوہ آئی سی۔’’
‘‘مطلب پچھانہ توں۔’’
‘‘آؤندے ہی سبھ توں پہلاں اسیں تندور دی چھت ’تے اسدا آسن لگا دتا۔’’
‘‘ساڈا تندور کافی وڈا اتے کافی گرم رہندا ہے۔’’ بزرگ عورت نے ہاؤکا بھریا۔
‘‘تے پھر اسنوں کھان نوں دتا۔’’
‘‘آہ! اسدا چہرہ ہاسے نال کویں کھڑ گیا سی۔’’
‘‘اتے اسدیاں کالیاں-کالیاں اکھاں سن چمکدار بالکل چوہی ورگیاں!’’
‘‘اوہ آپ وی تاں چوہی ورگی ہی سی گول-مٹول تے ملائم جہی۔’’
‘‘اتے جدوں اس وچّ کجھ جان آئی تاں اکھاں وچّ ہنجھو بھر کے بولی: ‘شکریہ، بہت بہت شکریہ!’’
‘‘اتے پھر کویں اسنے سارے گھر دی صفائی کیتی!’’
‘‘اوہ، ہر اک چیز سر بھار کھڑی کر دتی!’’ اپنیاں اکھاں بھیچدا ہویا بزرگ خوشی نال ہسیا۔
‘‘ساڈی جھونپڑی دے آلے-دوآلے کھدو وانگوں اچھلدی پھردیئدھر، ادھر، ہر تھاں کدے ایہہ چیز سنواردی، کدے اس چیز نوں ٹھیک کرکے لگاؤندی۔ ‘اوہ ایہہ کھرلی’ اسنے کیہا‘ایہہ تاں باہر سورگھر وچّ ہونی چاہیدی ہے۔ اتے سوراں نوں نہاؤن والی کھرلی آپے چکّ کے تر پئی، پیر تلکیا تے دھڑمّ! موڈھیاں تکّ اندر! او ہو، کی نظارہ سی اوہ وی!’’
اتے دونے اینے ہسے کہ کھنگھدے-کھنگھدے اکھاں وچّ ہنجھو چھلک پئے۔ پھر ہنجھو پونجھدے ہوئے اوہناں دا ہاسہ رکیا۔
‘‘تے سوراں والی گلّ…’’
‘‘سدھا اوہناں دی بوتھی ’تے چمدی۔’’
‘‘سوراں نوں وی باہر رکھو،’ اوہ بولدی‘گھر وچّ اوہناں لئی تھاں نہیں ہے۔’’
‘‘پورے ستّ دناں تکّ اوہ سبھ کجھ ٹھیک کردی رہی۔’’
‘‘سانوں دوہاں نوں وی اسنے چنگی طرحاں جوتیا…’’
‘‘ہسدی، رولا پاؤندی تے اپنے نکے-نکے پیر پٹکدی…’’
‘‘تے پھر اکدم، شانت تے گمبھیر…’’
‘‘جویں اسدی جان نکلن لگی ہووے…’’
‘‘ہنجھوآں دی دھار وہندی تے چیکدی جویں اسدا کالجا ہی پھٹ جاویگا۔ میں اسدے آلے-دوآلے بھجی پھردی کہ ہائے ربا ایہہ کی ہو گیا۔ بڑی عجیب گلّ سی۔ تے میں آپ وی رون لگّ پیندی، ایہہ جانے بناں ہی کہ میں کیوں رو رہی ہاں۔ تے میں اسنوں جپھی پا لیندی ، تے اس طرحاں رو-رو کے اسیں دونو اپنیاں اکھاں سجا لیندیاں…’’
‘‘تے ایہہ قدرتی ہی سی۔ آخر اوہ اجے اک چھوٹی جہی کڑی ہی تاں سی…’’
‘‘تے اسیں دوئے اکلے ساں۔ ساڈا اک لڑکا فوج وچّ چلا گیا سی اتے دوجا سونے دیاں کھاناں وچّ…’’
‘‘تے اوہ بس ستاراں کو سالاں دی سی…’’
‘‘ستاراں! کوئی اسنوں دیکھدا تاں باراں توں ودھ نہ کہندا!’’
‘‘بس-بس، عینی وی حد نہ کر۔ باراں کہہ کے توں تاں حد ہی کر دتی!’’
‘‘تاں توں کی اسنوں زیادہ دی کہینگی؟ ہوں، بول؟’’
‘‘کہونگی کیوں نہیں۔ اوہ اک چھوٹا پکیا ہویا پھل سی۔ اتے جتھوں تکّ اسدے اینے چھوٹے ہون دا سوال ہے، تاں اس لئی کی اسنوں دوش دتا جا سکدا ہے؟’’
‘‘میں کی اسنوں اسدا قصور دسّ رہا ہاں؟ چ-چ-چ!’’
‘‘نہیں، توں قصور نہیں دسّ رہا،’’ بزرگ عورت نے بھلے سبھاء نال منیا۔
لڑائی ختم ہون ’تے دونے چپّ ہو گئے۔
‘‘پھر کی ہویا؟’’ میں پچھیا۔
‘‘پھر؟ پھر کجھ نہیں ہویا، بٹوہی،’’ بزرگ نے ہاؤکا بھریا۔
‘‘اوہ مر گئی۔ اگن-بخار نال مر گئی۔’’ اتے بزرگ عورت دیاں جھرڑی بھریاں گلاں ’تے دو ہنجھو رڑھ پئے۔
‘‘اوہ مر گئی، بٹوہی۔ ساڈے نال اوہ صرف دو سال رہی۔ پنڈ وچّ سارے اسنوں جاندے سن۔ پنڈ وچّ ہی کیوں؟ ہور وی بتھیرے اسنوں جاندے سن۔ اوہ پڑھی-لکھیی سی تے پنچاں دے برابر پنچائت وچّ بیٹھدی سی۔ کدے کدے اوہ تکھا بولدی، پر کوئی برا نہ مندا۔ اوہ بہت ہشیار سی۔’’
‘‘ہائے! اصلی چیز تاں اسدا دل سی۔ اسدا دل فرشتے دا دل سی۔ اسدے دل وچّ ساڈیاں ساریاں مصیبتاں لئی تھاں سی اتے اوہ ساریاں مصیبتاں خود اپنے موڈھے ’تے چکّ لیندی سی۔ پوری میم سی اوہ جویں شہراں وچّ ہندیاں نے، مخملی جاکیٹ، فیتے اتے اچی اڈی والے بوٹ اتے اوہ کتاباں وغیرہ سبھ کجھ پڑھدی سی، پر پھر وی سانوں کساناں نوں اوہ کنا سمجھدی سی۔ ساڈی ہر گلّ توں اوہ جانو سی، کوئی وی گلّ اجیہی نہیں جہڑی اسنوں پتہ نہ ہووے۔ ‘ایہہ سبھ توں کتھے سکھیا، میری بچی؟’ ‘لے، ایہہ سارا کجھ کتاباں ’چ لکھیا ہویا ہے،’ اوہ جواب دندی۔ سنیا توں؟ پر ایہہ ساری تکلیف اسنے اپنے سر کیوں لئی! اوہ ویاہ کردی، میم صاحب بنکے رہندی۔ پر اوہناں نے اسنوں اتھے بھیج دتا، اتے… اوہ مر گئی۔’’
‘‘جدوں اوہ ساریا نوں سکھیا دندی تاں بڑا ہاسہ آؤندا۔ عینی نکی جہی بالکل چوہی جہی، اتے بھاری جیہا منہ بنا کے ہریک نوں سکھیا دندی ‘تہانوں ایہہ نہیں کرنا چاہیدا، تہانوں اوہ نہیں کرنا چاہیدا…’’
‘‘آہ! اس کول ودیا سی۔ اس گلّ وچّ کوئی شکّ نہیں۔ اتے ہر چیز بارے، ہر ویکتی بارے، کنی پریشان ہندی سی اوہ۔ جے کوئی بیمار ہندا تاں اسے سمیں اسدی تامیرداری کرن پہنچ جاندی، جے کوئی…’’
‘‘جدوں اوہ مری تاں اسدا دماغ ہلّ گیا سی۔ تھوڑی-تھوڑی دیر بعد، بڑی ویاکلتا نال اوہ ایہی اک رٹ لگائی رکھدی: ‘ماں! ماں!’ اسیں پادری نوں بلایا۔ سوچیا شاید اوہ اسنوں موڑ لیاوے۔ پر اوہ رکن والی کتھے سی؟ چلی گئی!’’
بزرگ عورت دیاں گلھاں ’تے ہنجھو رڑھ پئے تے اک بہت رمنیک احساس میرے اپر حاوی ہو گیا مینوں لگیا جویں ایہہ ہنجھو میرے لئی وہائے جا رہے ہون۔
‘‘سارا پنڈ ساڈے گھر ’کٹھا ہو گیا۔ ساڈا سارا وہڑھا لوکاں نال بھر گیا سی۔ سڑک ’تے لوکاں دی پوری بھیڑ کٹھی ہوئی پئی سی۔ اوہ کہہ رہے سن: ‘‘ہیں، ایہہ کی کہہ رہے ہو؟ کی اوہ سچمچّ نہیں رہی؟’’ اینا چاہندے سن اوہ اسنوں…’’
‘‘اوہ، اجیہی کڑی بھلا ہور کتھے ملیگی؟’’ بزرگ نے ہاؤکا بھریا۔
‘‘جدوں اسنوں دفنایا گیا، تاں سارا پنڈ اتھے حاضر سی۔ شرووٹائیڈ دے دن تکّ اسدے چالی دن پورے ہو چکے سن تے اسیں سوچیا ‘‘اسدی آتما دی شانتی لئی کیوں نہ اک تیرتھ یاترا کر لئی جاوے؟ تے گانڈھیاں نے وی کیہا کہ ہاں، کیوں نہ اک تیرتھ یاترا کر لئی جاوے۔ ‘‘جاؤ،’’ اوہناں نے کیہا، ‘‘تسیں آزاد ہو۔ کم-کار دا وی تہانوں کوئی بہتا جھنجٹ نہیں ہے۔ شاید تہاڈیاں پرارتھناواں نال اسنوں کوئی فائدہ ہی ہو جاوے۔’ سو اسیں چل پئے۔’’
‘‘تاں اسدے لئی ہی تسیں اس سفر ’تے نکلے ہو؟’’ میں پچھیا۔
‘‘اس لئی، اس فرشتے لئی۔ ساڈا پیارا ایشورئہ جاندے ہوئے وی کہ پاپاں دا بھار ساڈے اتے وی لدیا ہے ساڈی بینتی سنے اتے اسنوں پاپاں توں بخش دیوے۔ لینٹ دے پہلے ہفتے اسیں تر پئے، منگلوار سی اس دن…’’
‘‘اوہدے لئی؟’’ میں پھر اپنی گلّ دہرائی۔
‘‘ہاں، اوہدے لئی، بٹوہی،’’ بزرگ نے کیہا۔
میں وار-وار اوہناں دے مونہوں سننا چاہندا سی کہ بالکل اسے کڑی دی آتما دی شانتی لئی ہی اوہ ہزاراں میل دا ایہہ سفر کر رہے ہن۔ ایہہ اک اجیہی عجیب گلّ سی کہ اس ’تے یقین نہیں سی ہندا۔ صرف اس لئیکالیاں اکھاں والی اس چوہی جہی کڑی لئی اوہناں نے ایہہ ادبھتّ کارج کیتا، اپنے دل نوں اس گلّ دا یقین دلاؤن لئی میں اینا فکرمند ہو گیا کہ میں ہور کئی پرکار دے سنبھوَ کارناں ولّ اشارہ کیتا۔ پر، بے حدّ بھاری سنتوش نال، اوہناں نے مینوں یقین دوا دتا کہ اوہناں دے اس سفر پچھے اس توں سوا ہور کوئی وی وجہ نہیں سی۔
‘‘تے ایہہ سارا راہ سچمچّ ہی تسیں پیدل طے کیتا ہے؟’’
‘‘نہیں، بھائی، کدے-کدے اسیں سواری دا وی سہارا لیا۔ اک دن سواری اتے اک دن پیدل۔ بس اسے طرحاں چلی جا رہے ہاں۔ ہولی-ہولی اپنی دیہہ نوں گھڑیسدے ہوئے۔ عمر وی ہن عینی ہے کہ سارا راہ پیدل نہیں تر ہندا۔ ربّ گواہ ہے کہ اسیں کنے بڈھے ہو گئے ہاں۔ جے اسیں اسدے پیراں نال تر رہے ہندے پھر تاں گلّ ہی کی سی۔’’
اتے اوہ اک وار پھر اسدے بارے گلّ کرن دی اتسکتا نال اک دوجے نوں ٹوہن لگّ پئے، اس کڑی بارے، جسنوں قسمت نے گھر اتے ماں توں دور اتے اینے انجان کنارے ’تے لیا سٹیا سی ‘اگن-بخار’ نال مرن لئی۔
دو گھنٹے بعد اسیں اٹھے تے اپنے راہ ’تے اگے چل پئے۔ میرے دماغ وچّ اس کڑی توں بناں ہور کسے وی چیز بارے کوئی وی خیال نہیں آ رہا سی، پر جی-توڑ کوشش کرن ’تے وی اپنی کلپنا وچّ میں اسدی تصویر نوں مورت روپ نہ دے سکیا۔ اپنی کلپنا دی اس کمزوری دے احساس نال میرا دل تڑپ اٹھیا۔
کسے چنگی تے سوہنی چیز دی کلپنا کرنی اک روسی لئی ہمیشہ اوکھا کم ہندا ہے…
جلدی ہی یوکرین دا اک نواسی اپنی گڈی ہکدا ہویا پچھیوں آ نکلیا۔ اداس نظر نال اسنے ساڈے ولّ تکیا اتے دعا-سلام دے جواب وچّ اپنی ٹوپی چکدا ہویا بزرگ جوڑے نوں بولیا: ‘‘آؤ، گڈی ’چ بہہ جاؤ۔ اگلے پنڈ تکّ چلدے ہاں۔’’
اوہ گڈی وچّ بہہ گئے اتے دھوڑ دے اک بدل اہلے گواچ گئے۔ اتے میں اس بدل دے اندر اگے ولّ اک قدم ودھایا۔ میریاں اکھاں اس گڈی ’تے ٹکیاں ہوئیاں سن جہڑی اس بزرگ آدمی تے عورت نوں لے کے جا رہی سی جہڑے اک چوہی جہی کڑی دی آتما دی شانتی لئی، جسنے اوہناں دا من جت لیا سی، ہزاراں میل دے سفر ’تے چل پئے سن۔