نظر دا دھوکہ ۔۔۔ منشا ء یاد
نظر دا دھوکھا
( منشا یاد )
کڑی گھر دی سی۔ مشکل تاں لومبڑی لبھن وچّ ہو رہی سی۔ خیردین کوشش ‘چ سی کہ کرائے ‘تے مل جاوے پر اجے تک اوہناں نوں کامیابی نہیں ملی سی۔ ناؤمید ہو کے اس نے ایہہ کہہ دتا کہ لومبڑی نہ ملی تاں اس وار میلے نہیں جاوانگے۔
”کیوں ابا؟” پھیکے نے پچھیا۔
”پتر، بکری ‘چ ہن لوک دلچسپی نہیں لیندے۔ پھر کمبکھت ممیاؤن لگّ جاندی ہے۔”
”کوئی سپّ، سپنی، کوئی ناگ-ناگن ابا؟” پھیکا میلے جان لئی بے چین ہو رہا سی۔
”ایہہ کھیل پرانا ہو چکا ہے۔” خیردین نے جواب دتا۔
لومبڑی نہ ملن دی خبر سن کے اوہ خوش ہو رہی سی۔ دل ہی وچّ دعاواں منگدی- اﷲ کرے ابا نوں لومبڑی نہ ملے۔ پر اس دی دعا قبول نہ ہوئی۔ جدوں میلہ شروع ہون وچّ تنّ-چارن دن رہِ گئے تاں ابا منہ منگی قیمت ‘تے لومبڑی خرید لیایا اتے اس طرحاں بولیا جویں لاؤڈ سپیکر توں زور نال چیک رہا ہووے، ”چلو، چلو تیار ہو جاؤ، جلدی کرو۔”
ابا دی اچی آواز سن کے اس دا سر گھمن لگیا۔ میلے دا رولا-رپا کناں ‘چ گونجن لگیا۔ جویں اوہ موٹرسائیکل ‘تے سوار موت دے کھوہ وچّ ہیٹھاں ہی ہیٹھاں ڈگدی جا رہی سی۔
اوہ کئی سالاں توں تماشہ بن رہی سی۔ اس دے چہرے نال کئی طرحاں دے دھڑ لگدے رہے سن۔ کدے ناگن، کدے بکری اتے کدے لومبڑی دا۔ اک ہی پوز ‘چ پہراں بیٹھے-بیٹھے اس دی قمر دکھن لگّ جاندی۔ لتاں سوں جاندیاں۔ اکثر اس نوں جاپدا کہ جویں اس دا سریر بکری جاں لومبڑی وچّ تاں نہیں پر پتھر دا ضرور بن گیا ہووے۔ اپنے چہرے ‘تے اس نوں بڑا مان سی پر ہن اسے چہرے نال اس نوں نفرت جہی ہو رہی سی۔ اسے کرکے اس دا باقی دھڑ بے کار ہو گیا سی۔ اس دا جی کردا کہ اوہ چہرے سمیت اپنی گردن لاہ کے رکھ جاوے اتے آپ کتے دور بھجّ جاوے۔
تماشبیناں وچّ ہر طرحاں اتے عمر دے لوک شامل ہندے پر بچے ہی صرف حیرانی اتے دلچسپی نال دیکھدے۔ منڈے فقرے کسدے، کوئی اکھ ماردا، کوئی سیٹی وجاؤندا، کوئی پھوہڑ اشارے کردا۔ سارا سماں نظراں اتے فقریاں دے کنکر اس نوں لہو-لہان کردے رہندے۔ پھر وی جویں اس نوں سکھایا گیا سی، مسکراؤندی رہندی اتے خوش دکھائی دین دی کوشش کردی۔ اس نوں بتّ بن کے بے کار بیٹھنا بالکل چنگا نہ لگدا۔ اس نوں سنیمیاں اتے سرکساں والیاں کڑیاں ‘تے ترس آؤندا جو ہر سمیں کجھ نہ کجھ کردیاں رہندیاں- گاؤندیاں، نچدیاں جاں کرتب دکھاؤندیاں سن۔ ہر میلے وچّ، ہر جگہ لوک کجھ نہ کجھ کردے رہندے۔ صرف اوہی پتھر بنی بیٹھی رہندی سی اتے اکتاؤن دے باو جود اس نوں خوش دکھائی دین دا سوانگ رچنا پیندا۔ بے ہودہ گلاں نوں بہت خوشی نال سہنا پیندا۔ بھدے چہریاں نوں اک ہلکی مسکان نال دھنواد کرنا پیندا اتے ایہہ سلسلہ دیر رات تک چلدا رہندا۔ اوہ اینی تھکّ تے اکتا جاندی کہ کدے-کدے اوہدا جی کردا کہ زور-زور نال رووے اتے چیکن لگے۔ مانسک تکلیف توں بچن لئی اوہ کدے-کدے آلے-دوآلے توں ناطہ توڑ لیندی اتے بہت دور پہنچ جاندی۔ پھر نیڑے ہی وجدے فلمی گیتاں ‘چ گواچ جاندی۔ جاگدے ہی مٹھے-مٹھے سپنے دیکھدی۔ لوکاں دی بھیڑ توں وکھ جا کے اپنی پسند دا چہرہ لبھدی۔ اجیہی حالت ‘چ اس نوں پتہ نہ لگدا کہ کنا سماں بیت گیا؟ کنے تے کیہو جہے لوک آئے اتے کی کجھ کہہ کے چلے گئے؟ جے سماں بتاؤن دا ایہہ موقع اس دے ہتھ نہ آؤندا تاں اوہ ہن تک ضرور گھبرا کے کتے بھجّ گئی ہندی جاں پاگل ہو چکی ہندی۔
”شیدا ہن نہیں جائیگی۔” اس دی ماں نے اپنا فیصلہ سنایا۔
”کیوں نہیں جائیگی؟” خیردین نے غصے نال پچھیا۔
”ہن اوہ وڈی ہو گئی ہے۔”
”اک سال وچّ؟”
”ہاں… پچھلے سال اوہ چھوٹی ہی سی۔ کڑیاں رکھاں وانگ ہندیاں ہن۔ اوہناں نوں ودھدیاں کوئی دیر نہیں لگدی۔”
”اچھا، زیادہ گلاں نہ بنا اتے اس دی تیاری کر۔”
”ہن اس دا جانا ٹھیک نہیں، کجھ تاں خیال کرو۔”
”کجھ نہیں ہندا۔ توں اپنی بک-بک بند کر۔”
”میں اس نوں ‘کلی نہیں جان دینا۔ نال جاوانگی۔”
”توں اتھے کی کرینگی؟”
”اس دا خیال رکھانگی۔”
خیردین ہسّ پیا۔
”سن رہا ایں پھیکے، ایہہ اس دا خیال رکھیگی۔ کیوں اسیں اس دے کجھ نہیں لگدے؟ پتا اتے بھرا توں ودھ کڑی دی دیکھبھال کون کر سکدا ہے، بےوقوف؟”
”جوان دھی دا خیال صرف اس دی ماں رکھ سکدی ہے خیردین۔”
”کیوں پہلاں اسیں دیکھبھال نہیں کردے رہے؟” پھیکا بولیا، ”کسے نے اس دا کجھ لاہ لیا ہے کی؟”
”توں چپّ رہِ پھیکے۔” ماں چیکی۔
”ٹھیک ہی تاں کہندا ہے پھیکا۔ پہلاں کی توں نال جاندی سی؟”
”ادوں ہور گلّ سی، ہن اوہ جوان ہو گئی ہے۔”
”تاں کی اسیں اس نال…؟”
”بسّ-بسّ۔” ماں نوں غصہ آ گیا، ”جو منہ ‘چ آؤندا ہے بک دندے ہو۔”
”اچھا توں وی اپنی بکواس بند کر۔”
”دھی دی کمائی کھاندے ہو۔ کجھ تاں شرم کرو۔”
”شرم کس گلّ دی؟ محنت کردے ہاں تماشہ دکھاؤندے ہاں۔”
”اس دھوکھے وچّ نہ رہنا خیردین کہ لوک تماشہ دیکھن آؤندے ہن۔ اوہ تیری بکری جاں لومبڑی نوں دیکھن نہیں، تیری دھی دا چن ورگا مکھڑا میلا کرن آؤندے ہن۔”
”جے دیکھن نال میلا ہندا ہے تاں ہون دے۔”
”ہاں اماں،” پھیکا بولیا۔ ”لوک آؤندے ہن دیکھ کے چلے جاندے ہن۔ کی لیندے ہن؟”
”شرم کر پھیکے۔”
”توں فکر نہ کر…” خیردین بولیا، ”جہو جہی بھیجینگی ویسی ہی واپس لیاوانگے۔”
”ہاں اماں بے شکّ جوکھ لینا۔” پھیکے نے مشکری کیتی۔
”شرم وی کوئی چیز ہے بے شرم۔”
”اس وچّ بے شرمی دی کی گلّ ہے اماں؟ کڑی دا چہرہ لومبڑی دا سریر، نظر دا دھوکھا۔”
پھیکے نے اپنی ماں نوں دسیا کہ غریب آدمی نوں پیٹ پالن دے لئی سو طرحاں دے پاپڑ ویلنے پیندے ہن۔
”تسیں ہن ہور دھندا کیوں نہیں شروع کر لیندے؟”
”اچھا-اچھا اوہ وی کر لوانگے، چلو پھیکے تیاری کرو۔”
اتے تیاری شروع ہو گئی۔
شیدا نے اپنی لوڑ دیاں چھوٹیاں-موٹیاں چیزاں، کپڑے اتے بھانڈے سوٹکیس وچّ رکھنے شروع کر دتے۔ گرمی اتے ہمس دے دن سن۔ اس نوں پہراں تک پردے پچھے، جتھے ہوا نہیں پہنچ سکدی، بیٹھنا پویگا۔ اس خیال نال ماں نے سارے کم چھڈّ کے اس نوں کپڑیاں دا نواں جوڑا سیوں دتا۔
پھیکے نے قنات، شامیانہ، میز، سٹول، پردے اتے باقی سامان بنھ دتا۔ اوہ چارے-خیردین، پھیکا، کڑی اتے لومبڑی صبح میلے لئی چل پئے۔
میلے دا پہلا دن عورتاں اتے بچیاں لئی خاص سی۔ حالانکہ اس وچّ وی مرداں دی گنتی ودھ سی۔ گلاں کرن والی لومبڑی ‘چ بچے ودھ دلچسپی لیندے سن۔ اس لئی خوب وکری ہوئی۔ سارا دن ٹکٹ وکدے رہے۔ خیردین بہت خوش سی۔ اس نے دوویں وقت بہت ودھیا کھانا منگوایا۔ کڑی نوں آئیس کریم وی کھوائی اتے چوڑیاں تے سرمے لئی وی پیسے دتے پر اگلے دن مینہہ پین لگّ پیا۔ دن بھر تھوڑھے-تھوڑھے سمیں ‘تے بوندا-باندی دا سلسلہ جاری رہا، دھندا بند رہا پر اس نوں کجھ آرام دا موقع مل گیا۔ میلے دا اج تیجا دن سی۔
بھاویں گرمی بہت سی اتے ہوا بالکل بند سی۔ اس دے باو جود سویر توں ہی لوک چھوٹیاں-وڈیاں ٹولیاں وچّ میلے ‘چ پجنے شروع ہو گئے سن۔ دوپہر تک میلہ بھر گیا اتے کافی چہل-پہل ہو گئی۔ موڈھے نال موڈھا گھسرن لگیا۔ دوکاناں اتے کھان-پین دے ڈھابیاں ‘تے بھیڑ ہو گئی۔ مداریاں اتے سپیریاں، جادو دا کھیڈ دکھاؤن والیاں، رچھاں نال کشتی لڑن دیاں دوائیاں ویچن والیاں اتے انگلی نال بناں درد دے دند کڈھن والیاں دے نیڑے-تیڑے تماشابیناں نے گھیرے بنا لئے سن۔ تھئیٹر کھچاکھچ بھرے ہوئے سن۔ گیتاں اتے سنواداں دا رولا باہر وی سنائی دے رہا سی۔ اک پاسے سیالاں دی ہیر بھتا لے کے میلے ولّ جا رہی سی۔ دوجے پاسے مجنوں جھلا بن کے لیلیٰ-لیلیٰ پکاردے ہوئے گاؤن لگا۔ سرکس وچّ تماشابیناں لئی کرتباں توں بناں وی دلچسپی دیاں چیزاں سن۔ سوہنے گلابی چہرے۔ ٹکٹ نہ خرید سکن جاں خریدن دا فیصلہ نہ کر سکن والے لوکاں لئی تھئیٹر اتے سرکساں دے باہر وی دلچسپی دا سامان موجود سی۔ اچے منچاں ‘تے جوکر اتے عورتاں دے لباس وچّ ہجڑے فلمی گیتاں دیاں دھناں ‘تے نچدے اتے موڈھے مٹکاؤندے۔ موت دے کھوہ وچّ چلن والی موٹرسائیکل دا رولا دور-دور تک سنن والیاں وچّ جوش پیدا کردا۔ مرداں نال بھرے میلے وچّ ونجارناں اتے بھکھارناں توں علاوہ عورتاں صرف سرکساں اتے تھئیٹراں دے اندر سن۔ اسے کرکے سبھ لوکاں دا دھیان اسے پاسے سی۔ گھراں اتے کھیتاں وچّ کم کرن والیاں معمولی اتے میلیاں-کچیلیاں عورتاں دے مقابلے اوہ اوہناں نوں کسے ہور ہی دنیاں دیاں واسی دکھائی دندیاں۔ خیردین نے سوچیا کہ اج خوب ٹکٹ وکنگے پر ہن اوہ پریشان سی۔ صرف اکا-دکا لوک ہی ادھر آؤندے سن۔ لومبڑی اتے عورت دے وچکار دی تھوڑھی جہی جگہ چھڈّ کے بھیڑ دے سارے بدل میلے ‘تے ورھ رہے سن۔ لاؤڈ سپیکر ‘تے بول-بول کے اتے لوکاں نوں پکار-پکار کے اس دا گلا بیٹھ چکا سی۔
”لوک ادھر کیوں نہیں آؤندے؟” خیردین نے سوال کیتا۔
”لگدا ہے لوکاں نوں لومبڑی وچّ کوئی دلچسپی نہیں رہی ابا۔” پھیکے نے سگرٹ سلگاؤندیاں کیہا۔
”کیوں پھیکے؟”
”ہن ہر آدمی اندروں لومبڑی بن گیا ہے ابا۔”
”اوہ کویں پھیکے؟”
”بکری اتے لومبڑی دی کہانی تہانوں یاد ہے ابا؟ لوک بہت چالاک اتے خدغرض ہو گئے ہن۔ دوجیاں نوں ٹوئے وچّ سٹّ کے اتے اوہناں دے موڈھیاں ‘تے سوار ہو کے آپ باہر آ جاندے ہن۔”
”پر پرسوں تاں بہت چہل-پہل سی پھیکے۔”
”پرسوں بچیاں اتے عورتاں دا دن سی ابا۔”
”پھر کی کریئے؟”
”ہن کوئی ہور دھندا سوچ ابا۔”
”ہاں تیری اماں وی ایہی کہندی ہے۔”
خیردین نوں لومبڑی ‘تے خرچ ہوئی رقم برباد ہندی دکھائی دین لگی۔ اوہ کوئی ہور دھندا شروع کرن لئی پہلی وار سوچ رہا سی کہ اک عجیب گلّ ہوئی۔ دوپہر توں بعد گرمی بہت ودھ گئی سی اتے سورج اپنے پورے جلوء وچّ چمک رہا سی۔ ٹکٹ تیزی نال وکن لگے اتے ہور وادھا ہندا گیا۔ پہلاں تاں اوہ خوش ہویا۔ پھر ایہہ دیکھ کے چونکیا کہ اندر جان والے باہر آؤن دا ناں نہیں لیندے اتے جنہاں نوں بھیڑ کرکے پھیکا باہر نکلن لئی مجبور کر دندا ہے، اوہ نواں ٹکٹ خرید کے دوبارہ اندر آ جاندے ہن۔ اس نے پھیکے توں لوکاں دی اس لگاتار دلچسپی دی وجہ جاننی چاہی تاں اس نے ہسّ کے جواب دتا، ”بسّ بھیڑ چال ہے ابا۔ لوک جس پاسے بھیڑ دیکھدے ہن، دیکھا-دیکھی اسے پاسے چل پیندے ہن۔
اجیہا کدے-کدے پہلاں وی ہو جاندا سی۔ اچانک تماشابیناں دا ریلا آ جاندا ہے۔ پھر موت اتے گاہک دا کی پتہ، کدوں آ جائے۔ اس خیال نال اوہ سنتشٹ ہویا اتے خوشی نال ٹکٹاں ویچن لگّ گیا۔
تماشابیناں دا جوش-کھروش ہر پل ودھدا گیا۔ ٹکٹ خریدن والیاں دی پہلی وار لمی لائن لگّ گئی۔ اس دا متھا ٹھنکیا۔ پھر پھیکے نوں اپنے کول بلایا تے ہولی جہی پچھیا، ”خیر تاں ہے آخر اج کی گلّ ہو گئی؟”
”سبھ ٹھیک ہے ابا۔”
”کوئی گلّ تاں ہے؟”
”بسّ ابا گرمی بہت ہے…” پھیکا ہسن لگا۔
”اتھے کہڑا برف پے رہی ہے پھیکے؟”
”تسیں ٹکٹ ویچو ابا۔”
”پھیکے ایہہ اچانک!”
”کجھ نہیں ابا… بسّ نظر دا دھوکھا ہے۔” پھیکا ہسدا ہویا چلا گیا۔
اس نوں کجھ سمجھ نہیں آیا پر پھر اس نوں پھیکے دی ہاسی بہت ارتھپورن لگی۔ اس نے تھوڑھی دیر لئی ٹکٹ ویچنے بند کر دتے۔ خود اچی تھاں توں اتر کے تماشابیناں دے نیڑے آیا اتے ایہہ دیکھ دے ٹھٹھک گیا کہ پردہ کھسک جان کارن لومبڑی نال کڑی دا اپر والا دھڑ وی دکھائی دے رہا ہے۔ پہلاں تاں اس نوں شکّ ہویا کہ اوہ تماشابیناں توں ہی نہیں، کڑتی توں لاپرواہ ہو کے بیٹھی ہے پر پھر اندازہ ہو گیا کہ کڑتی بھجّ کے اس دے سریر نال چپک گئی ہے اتے ماس دے رنگ وچّ ہی بدل گئی ہے۔ اس نوں پھیکے ‘تے بہت غصہ آیا۔ اوہ کاہلی نال اپنی تھاں ‘تے مڑ آیا کہ پھیکے نوں ڈانٹ کے پردہ ٹھیک کرن نوں کہے اتے اوہ خود شوٕ ختم ہون دا اعلان کرے پر اس دی نگاہ تماشبیناں دی لمی لائن ‘تے پئی اتے اوہ چھیتی-چھیتی ٹکٹ ویچن لگّ گیا۔