کُوڑ کوٹ

(غلام فرید شوکت)

دن ڈھلے اسیں ترے چار بندے اسٹیشن دے آون تے ریل گڈی توں لتھے تے جمال کوٹ دا پتا پُچھیا جتھے اساں ہک فوتگی تے جانا ہیسی۔اسٹیشن دے نیڑے پکی سڑک تے کھلوتے ہک ٹانگے اِچ بہہ گئے۔ پچھلی سیٹ تے دو ہوربندے وی بہہ گئے۔ کوئی ترے میلاں تے کوچوان نے اوہناں نوں آکھیا۔ 
’’بھائیا کُوڑ کوٹ آگیا جے‘‘ کوچوان دی گل سُن کے میں حیران جیہا ہو گیا تے کوچوان کولوں پُچھیا کہ ایہہ کیہو جیہا پنڈاے جیہڑا کُوڑ کوٹ دے ناں نال آباد اے۔ اوہنے دسیا کہ: 
’’کوئی ستر اسی ورھے پہلاں توں ای ایہہ وستی ایسے ناں نال سیہاپدی اے۔ ایس توں اگے مینوں کوئی پتا نہیں۔‘‘ 
تھوڑا پندھ اگے گئے تاں جمال کوٹ دا اڈہ آگیا تے کوچوان دے سمجھاون تے کچی سڑکے ٹُر پئے تے ادھے میل دی واٹ تے جمال کوٹ اپڑ گئے۔ 
نور احمد نمبردار دی پانڈ اِچ دو تن ویاہ متھے گئے سن۔ نیسانیڑے آون دی وجہوں رُستم خاں نمبردار نے کالُو مِراثی نوں اپنے ڈیرے تے بلوایا تے بہوں رُعب تے تڑھی نال آکھیا: ’’دادا! توں ساڈیاں دوواں دھراں دا سانجھا تے جدی پُشتی میر ایں۔ اسیں بھاویں برادری وجہوں سُکے سوڑے آں، اسی مربعیاں دا پنڈ اے، ادھے پنڈدا میں نمبردار آں تے دوجی ادھی پتی نور احمد ولے آوندی اے۔ بھوئیں ورتیون توں کجھ چِر پچھے توں ای ساڈی دُشمنی ٹُری آوندی اے۔ جمال خاں ساڈے وڈکے دے ناں تے ایہہ تھیہہ جمالکوٹ سدیندا اے۔اٹھاں داہاں دناں توں میری پتی دے کجھ گھراں وچ بالاں نوں پھُل ماتاں نکلی ہوئی اے تے چونہہ پنجاں دناں نوں نور احمددے ہک بھتریجے تے ہک بھنیوے دے ویاہ متھے گئے نیں۔ ڈھول ڈھمکے وجنے نیں تے گبھروآں نے جُھمراں بھنگڑے پانے تے ہلا گُلّا کرنا اے۔ تُوں جاننا ایں کہ ڈھول دی وج گج نال پھُل ماتاں آلے بالاں دے چھلیون دا خطرہ ہونا اے۔ ہُنے جا کے نور احمد تے اوہندے انگاں ساکاں نوں دس دے جے میری پانڈ اِچ ہِک بال وی چھیلج کے مر گیا تاں ہک بال دے بدلے اِچ ہِک گبھرو نوں گولیاں نال بھُن دیواں گا۔ چنگی گل اے جے اوہ ڈھول نہ وجاون نہیں تے نویں سِروں راند کُد پوے گی۔‘‘ 
کالو مراثی رُستم خان دیاں کھرھویاں گلاں سُن کے نمو جھانا جیہا ہوکے نور احمد ولے ٹُر گیا۔ ڈیرے اِچ رکھے پیڑھے تے بہہ گیا تے نوکر دے راہیں نُور احمد نوں حویلی چوں بلوایا۔ جھٹ اک پچھوں نور احمد، اوہندا پُتر تے بھرا وی ڈیرے چ آ بیٹھے۔ کالو مراثی اوہناں تِناں نوں ڈیرے تے بیٹھے دوجے بندیاں توں اڈ لانبھے ہِک کوٹھے وچ لے کے بہہ گیا تے آکھیا: 
’’نور احمد خاں، میری گل نوں تحمل نال سُنیا جے۔ میں سارے تھینہہ دا سانجھا فقیر آں۔ تہاڈے وڈکے آکھدے سن کہ جیہڑا بندہ میر، پیر تے دھی دھیائن دی قدر نیں کردا اوہنوں ساؤ تے راٹھ نہیں کہندے۔ تسیں دوویں دِھراں ہکے دادے پڑدادے دی پیڑھی جے۔ تسیں میری تے میری دوجی برادری دی عزت کردے او۔ تہانوں سدا دعاواں دینا ہاں پچھلے پندھراں ویہاں ورھیاں وچ کئی گبھرو قتل ہو چکے نیں تے تھینہہ اچ ہر ویلے افراتفری تے بد سلوکی گھنگرُو گھت کے نچدی رہندی اے۔ سچی گل اے ہُن تے اساں سبھناں میر عالماں نے ایہہ پکی نہچادھار لئی اے کہ ایتھوں اُچل جاوئیے تے کسے ہور پاسے جاوسئیے۔‘‘ 
کالو مِیر عالم دیاں اجہیاں گلاں سُن کے نور احمد ہوراں نوں اچمی جیہی لگ پئی تے نور احمد نے آکھیا ’’دادا کالو کیہو جہیا یل وللّیاں ماردا پیا ایں۔کُھل کے گل کر بُجھارتاں نہ پا۔ اساں تینوں تے تیری برادری نوں پنڈ نہیں چھڈن دیونا۔‘‘ کالو ہوکا بھردیاں بولیا:۔ 
’’اج مینوں رُستم خاں تے اوہندے بھراواں نے اپنے گھر سدوایا تے تہاڈے ولے بہوں دُکھیارا جیہا ہو کے سنیہا گھلیا اے پر شرط ایہہ ہے کہ تسیں کُھلے متھے میری گل نوں گَول کے پھیر جواب دیونا جے۔‘‘ 
نور احمد خاں ہوریں سوچیں پے گئے تے کجھ چر پچھوں آکھیا: ’’دادا توں ساڈا ست پیڑھیا میر ایں ساڈے وڈیاں تے بزرگاں نال ہنڈیا ایں۔ اسیں تیری گل نوں پانی دیواں گے تے تیرا مان نہیں توڑاں گے۔ توں جو کجھ کہنا چاہنا ایں جھبدے آکھ۔‘‘کالو بولیا:۔ 
’’اج مینوں رُستم خان تے اوہندے بھرانے اپنے گھر بلوا کے تہاڈے ول بہوں ہرکھ نال ایہہ سنیہا بھیجیا اے: کہ اپنے بھاگ اودوں ای ہر گئے سن جدوں پندھراں ویہ ورھے پہلاں ہک پالے ماری گل تے لڑائی پے گئی تے دوواں پاسیوں ہک ہک بندہ قتل ہو گیا۔ پرچے ہوئے پھیر چل سو چل۔ ہونی نے ہُن تیکر اپنے تھینہہ اچ ڈیرے لا لئے۔ کئی بندے قتل ہو گئے تے چار پنج پھاہے وی لگے۔ آپاں ہکے دادے دی اولاد ہاسے۔شالا ہُن وی کسے سببوں ٹھلھ پے جاوے تاں بہوں چنگی گل اے۔ ساڈیاں ضداں تے کوڑیاں اناواں دی وجہوں تھینہہ اُجڑ گیا اے۔ آل دوالے دیاں وستیاں اِچ سانوں چنگیاں نظراں نال نہیں ویکھیا جاندا۔ ساڈے وڈکیاں دی کیتی کرتی تے ٹُھک ٹھوڑ گھٹے چ رُل گئی اے۔ کسے نوں ساڈے اُتے کوئی وساہ تے اعتبار نہیں رہیا اے۔ اساڈی کمائی دا گھنا حصہ تھانے کچہریاں تے وکیلاں دیاں فیساں وچ لگ جاندا اے۔ ہُن تے اسیں اپنے کمیاں دیاں اکھیاں وچ وی ہولے تے ہوچھے ہو گئے آں۔ اساڈی نویں نسل دے گبھرو وی بدمعاش تے غُنڈے اُچکے بن رہے نیں۔ پنڈ دا سکول وی اُجڑیا پیا اے۔ کوئی اُستاد ایتھے نہیں وڑدا تے اپنے تبادلہ کروا لیندا اے۔‘‘ 
رُستم خان ہوراں ولوں کالو مراثی دے مونہوں اجیہے وچار سُن کے نور احمد ہوریں ہکے بکے رہ گئے تے گُجھیاں سوچاں اچ رُجھ گئے۔اوہناں دے چہریاں نوں پڑھ کے کالو میر عالم نوں اپنا تیر نشانے تے لگیا جا پیا تے اوہنے پھیر گل رولی تے بولیا: 
’’رُستم خاں ہوراں نے ایہہ وی آکھیا اے کہ تہانوں پتا اے کہ اوہناں دی پانڈ وچ زمینداراں تے کمیاں دے بالاں نوں پھُل ماتاں نکل پئی اے۔ تھینہہ دے ایانے بال اپنے سبھناں دے سانجھے نیں۔ رب کرے ایہناں بالاں چوں کل کلاں کوئی اجیہے سُپتر وی ہو جاون جیہڑے سالاں بدھیاں دُشمنیاں مُکا دیون تے مُڑ ہک واری ایہہ وستی امن تے سُکھاں نال وسن جوگ ہو جاوے۔ چونہہ پنجاں دناں نوں تُساں ویاہ متھے ہوئے نیں، ڈھول ڈھمکے ہوائی فائرنگ تے شُوکنیاں پٹاخے وی چلن گے۔ڈھولاں دی وج گج نال بیمار بچیاں دے چھلیون دا دھڑکو اے۔ ڈھول وجان توں بِنا وی شادی ہو سکدی اے۔ اسیں مِنّت کریندے آں کہ ساڈی عرضوئی اُتے وچار کرو تے ڈھول ڈھمکے دا آہر نہ کرو۔‘‘ 
حکمت تے سیانپ نال کیتیاں کالو مراثی دیاں گلاں نور احمد ہوراں دی رگ رگ وچ رچ گئیاں تے کالو نوں آکھیا ’’دادا تُوں ہُن جا۔ اسیں دھمّی تینوں صلاح صپّا کر کے دسّاں گے۔‘‘ 
نور حمد نمبردار نے راتیں اپنے رشتے داراں نال وی کالو مراثی راہیں رُستم ہوراں ولوں گھلے سنیہے نوں گولیا تے پرکھیا۔ سیانے کہندے نیں کہ نیک نیتی نال کیتی گل نال کجھ کوڑ وی ملا دتا جاوے تاں رب سچا بھرم رکھدا ے۔ فجر دی نماز پڑھ کے نور احمد نے کالو میر عالم نوں ڈیرے تے بُلوایا تے آکھیا ’’دادا ہُنے جا کے رُستم خاں نوں دس دے کہ اساں ویاہ دیاں گنڈھاں چڑھا دتیاں نیں۔جدوں بال بچے پھُل ماتاں توں گھُل گئے تاں پھیر نویں سروں ویاہ دے دن متھاں گے۔ نالے جے تسیں بُرا نہ مناؤ تاں اسیں سارے بیمار بالاں نوں ویکھنا چاہنے آں کیونجو اوہناں بالاں چ بوہتے پگڑیوں یا گھگریوں ساڈ ے لگدے لیندے نیں پر سانوں ایہہ پک جمایا جاوے کہ جے اسیں بیمار بچے نوں پُچھن آوئیے تاں ساڈے نال کوئی ہب تھب نہ ہووے۔ ہک ہور وی گل اے کہ جے رُستم خاں ہوراں دے دلاں وچ ایہہ جھورا پُنگر پیا اے کہ شالا کوئی اجیہا سُپتر وی ہووے جیہڑاورھیاں دے وَیر مُکا دیوے تے بھائی چارے دیاں لیہاں اُتے ٹور دیوے تاں اسیں رستم ہوراں دی ایس سدّھر دا مُل پاواں گے۔ مُکدی گل اے کہ اگلے مہینے قتل دے مقدمے اچ صُلح دا بیان دے دیواں گے۔ نور احمد ولوں گھلے سنیہے نوں سُن کے رُستم خاں تے اوہندے بھرابھیتجے حیران ہو گئے کہ اساں کیہو جیہا سنیہا گھلیا تے اگوں کیہو جیہا جواب آیا ہے۔ اوڑک اوہناں دے دل پسیج گئے تے اوسے رات عشاء ویلے کول رُستم خاں ہوریں اٹھ داہ بندے زنانیاں نال نور احمد دے گھر اپڑ گئے۔ ہک دوجے نوں جپھیاں پائیاں تے ڈھاہِیں مار کے روون لگ پئے۔نور احمد نے واہ وا آدربھا کیتی۔ کجھ چِر پچھوں نور احمد ہوریں کجھ بندیاں تے زنانیاں نوں نال رلا کے بیمار بالاں دے گھراں وچ گئے۔پُرانے وَیر تے کرودھ پیار محبت اچ بدلیج گئے۔ آسے پاسے دے پنڈاں دے وسنیکاں نے آن کے اوہناں نوں صُلح پاروں ڈھیر مبارکاں دتیاں۔ اوہناں دی صُلح نوں پکیاں کرن لئی سجناں مِتراں تے دوجی برادری راہیں نور احمد دے پُتر تے دھی دے رُستم خاں دے پُتر تے دِھی نال رشتے مِتھ دتے گئے تے پہلاں دیاں پئیاں گنڈھاں تے اکٹھیاں شادیاں کرن دا سُہانج کیتا گیا۔اوس ویلے ایہہ جاپدا ہے سی کہ سارے جگ دیاں خشیاں تے رب دے رحماں دا مُہاڑ جمال کوٹ ولے ہو گیا اے۔ 
سبھ توں پہلاں ہکے دہاڑے نور احمد رستم خاں دے پُتراں دیاں جنجاں چڑھیاں۔ دیگر ویلے ڈولیاں ٹُریاں۔ اُٹھاں تے گھوڑیاں تے سوار براتیاں نے جمال کوٹ دے آل دوالے چکر کڈھیا تے جس ویلے ڈھولاں دی گڑگج اچ تھینہہ ولے مُڑے تاں کالو میر عالم اپنی برادری دے کجھ بندیاں نوں نال رلاکے ساہمنے آن کھلوتا تے جانجیاں نوں رُکن دا اشارہ کیتا۔ سبھناں توں اگے نور احمد تے رُستم خاں ہیسن۔ کالو میر اُچے بلارے نال بولیا: 
’’تہانوں صُلح دی تے شادیاں دی مبارک ہووے۔ شالاں تہاڈے دھیاں پُتر خوشیاں نال وسن تے ودھن پھُلن۔ دُدھیں نہاون تے پُتریں کھیڈن۔ اللہ کرے ایہہ جمال کوٹ سدا ہسدا وسدا رہوے۔ میں اج سبھناں پربھاں تے سجناں مِتراں دے رو برو ہک ویروا کڈھنا چاہنا تے شابش وی دینا ہاں۔ تساں دوواں دِھراں میرا بھرم تے مان رکھیا۔ پہلاں تے رُستم خاں کولوں پُچھاں گا تے پھیر نوراحمد کولوں۔‘‘ 
’’رستم خاں اج توں کوئی ہِک مہینہ پہلاں مینوں کیہ سنیہا دے کے نوراحمد ولے بھیجیا ہیسی؟ کالو نے پُچھیا۔ رُستم خاں نے اکھیاں نیویاں کر لئیاں تے آکھیا ’’دادا کالو ایس خوشی دے موقعے تے پرانے کھدو اُدھیڑن داکیہ فیدا اے۔ ساری گل وات دا تینوں پتا اے۔‘‘ 
پھیر کالو نے نور احمدولے رُخ کر کے پُچھیا تاں اوہنے ساری گل ویروے نال دس چھوڑی تے پھِر رُستم خان نے وی الفوں یے تائیں سارا وَلدا سُنا دتا۔سبھناں دے چہریاں تے تریلیاں آ گئیاں تے کالو مراثی دے کیتے ڈرامے تے چنگیائی دی پاروں گھوڑیاں توں لہہ پئے تے کالو نوں جپھیاں پا کے شابشاں دیون لگ پئے کہ اوہنے اُجڑیاں ہویاں نوں پھیر وسا دتا۔ 
آخر اچ کالو بولیا تسیں سارے ڈھیر پیارے پربھ جے۔ تہاڈے کھرھوے سنیہاں وچ میں حکمت تے سیانپ دے کُوڑ دی مصری رلائی تاں جے تہاڈیاں دشمنیاں مُک جاون۔ رب سوہنے نے میری نیت نوں بھاگ لایا تے میری لاج رکھی۔ تہاڈی صلح ہو گئی تے رشتے داریاں توڑ پُگیاں۔ تہاڈا جدی مِیر آں تے اج میں تہاڈے کولوں دان لین دا حقدار ہاں۔‘‘ 
اوتھے ای کھلوتیاں ہویاں نوراحمد تے رُستم خاں نے اپنے ذاتی رقبے وچوں پنج پنج کلے بھوئیں دان کرن دا اعلان کر دتا جتھے کالو مراثی تے اوہندی برادری نے وسوں کر لئی تے اپنی وستی دا ناں کُوڑ کوٹ رکھ دتا۔