تے ملاح چلدے رہے

(پروفیسر ترس پال کور)

چِمنیاں چوں اُٹھ  رہیا دھوآں آکاش چ پھیلدا رہندا۔ دھونئیے دے بدل آسمان چ چن نال لُکن میٹی کھیڈن لگ جاندے۔ پُورے دِن دے اجیہے دؤر توں بعد دیر رات تک چِڑیاں، جنوراں نوں ساہ لین لئی شاید صاف ہوا مِلدی تے اوہ تھکے ٹُٹے شانت ہو کے آپنے آلھنیاں وِچ وڑ جاندے۔ نازی وی جدوں شام نوں گھر پرتدی تاں شہر دے رولے رپے تے دھونئیے دے گھٹن کارن اوہنوں تھوڑی شانتی محسوس ہُندی۔ کدے اوہ ایہناں اُڈدے دھونئیے دے بدلاں وِچ آپنا اتیت، ورتمان تے بھوِکھ نوں تلاشن دا یتن کردی لگدی۔ فیکٹری توں پرتدیاں اوہ تھکے ٹُٹے سریر نال چاہ بناؤندی تے پھِر اخباراں تے رسالیاں نوں ویکھدی۔ کئی خبراں دا دوہرا اوہنوں اکا دیندا، اوہ موٹیاں موٹیاں سُرخیاں دیکھ چھڈدی تے اخبار بند کرکے رسالیاں دے لیکھاں تے ڈونگھی نظر ماردی۔ جدوں رخسانہ آ جاندی تاں دوویں رات دی روٹی تیار کرن لگ پیندیاں۔ اوہ تے رخسانہ پچھلے دس سالاں توں پنجاب چ اایسے شہر چ رہ رہیاں سن۔
    

اج وی روز وانگ شام نوں نازی گھر واپس آ رہی سی تاں رستے وِچوں اوہنے کُجھ پھل تے سبزیاں خرید لاے۔ اوسنوں پتہ سی کہ رخسانہ کول سماں نہیں ہونا تے اج بِکرم نے وی آؤنا سی۔ آخر اجیہا وی کی سی کہ بِکرم کہہ  رہیا سی، اج ای آئیگا، کوئی خاص گل کرنی ہے۔ نازی نوں کُجھ پریشانی جہی ہو رہی سی۔ اگے اوہنے اجیہا کُجھ وی نہیں کیہا سی، اوہ آپنی مرضی نال ہی آؤندا تے جھٹ ہی پانی دا گِلاس پی کے مُڑ جاندا۔ 

نازی تُردیاں تُردیاں ایہہ سوچدی آ رہی سی کہ اِنے سال اوہنوں پنجاب چ رہندیاں بیت گئے، پتہ ای نہیں چلیا کہ کیویں لنگھ گئے؟ پھِر اوہدے من چ عجیب غُباٹ اُٹھدا تے اوہ سوچن لگدی کہ رخسانہ جاں بِکرم سنگھ نال اوہدا اجیہا کی رشتہ ہو سکدا ہے جو اوہ اوہدی زندگی، اوہدے سریر دا حِصہ ہی بن گئے۔ شاید جِہناں بِناں جِیونا ہُن اسمبھو ہووےگا۔ اوہنوں تے رخسانہ نوں بِکرم مِلیا، جیہنے اوہناں دی زندگی نوں نواں موڑا دے دِتا۔ پتہ نہیں اوہ دوویں کِتھے مر خپ گئیاں ہُندیاں۔ نازی چاہُندی ہوئی وی آپنے پِچھوکڑ نوں وِسار نہ سکدی۔ نازی پُرانی دِلی دے اِک پنجابی پریوار چ جمی سی۔ 

اوہنے بچپن چ ہی سُن لیا سی کہ اوہ اِک ویسوا دی دھیٰ ہے، جیہنوں پنجاب توں گیا ہویا اِک ٹرک ڈرائیور شاید دِلی دے آسِیوں پاسیوں کِتوں لے آیا سی۔ اوہ پُرانی دِلی چ ہی کِسے مِتر دی سہائِتا نال وس گئے سن۔ دھی نوں جنم دے کے اوہدی موت ہو گئی۔ پِیو نے نازی نوں ستاراں اٹھاراں ورھیاں تک پالیا تے انت اوہ وی چل وسِیا۔ نازی دی ماں دی کوئی دُور دی رِشتے دار عورت لالچوس نازی نوں آپنے نال لے گئی تے اوہنوں اوتھے ہی سُٹ دِتا، جِتھوں نازی دی ماں نوں اوسدا دلیر باپ لے کے گیا سی۔ ایتھے ہی نازی نوں رخسانہ مِلی تے دونوں بڑی چالاکی نال اوس بدنام بستی چوں کِسے طرح بھج نِکلیاں سن۔ اوہناں نے کِسے طرح نویں دِلی دے سٹیشن توں پنجاب والی گڈی پھڑ لئی۔ شاید اِس ریل گڈی نے اوہناں دے جیون دا رُخ ہی بدل دِتا۔ ایسے گڈی وِچ ہی اوہناں دی ملا قات بِکرم نال ہوئی سی۔ جدوں ٹِکٹ چیکر اوہناں دوہاں جنیاں نوں ٹِکٹ دِکھاؤن لئی کہہ  رہیا سی پر اوہناں کول ٹِکٹ نہیں سی تاں بِکرم نے اوہناں دے مجبور چہرے دیکھ کے اوہناں نوں ٹِکٹ لے کے دِتی۔ بِکرم فیکٹری لئی مال دی خریدوفروخت سنبندھی دِلی گیا ہویا سی۔ سنجیدہ بِکرم نوں دیکھدیاں دونوں اوہدی ساہمنی سیٹ تے بیٹھ گئیاں۔ بِکرم دے رویئے توں پربھاوِت ہو کے نازی تے رخسانہ نے آپنی ساری وِتھیا اوس کول بیان کر دِتی۔ 
جدوں بِکرم لُدھیانے آ کے اُتریا تاں دوہاں لڑکیاں کول کِسے پاسے جان دا کوئی وی ٹھکانہ نہیں سی۔ بِکرم اوہناں نوں آپنے نال ہی لے تُریا۔ بھاویں لڑکیاں اِس پچی تیہہ سال دے نوجوان توں بالکُل انجان سن پھِر وی اوہ اوہناں نوں کوئی نیک بندہ جاپ  رہیا سی۔ اوہ بِکرم نال تُریاں گئیاں۔ بِکرم نے اِک گھر دا دروازہ کھڑکایا تے بزُرگ عورت اوہناں نوں اندر لے گئی۔ بعد وِچ آپنی ماں نال دوناں کُڑیاں دی اوہنے جان پچھان کروائی۔ اگلے دِن بِکرم نازی تے رخسانہ نوں ایس مکان وِچ چھڈ گیا سی جو کہ اوہدے کِسے نیڑلے جانکار دا سی۔ دس سالاں توں اوہ دونوں اِسے مکان وِچ رہ رہیاں سن۔ بِکرم نے ہی اوہناں دوہاں نوں اوسے فیکٹری وِچ نوکری تے وی لُوآ دِتا سی جِتھے اوہ آپ کئی ورھیاں توں نوکری کردا سی۔ نازی تے رخسانہ لئی اوہ اتینت ستِکار دا پاتر سی۔ اوہ جدوں وی اوہناں دے گھر آؤندا، کُجھ مِنٹ ٹھہردا تے ہتھ وِچ پھڑیا لِفافہ نازی نوں پھڑا جاندا۔ اوس لِفافے وِچ اخبار، رسالے جاں ساہتک کتاباں ہُندیاں، جو کہ نازی نوں وی بے حد پسند سن۔ بہُتی  واری نازی تے بِکرم ایہناں اخباراں تے رسالیاں دے لیکھاں تے ڈونگھی چرچہ وی کردے رہندے۔ نازی نوں پڑھن دا شوق ہون کرکے اوہ بِکرم نال کئی واری بھکھدے مُدعیاں تے بحث چھیڑ لیندی۔ بِکرم بڑا گھمبیر تے نیک نوجوان سی۔ اوہ گل کرن ویلے نازی جاں رخسانہ ول بہُتا زیادہ نہ تکدا۔ جے کدے نازی اوہدیاں ڈونگھیاں گھمبیر اکھاں تک وی لیندی تاں اوہ خُود ہی نیویں پا لیندی۔ اوہ آپنی گل مُکا کے چھیتی نال مُڑ جاندا۔ فیکٹری وِچ کم کردے لوکاں دِیاں سمسیاواں اوہنوں نِجی مسئلیاں نالوں کِتے وڈیاں جاپدیاں۔
    
اِنج سوچاں وِچ گُوآچی نازی گھر تک آ گئی سی۔ اج لگبھگ اِک مہینے بعد بِکرم نے آؤنا سی۔ اوہ فیکٹری دے کم دے سبندھ وِچ کئی دِناں توں پنجاب توں باہر گیا ہویا سی۔ نازی گھر آ کے رسوئی وِچ سبزی تیار کرن لگ پئی، اِنے چ رخسانہ وی آ گئی۔ چھیتی نال اوہ آپنا بیگ تے دُپٹہ سُٹ کے بالکونی وِچ آ کے کھڑی ہو گئی۔
ٰٰدیکھ تاں نازی۔۔۔ شہر شانت ہو گئے۔۔۔ دھوآں وی ہٹ گئے، تے لگدا پنچھی آپنے آلھنیاں نوں جا رہے نے۔۔۔ ذرا باہر آ کے تاں دیکھ۔۔۔۔ٰٰ رخسانہ نے ڈونگھا ساہ چھڈدے ہوئے نازی نوں کیہا۔
  ٰٰہاں رخسانہ۔۔۔ جِویں آپاں آپنے آلھنے پرت آئیاں۔۔۔ لے پھڑھ چاہ۔۔۔۔ٰٰ نازی نے چاہ دا کپ اوتھے ہی آ کے اوہنوں دیندیاں کیہا۔
    
ٰٰکِتھے جمیاں، کِتھے سُرت سنبھلی تے اصلی آلھنا تاں اِتھے ہی سی۔۔۔۔ٰٰ نازی نے لما ہؤکا لیندیا کیہا۔
    
ٰٰتینوں جمن والیاں دا تاں تینوں پھیر وی پتے۔۔۔ کُجھ سال پِیو کول وی رہی ایں۔۔۔ پر مینوں تاں جندیاں دا کُش پتہ ای نہیں۔۔۔ کی پتہ اوس بستی دی زنانی نوں کِسے کُوڑے دے ڈھیر توں مِلی ہوواں۔۔۔ ہوں۔۔۔ رخسانہ ہوواں جاں رامدیئی۔۔۔ کی فرق پیندا؟ ہاں، جے توں ناں مِلی ہُندی تاں شاید اج میں اوسے نرک چ ہُندی۔۔۔۔ٰٰ رخسانہ نے رُکھا جیہا جواب دے کے گل پُوری کر دِتی تے مگروں اکھاں وِچ آئے ہنجواں نوں سمیٹ وی لیا۔ رخسانہ اِنے ورھیاں چ ہُن ٹھیٹھ پنجابی بولن لگ پئی سی۔ نازی وی کئی وار حیران ہو جاندی۔
ٰٰہُن کُجھ نہ سوچیا کر میری بھین۔۔۔ جنم دین والیاں نالوں زندگی نوں رستے پاؤن والے تے سہارا دین والے کِتے زیادہ وڈے نیں۔۔۔ ایہہ شکوہ چھڈ دے۔۔۔ دیکھ تاں سانوں اوس دِن بِکرم نہ مِلدا تاں شاید اسیں پتہ نہیں کِتھے پہُنچیاں ہُندیاں۔۔۔۔ٰٰ نازی نے متھے نوں ڈھِلا چھڈدیاں دُور اسمان ول دیکھدیاں کیہا۔ اِنے نوں رخسانہ دی نظر ہیٹھاں گلی وِچ پئی تاں بِکرم تے پرتاپ تُرے آؤندے دِسے۔ پرتاپ وی بِکرم دی ہی فیکٹری وِچ نوکری کردا سی۔ کدے کدے اوہ وی نازی تے رخسانہ نوں لوڑ پین تے کوئی نہ کوئی چیز وست دے جاندا۔ کئی واری پرتاپ دی ماں وی نازی ہوراں کول گیڑا مار جاندی۔ پہلاں پہل آس پاس دے لوک نوجوان لڑکیاں دے اِکلے رہن بارے طرح طرح دِیاں گلاں کردے۔ پر بِکرم تے پرتاپ دے آؤن جان کرکے تے لڑکیاں دے چنگے ورتاؤ نے آس پاس دے لوکاں دا نظریہ بدل دِتا۔
نازی نے ہیٹھاں آ کے دروازے دی کُنڈی کھولہہ دِتی۔ بِکرم تے پرتاپ اُپر چڑھ آئے۔ رخسانہ بِکرم تنر بہُت جھِپدی سی شاید اوہنوں بِکرم دِیاں وڈیاں اکھاں توں ڈر لگدا سی جِویں کُڑیاں آپنے باپ جاں وڈے بھرا توں ڈردیاں ہون۔ اوہ فٹافٹ رسوئی وِچ چاہ بناؤن لگ پئی۔ اوہ تِنو باہر بالکونی وِچ پئیاں کُرسیاں تے بیٹھ گئے۔ رخسانہ چاہ لے آئی تے آپ وی نازی دے پچھلے پاسے ہی سٹول تے بیٹھ گئی۔
ٰٰہاں۔۔۔ نازی۔۔۔ آہ تُہاڈے لئی کُجھ کتاباں تے رسالے۔۔۔ ضرور پڑھ لینا۔۔۔۔ٰٰ اوہنے چاہ دا کپ پھڑدیاں نازی نوں کیہا۔
ٰٰجی۔۔۔ ضرور پڑھاں گی۔۔۔ ہاں بِکرم تُسیں کِسے گل کرن بارے کہہ رہے سی۔۔۔ٰٰ نازی نے اوہدے ڈونگھے چہرے نوں پڑھن دی کوشش وِچ کیہا۔
ٰٰہاں۔۔۔ ہاں بس گل ایہی سی۔۔۔ میں تے پرتاپ رستے وِچ آؤندے وی سوچ رہے سی کہ کُجھ دِناں دے اندر ہی مزدور یونیئن دِیاں ریلیاں کرنیاں نے، نالے ہور وی کئی ایجنڈے نے۔۔۔ فیکٹری کامیاں دِیاں منگاں لٹکدیاں ہی آ رہیاں نے۔۔۔ کوئی حل دیندا نظر نہیں آؤندا۔۔۔ تینوں تاں پتہ نازی۔۔۔ اِنج کُجھ وی نہیں مِلنا۔۔۔ تُسیں تاں تیار ای او نہ ساڈے نال۔۔۔ سنگھرش لئی۔۔۔۔ٰٰ بِکرم نے بڑے ٹھرھمے نال نازی نوں گل سمجھائی۔
ٰٰہاں۔۔۔ ہاں بِکرم کیوں نہیں۔۔۔ اج میری دُوجے ورکراں نال وی گل ہوئی سی پر تُسیں باہر گئے ہوئے سی۔۔۔ چنگا ہویا تُسیں آ گئے۔۔۔۔ٰٰ نازی اجیہے مُدعیاں تے گل کرن ویلے اکٽر ہی جوشیلی ہو جاندی تے اوہدے گورے چہرے دا رنگ ہور وی لال ہو جاندا۔ بِکرم اوہدے ول رتا کُ دیکھ کے آپنا دِھیان ہٹا لیندا۔ اج نازی نوں لگ  رہیا سی کہ بِکرم نے اصل وِچ کوئی ہور گل کہنی سی تے اوہنے یونین دِیاں گلاں ہی چھیڑ لئیاں۔ کُجھ تھکیا جیہا تے اوہدی صحت کُجھ ٹھیک نہیں لگ رہی سی۔

ٰٰکیہ گل پرتاپ۔۔۔ بِکرم دی صحت کُجھ ٹھیک نہیں لگ رہی۔۔۔ سفر دی تھکاوٹ جاں کوئی ہور کارن۔۔۔ ایہناں نوں آرام کرنا چاہیدا ہُن کُجھ دِن۔۔۔۔ٰٰ نازی نے بِکرم دی صحت بارے چِنتا جِتاؤندیاں پرتاپ توں پُچھیا۔
ٰٰنہیں نازی۔۔۔ تھکاوٹ تے حلقہ جیہا بُخار ای اے۔۔۔ میں تاں کیہا سی بھائی آرام کر لے۔۔۔ پر اِیہدے کم ای آرام نہیں لین دیندے ایہنوں۔۔۔۔ٰٰ پرتاپ نے وی نازی دی صلاح دی پروڑھتا کردیاں کیہا۔ بِکرم کُرسی تے ڈھوا لگا کے آرام نال چاہ پی  رہیا سی، اوس نے کوئی پرتیکِریا نہ کیتی۔
ٰٰہاں نالے میں ایہنوں کہِناں۔۔۔ بئی ویاہ کرا لے ہُن۔۔۔ بُڈھی ماں کِنا کُ چِر روٹیاں پکاؤگی۔۔۔ چھتی سینتی ورھیاں دا ہو گئے۔۔۔ چھوٹے بھائی تینوں مشورہ ای دے سکدے آ وِیر میریا۔۔۔ باقی ہر کم چ اسیں سارے ہیگے تیرا ساتھ دین لئی۔۔۔۔ پرتاپ نے بِکرم نوں بڑی اپنت نال کیہا سی۔
ٰٰبالکُل ٹھیک کیہا پرتاپ نے۔۔۔ بِکرم تُسیں ویاہ کرا لؤ۔۔۔ بیجی نوں وی آرام کرن دِیو۔۔۔ ساڈے ورگے لوکاں بارے تُسیں اینا سوچیا ہے۔۔۔ تے آپنے آپ بارے کیوں نہیں سوچدے کُجھ؟ نازی نے سِر جھُکاؤندیاں اوہنوں نصیحت دِتی سی۔ بِکرم نازی دِیاں گہِریاں اکھاں دیکھ کے پہلاں تاں چُپ ہو گیا۔ نازی دِیاں اکھاں وِچ آئے ہنجو اوہنوں تڑپا دیندے۔ 
ٰٰاِنج نہ کیہا کرو نازی۔۔۔ مینوں لگدا۔۔ تُسیں سارے میری زندگی چ آئے ہو۔۔۔ تاں ہی میں آپنے آپ نوں پُورا محسوس کرن لگیا ہاں۔۔۔ نہیں تاں شاید میں وی نہ کُجھ کر پاؤندا۔۔۔ تُہاڈے توں ہی طاقت مِلدی اے مینوں۔۔۔ تے میرے لئی تاں میرے کامیاں دِیاں مُشکِلاں میری آپنی زندگی نالوں کِتے ودھ اہم نے۔۔۔۔ٰٰ بِکرم نے ایہہ کہندیاں نازی دِیاں گہِریاں اکھاں چ اینی اپنت نال دیکھیا تے نازی نے آپنیاں اکھاں نیوِیاں کر لئیاں۔ اوہنے رخسانہ نوں کیہا کہ چھیتی نال کھانا تیار کر لوے پر بِکرم تے پرتاپ نے نہ کر دِتی۔ بِکرم گھمبیر مُدرا چ بیٹھا کُجھ سوچ  رہیا سی، اِنے چ نازی نے کُجھ پھل کٹ کے اوہدے ساہمنے کر دِتے۔ پرتاپ پھل کھان لگ پیا پر بِکرم نے کھان دی اِچھا نہ جِتائی۔
ٰٰتُسیں اِنج اُداس جیہے بیٹھے چنگے نہیں لگدے۔۔۔ تے نالے جے کوئی گل ہے تاں سانجھی کیوں نہیں کر لیندے۔۔۔۔ٰٰ نازی نے بڑے چِنتِت سُر وِچ کیہا۔ پر بِکرم کِسے ڈونگھے وِچار چ اُتریا ہویا سی۔
ٰٰیار بِکرم۔۔۔ کیوں ساریاں نوں چِنتا چ پاییئے۔۔۔ جے ایہی سِسٹم دی سمسیا تاں اسیں وی سارے تیرے نال ای آن۔۔۔ کوئی ہور گل اے جے من چ تاں چھیتی دس۔۔۔ او نالے نازی بڑی چِنتا چ اے بئی۔۔۔ دس تاں یار۔۔۔۔ٰٰ پرتاپ نے آپنے دوستانہ لہجے وِچ کیہا۔ نازی شرما گئی سی تے اُٹھ کے رخسانہ کول رسوئی وِچ چلی گئی۔ پرتاپ تے بِکرم جان لئی کھڑھے ہوئے تاں رسوئی چوں باہر آ کے نازی کہن لگی۔۔۔۔
ٰٰبِکرم اِس مکان دے کِرائے بارے تُسیں کدے کُجھ نہیں دسیا۔۔۔ آخر۔۔۔۔ٰٰ
ٰٰاو ہو نازی۔۔۔ بھلا کیوں فقراں چ پئے رہِنے اوں۔۔۔ اینے سال ہو گئے، کدے تُہانوں کِسے نے پُچھیا۔۔۔ ایہہ مکان میں ہی گہنے تے لیا ہوئے۔۔۔ میں چھیتی اِیہدی رجِسٹری ہی کروا دیاں گا۔ٰٰ بِکرم نے نازی دا واک پُورا ہون توں پہلاں ہی سارا کُجھ کہہ دِتا۔

ٰٰپر اِس طرح۔۔۔۔ٰٰ نازی تھوڑھا جھِجک کے کُجھ کہن دا یتن کر رہی سی۔ ٰپر۔۔۔ پور کُش نیں۔۔۔ ٹھیک؟ٰٰ بِکرم نے آپنیاں وڈیاں وڈیاں اکھاں نال نازی نوں اِکو واک وِچ سارا کُجھ سمجھا دِتا تے اوہ اِکدم ٹھٹھنبر کے چُپ کر گئی۔ بِکرم تے پرتاپ دے جان مگروں نازی تے رخسانہ دیر رات تک بِکرم دِیاں گلاں کردیاں رہیاں۔ نازی نوں بِکرم دی اُداسی تے چُپ اندروں توڑ توڑ کھا رہی سی۔ بِکرم دی خراب صحت نوں دیکھ کے اوہنوں چین نہیں آ رہی سی۔ پتہ نہیں کی رشتہ سی بِکرم دے اوہدے نال۔ کدے اوہنوں بِکرم کوئی دیوتا جاپدا تے کدے کوئی یُگ پُرش۔ 
اگلے دِن یونیئن دی ہڑتال سی۔ نازی تے بِکرم ہمیشہ ہی یونیئن دِیاں گتیوِدھیاں وِچ سرگرم رول ادا کردے سن۔ اوس دِن فیکٹری وِچ وی ہڑتال ہون کارن کم بند ہو گیا سی۔ نازی تے بِکرم نوں مینیجنگ ڈائریکٹر نے بُلایا تاں نازی دِیاں ٹھوس دلیلاں سُنن لئی اوہ مجبور ہو گیا۔ بِکرم نازی توں بے حد پربھاوِت ہویا سی۔ نازی تے رخسانہ سدا  ہی بِکرم دا ہر کم وِچ ساتھ دیندیاں۔ بِکرم پُورے علا قے وِچ یونیئن دے سرگرم ورکر، چنگے بُلارے تے آدرش وِیکتی وجوں جانِیا جاندا سی۔ پر اج پھیر بِکرم دی خراب صحت دیکھ کے ہور وی فِکر وڈھ وڈھ کھان لگ پیا تے اوہنے گھر پرتدیاں ہی پرتاپ نوں فون کیتا سی کہ چھیتی توں چھیتی بِکرم دا کِسے چنگے ہسپتال وِچ چیک اپ کروایا جاوے۔ اِک بِکرم سی کہ کِسے دی گل سُنن نوں تیار ہی نہ ہُندا۔ نازی تے رخسانہ بِکرم دے گھر گئیاں تاں بیجی وی بِکرم دا فِکر کردی ادھی ہو گئی سی۔ اوہ نازی ہوراں نال ڈھِڈ فول لیندی تے کہندی۔
ٰٰدھیئے۔۔۔ میں تاں چاہُندی سی کہ میرے بیٹھی بیٹھی بِکرم وی گھر وسا لیندا۔۔۔ سُکھ نال اینا عقل مند اے۔۔۔ پر۔۔ آہ۔۔ صحت وی دِنو دِن خراب کری جاندا۔۔۔ کہندا دِکھایا ڈاکٹر نوں۔۔۔ دھیئے تُسیں خیال کرو سارے ایہدا۔۔۔ دِن رات چین نہیں مِلدی ایہنوں۔۔۔۔ٰٰ بیجی دے ایہناں شبداں وِچ انتاں دا فِکر سی۔ بیجی نوں مِلن توں بعد نازی ہور وی زیادہ اُداس ہو گئی تے اوہ گھر مُڑ آئیاں۔
کُجھ دِناں بعد نازی تے رخسانہ شام نوں گھر پہُنچیاں ہی سن کہ اچانک بِکرم آ گیا۔ نازی اوہنوں اِکدم ویکھ کے حیران ہو گئی۔ اوہ بیٹھک وِچ بیٹھ گئے تے رخسانہ چاہ بناؤن لگ پئی۔ رخسانہ نوں کئی واری اوہناں دوہاں دی ڈونگھی فِلاسفی سمجھ چ نہ پیندی تے اوہ رسوئی دا کم کرن لگ جاندی۔
ٰٰبِکرم کیہ تُسیں۔۔۔ کِسے چنگے ڈاکٹر نوں دِکھایا؟ٰٰ بِکرم دے آؤندیاں ہی نازی دا پہلا سوال ایہی سی۔
ٰٰہاں نازی۔۔۔ چیک اپ کروایا ہوئےاے۔۔۔ چل رہے علاج۔۔۔ پر تُسیں سارے اِنا فِکر کیوں کردے اوں میرا۔۔۔ اُدھر اوہ پرتاپ، مینوں ٹِکن ای نی دیندا کِسے ویلے۔۔۔ ہر ویلے اوہدی چِنتا۔۔۔ حیران آن میں تھوڈے تے۔۔۔۔ٰٰ بِکرم اوہنوں سمجھاؤندا تے تسلی دیندا ہویا کہہ  رہیا سی۔ پر اج اوہدے شبداں چ انتاں دا گہرا درد سی۔ جِویں اوہ بھرے ہوئے غچ نال بول  رہیا ہووے۔ رخسانہ چاہ لے آئی تے کپاں وِچ پاؤن لگ پئی۔ بِکرم نے نازی ول ِانج دیکھیا تے نازی نوں ِانج جاپیا جِویں اوہدے کوئی ہول پے گیا ہووے۔ بِکرم اوہنوں بے بس تے اُداس جاپیا سی۔ نازی نوں پتہ سی کہ بِکرم کئی دِناں توں کُجھ کہنا چاہوندا ہے پر کہہ نہیں پا  رہیا۔ شاید اوس دِن وی ہور گلانباتاں کرکے ہی واپس چلا گیا سی۔ 
رخسانہ نے چاہ دا کپ بِکرم نوں پھڑا دِتا۔ اج دس سالاں وِچ پہلی وار سی کہ بِکرم بِناں جھِجک تے بِناں سنکوچ دے لگاتار نازی نوں تک  رہیا سی۔ نازی اوہنوں ویکھ کے حیران ہو گئی سی۔ اوہنوں اج بِکرم نیلے رنگ دی دھاریدار قمیض تے کالی پینٹ وِچ بے حد گھمبیر تے بہُت خوبصورت وی جاپ  رہیا سی۔ اِس توں پہلاں نازی دی وی اوسنوں اِنج تکن دی کدے ہِمت نہیں پئی سی۔ اج اجیہا کیہ سی کہ اوہ وی لگاتار اکھاں راہیں سوال کردا نظر آ  رہیا سی۔ رخسانہ سوچ رہی سی کہ اجیہا کی ہو گیا ہے کہ بِکرم وِچ اجیہا بدلاو آ گیا ہے۔ اوہ نازی نوں وی حیرانی نال دیکھ رہی سی۔ اچانک چاہ دا کپ میز تے رکھدیاں بِکرم نے چُپ توڑی۔
ٰٰنازی میں۔۔۔ میں تینوں کُجھ کہنا چاہُناں۔۔۔ کُجھ دِن پہلاں وی میں سوچیا سی۔۔۔پر۔۔۔۔ٰٰ اوہ پھیر اِکدم چُپ ہو گیا سی۔
ٰٰجی بِکرم۔۔۔ تُسیں دسدے کیوں نہیں۔۔۔ کی کہنا چاہُندے اوں؟ تے نالے ایہہ حالت کیوں اے؟ نازی نے پریشان ہو کے کیہا۔ 
ٰٰہاں بِکرم جی۔۔۔ رب دے واسطے، کُجھ دسو تاں صحیح۔۔۔ اینی صحت کمزور ہو گئی اے۔۔۔۔ٰٰ رخسانہ وی بِکرم نوں ترلا کر رہی سی۔ بِکرم نے رخسانہ دی اپنت نوں ستِکار بھریاں نظراں نال دیکھیا تے کُجھ کہن لئی شبد جُٹاؤن دی کوشش کرن لگ پیا۔
ٰٰنازی۔۔۔ تیری سوچ، تیرے سلیقہ تے بہادری نوں میں سلام کرداں۔۔۔ تے جاندی ایں۔۔۔ میں وی تاں ایہی چاہوناں کہ تیرے ورگی کُڑی نال ہی زندگی گُزاردا۔۔۔ ہاں بہُت واری تینوں کہن توں جھِجک گیا۔۔۔ افسوس۔۔۔۔ٰٰ بِکرم دِیاں اکھاں بھر آئیاں تے رخسانہ بِکرم دے ایہہ شبد سُندیاں ہی چاہ والے کپ چُک کے رسوئی وِچ چلی گئی۔ 
ٰٰپر۔۔۔ پر افسوس۔۔۔ میں تاں اِک ویسوا دی ہی جمی ہوئی ہاں، بِکرم۔۔۔ ایہہ کیویں۔۔۔؟ نازی دا رونا نِکل گیا۔
ٰٰنہیں۔۔۔ نہیں نازی۔۔۔ کی توں مینوں اِنے سالاں چ وی نہ سمجھ سکی، میرے دِماغ چ اجیہی کوئی گل آ ای نہیں سکدی۔۔۔ کیہ تینوں اِس طرح لگدا؟ٰٰ بِکرم نے کھڑھے ہو کے جوش وِچ پرتیکِریا کیتی۔
ٰٰمیں جاندی آن بِکرم۔۔۔ پھیر اجیہا وی کی سی؟ٰٰ نازی نے پلنگھ توں اُٹھ کے سوال کیتا۔
ٰٰنازی، پہلاں تاں میں آپنے کماں نوں ہی سمرپِت  رہیا، سوچیا سی چھیتی ہی کہہ دیوانگا نازی نوں۔ ہُن جدوں توں پچھلے تِناں چاراں ورھیاں توں میرے ذہن وِچ اِنی زیادہ اُتر گئی تاں بہُت دیر ہو گئی نازی۔۔۔۔ٰٰ
اوہ بے بسی چ پھیر کُرسی تے ڈھوا لگا کے بیٹھ گیا۔ نازی اوسدیاں گلاں تے حیران ہو گئی سی تے اوہنوں سمجھ نہیں آ رہی سی کہ بِکرم کیہ کہہ  رہیا ہے؟
ٰٰبِکرم۔۔۔ اجیہا وی کی ہو گئے ہُن۔۔۔؟ نازی ہُبکیں ہُبکیں روندی ہوئی بِکرم دی کُرسی نال لگکے ہیٹھاں بہہ گئی۔ بِکرم نے اوہنوں موڈھیاں توں پھڑ کے کھڑی کیتا تے اوسدے چہرے نوں ہتھاں وِچ لے کے نیجھ نال پڑھن لگ پیا۔ نازی دے پیازی ہوٹھ کمب رہے سن تے اکھاں وِچوں اتھرو وہِن کارن ڈونگھی لالی آ گئی سی۔ اوہ پھیر بِکرم ول ویکھن توں جھینپ گئی تے بِکرم دی چھاتی نال لگ گئی۔ بِکرم نے اوہنوں باہاں وِچ گُھٹ لیا تے اوہدیاں وڈیاں اکھاں چوں وی ہنجو ویہ تُرے۔ نازی رو رو بے حال ہو گئی سی اوسدے ڈھِلے والاں دا جوڑا کُھلھ کے گل وِچ پے گیا۔ بِکرم نے اوہدے چہرے نوں اُتانھ چُک کے اوہدے وال سمیٹدیاں کیہا،
ٰٰ ذرا سُن نازی۔۔۔ ہِمت نال۔۔۔ توں بہادر کُڑی ایں، تیرے ورگے لوک تھوڑھے ہی جمدے نے دُنیاں وِچ۔۔۔۔ٰٰ نازی اکھاں ٹِکا کے اوس ول ویکھن لگ پئی۔
نازی۔۔۔ پچھلے لگ بھگ دو سالاں توں مینوں پتہ چل گیا سی کہ میں۔۔۔ میں۔۔۔ ایڈز دا مریض ہاں۔۔۔ پِچھے جیہے تِن کُو سال پہلاں جدوں میں بیمار ہویا سی تاں ڈاکٹراں دی انگہلی کارن ہی۔۔۔۔ مینوں گھوکھ پڑتال تے پتہ چلیا کہ ایہہ ڈاکٹراں دی غلطی سی۔ چیک اپ کراؤن تے میں آپنے آپ نوں ایچ۔ آئی۔ وی۔ پیڑت پایا۔ٰٰ بِکرم نازی نوں موڈھیاں توں پھڑھ کے سمجھا  رہیا سی پر نازی اِکدم پتھر دا بُت بن گئی سی جِویں ہزار ہتھوڑے اوسدے سِر تے آ کے وجے ہون تے اوہ دھاہ مار کے کُرسی تے ڈھیری ہو گئی۔ رخسانہ نے وی سبھ سُن لیا سی تے اوہ روندی ہوئی پانی لے آئی تے نازی نوں سنبھالن لگ پئی۔ بِکرم نال والی کُرسی تے بہہ گیا تے نازی دا موڈھا پھڑ کے اوہنوں سمجھاؤن لگ پیا۔
ٰٰنازی،  اُنج  وی ہزاراں موتاں روزانہ ہُندیاں نے۔۔۔ کِنے کُجھ لوکاں نوں پتہ ہُندا کہ اسیں مرن والے ہاں۔۔۔ چلو جو وی قُدرت نوں منظور اے۔۔۔ توں اِس طرح ڈھیری نہ ڈھاہ۔۔۔۔ٰٰ ایہہ کہہ کے اوہ چُپ کر گیا۔
ٰٰپر ڈاکٹراں مطابق۔۔۔ نازی میرے کول حالے  کُجھ مہینے باقی نے۔۔۔۔ٰٰ ایہہ کہہ کے اوہ اِکدم کھڑھا ہو گیا تے کہن لگیا، ٰاچھا رخسانہ سنبھال نازی نوں۔۔۔ میں پرتاپ نوں بھیجداں۔۔۔۔ٰٰ پھِر اوہ انتِم واک حوصلے نال پُورا کرکے اوتھوں چلیا گیا۔ کُجھ دیر بعد پرتاپ، نازی تے رخسانہ کول آ گیا۔ تِنو چُپ چاپ دیر رات تک روندے رہے۔ پرتاپ اوہناں لئی باہروں کُجھ کھانا تے دوائیاں لے کے آیا سی۔ سمجھا بُجھا کے نازی تے رخسانہ نوں کُجھ کھُوآیا تے نازی نوں نیند دی گولی دے کے پا دِتا۔ اگلے دِن نازی سویرے سمیں تے اُٹھ نہ سکی تے گہری اُداسی وِچ سی۔ پرتاپ سویرے پھِر آ گیا۔
ٰٰنازی، آپنا فرض بندا کہ بِکرم کول زندگی دا جِنا وی سماں ہے۔۔۔ آپاں اوہدے نال بِتائیئے تے اوہنوں خوش رکھیئے۔۔۔ اوہدے کولوں بڑا کُجھ سِکھیا ہے آپاں۔۔۔ اِنج اُداس نہ ہو نازی۔۔۔ ساڈے ول وی ویکھ۔۔۔۔ٰٰ ایہہ کہہ کے پرتاپ دی بھُب نِکل گئی۔
    ٰٰکیہو جیہے امتحان لیندی رہی آ زندگی۔۔۔ وقت نوں پتہ نہیں کی کی منظور آ۔۔۔؟ٰٰ نازی نے ایہہ کہندیاں رخسانہ ول تکیا تے دوویں اِک دُوجی نوں لِپٹ کے ہنجواں وِچ ویہ تُریاں۔ پرتاپ نے دوہاں نوں حوصلہ دِتا تے تِناں وِچوں کِسے چ وی بِکرم دی ماں نوں دسن دا ہیاں نہیں سی۔ اوہ بِکرم دی ماں نوں ایہہ کہہ کے دلاسہ دیندے رہے کہ اوہدا چنگے ڈاکٹراں توں عِلاج چل  رہیا ہے۔ نازی، رخسانہ تے پرتاپ ودھ توں ودھ سماں بِکرم نال گُزاردے۔ بِکرم نے آپنے ڈھنگ نال ہی نازی تے رخسانہ والے مکان دی رجِسٹری وی اوہناں دے نام کروا دِتی سی۔ بِکرم نے نازی ہوراں کولوں اِک وی پیسہ نہ لیا۔ پرتاپ، بِکرم نوں نازی ہوراں کول لے آؤندا تے اوہ لما سماں بیٹھے رہندے۔ بِکرم نے نازی تے پرتاپ نوں چنگی طرح سمجھا دِتا سی کہ فیکٹری وِچ کم کردیاں کِنھاں گلاں ول وشیش دِھیان دی لوڑ ہے۔ اِسے طرح یونیئن دے معاملے اتے ورکراں دِیاں سمسیاواں واسطے اوہناں ساریاں نے کیویں کم کرنا ہے۔ نازی نے تاں بہُت پہلاں ہی بِکرم دے آدرشاں نوں اپنایا ہویا سی۔ رخسانہ تے پرتاپ وی ہر طریقے نال بِکرم دی سوچ تے پہرہ دینا چاہوندے سن۔ اوہناں نوں افسوس سی کہ ٰجے بِکرم زندگی بھر اوہناں دے نال ہی مشال چُک کے اگے اگے تُردا۔۔۔ پر۔۔۔۔ٰٰ ایہہ سوچاں وار وار اوہناں دے وجود نوں تڑفا دیندیاں سن۔ پھِر وی اوہ آپنا سماں اکھاں وِچ ہنجو سمو کے لنگھائی جا رہے سن۔ ِانج وقت بیتدا گیا تے لگ بھگ چھ مہینے گُزر گئے سن۔
وقت دی درِندگی دا پہر وی آ گیا سی۔ بِکرم ہُن ہسپتال وِچ داخل سی۔ نازی کدے بِکرم دی ماں کول جاندی جو پُت دے دُکھ چ ادھموئی ہو گئی جاپدی سی۔ پھِر زیادہ سماں اوہ ہسپتال وِچ ہی گُزاردی۔ نازی دے پیلے چہرے نوں ویکھ کے پرتاپ دا ہِردا ولُوندھرِیا جاندا تے اوہ رونا چھاتی اندر ہی دب لیندا۔ ڈاکٹراں نے پرتاپ تے نازی نوں دسیا کہ بِکرم سنگھ دی جیون شکتی لگ بھگ ختم ہو چُکی ہے تے اوہ سارے بھرے من نال بِکرم نوں دیکھدے رہے۔ پھیر اگلی سویر سُوکھتے ہی بِکرم نے نازی نوں آپنے کول بُلا لیا تے اوہدا ہتھ پھڑھ کے آپنیاں وڈیاں خُشک اکھاں نال اوہدے ول ہس کے نیجھ لا کے تکیا۔ اوہ شاید کُجھ کہنا چاہوندا سی پر بولیا نہ گیا۔ نازی اوہدے پلنگھ تے بیٹھی سی اوہنے بِکرم دے ہتھ نوں چھاتی نال لا لیا تے روندی ہوئی کہن لگی،ٰٰ درویشاں ورگیاں بندیا تیرا قرضہ میں کِتھے دیواں گی۔۔۔ سچ مُچ توں کوئی یُگ پُرش ایں۔۔۔ تیرے ورگے صدیاں بعد جمدے نے۔۔۔۔ٰٰ اوہ بھُبیں رو پئی۔
ٰٰنہ۔۔۔ نہ۔۔۔ نازی۔۔۔ توں حالے  بہُت کُجھ کرنا۔۔۔ رونا چنگا نہیں ہُندا۔۔۔۔ٰٰ بِکرم نے پٹک دینے اکھاں کھولہہ کے ہولی ہولی کیہا۔
ٰٰپرتاپ تے۔۔۔ رخسانہٰٰ اوہ بولیا۔ اوسدے بول سمجھدیاں ہی نازی پرتاپ تے رخسانہ نوں بِکرم کول لے آئی۔ بِکرم نے اوہناں ول ویکھ کے اکھاں کھول لئیاں تے اِشارے نال پرتاپ نوں کول بُلا لیا۔ اوہنے پرتاپ دا ہتھ پھڑِھآ چھاتی نال لایا، پھیر کول بیٹھی نازی دا ہتھ پھڑ کے پرتاپ دے ہتھ وِچ پھڑا دِتا۔
ٰٰتُسیں دوہاں نے مِل کے چلنا ہے۔۔۔ رخسانہ تے ماں دی ذمہ واری تھوڈے تے۔۔۔۔ٰٰ اوہ پھِر کُجھ رُک کے نازی نوں پھِر کہن لگا، ٰ بیڑی ٹھِلھدی رہنی چاہیدی ہے۔۔۔ تے ملاہاں دا چلنا بہُت ضروری ہے۔۔۔ بھاویں۔۔۔بھاویں لکھ طوفان آؤن۔۔۔ ہاں۔۔۔۔ٰٰ آپنی گل پُوری کرکے بِکرم دِیاں اکھاں گہری نیند وِچ چلیاں گئیاں تے سریر بالکُل ڈھِلا پے گیا۔