Anwar Ali, creator of famous character Nanna, was the first newspaper cartoonist. His cartoons were one of the most widely appreciated items on the pages of Pakistan Times. He was like an Ustad of Punjabi short story. His famous works include collection of short stories Kaalian Ittan, Kaale Ror and Noori.

توں عید کتھے پڑھی

( انور علی )

ہر عیدوں بعد لوکی مینوں پچھدے نیں، توں عید کتھے پڑھی ؟ تے میں ہر پچھن والے نوں وکھری عید گاہ دا ناں دسدا آں۔ اج تیکر کسے بھلے بندے ایہہ نہیں پچھیا جے توں عید پڑھی وی کہ نہیں۔ ہر ورھے جھوٹ بولدیاں میں اوکھا پے گیا ہاں تے اج اعلانیہ وچ بازار کہنا وان جے میں عید دی نماز نہیں پڑھدا تے مدتاں توں پڑھنی چھڈی اے۔

ایہہ تے میں بعد وچ دساں گا جے میں عید دی نماز کیوں نہیں پرھدا پر پہلے مینوں کوئی اللہ دا بندہ ایہہ تے دسے جے دنیا سال بھر دے فرضان نوں بھل کے عید دیاں سنتاں بارے کیوں اینا رولا پاندی اے۔ نمازوں پہلاں گھر گھر وچ گھورو پیا ہندا اے، کسے دی ٹوپی نہیں لبھدی، کسے دی پگڑی نوں ماوا گھٹ اے تے کسے دی نوں ودھ۔ پگڑی بنھدیاں ہر کسے دا طـرا گھٹدا ودھدا رہندا اے۔ صندوقاں وچوں پروہنیاں والا کھیس نہیں ملدا تے آخری پروہنے دی نیک نیتی بارے نیانیاں دے ساہمنے اچی اچی گلاں کیتیاں جاندیاں نیں۔ ہر کوئی شہر دی سب توں وڈی عید گاہ نوں اپنے اگلیاں دی ملکیت سمجھدا اے تے اودھر ای نٹھدا اے۔ جس کسے دی نماز کھس جاوے  تے اوہ ایس واقعے دیاں نکیاں نکیاں گلان ایسے دکھ بھرے فخر نال دوجیاں نوں دسدا اے جیوں اوہدا گھوڑا فوٹو فِنش وچ آ کے ہار گیا ہووے۔ نمازوں بعد گوانڈھی گوانڈھی نوں انج جھپے مار کے ملدا اے جیویں دونوین ہنے ہنے چوداں سال دی کٹ کے نکلے ہون۔

نماز نوں چھڈ کے عید دیاں ہور وی بہت ساریاں گلاں ہوندیاں نیں۔ جیہڑیاں گھٹ ودھ میں ساریاں ای پوریاں کر دیناں۔ ایہی جے عید دے دن میں اپنے افسر نوں عید مبارک کہن ضرور جاناں تے اوہ اپنے افسر نوں ایہی گل کہن لئی ٹریا ہوندا اے تے اوہدا افسر اپنے افسر نوں۔ ایس طرحان کردیاں میرا خیال اے جے عید دے دن پاکستان وچ پاکستان دا سبھ توں وڈا افسر ای اپنے گھر بہندا اے۔ دوجیاں دیاں عید مبارکاں قبول فرمان لئی۔ مسیتوں پچھے میرا ہیڈ کلرک میرے گھر اوندا اے تے اوہدے گھر باقی دے کلرک۔ تے کلرکاں تے ہیڈ کلرک دے گھر چپڑاسی جمعدار۔ پھیر ایہہ کل چپڑاسی ، جمعدار علاقے دے، جمعداراں میرے دھوبی تے چٹھی رساناں نوں نال ملا کے میرے گھر اوندے نیں۔ تے مینوں کنگال کر کے خوشی خوشی اپنے گھر ٹر جاندے نیں۔ چھوٹی عیدوں پہلے تے عید دے دن طرح طرھ دیاں بڈھیاں مایئاں میری مائی نوں ملن آندیاں نین تے میری مائی اوہناں نون میری  آمدنی وچوں فطرہ زکواۃ اپنے حساب نال کڈھ کے دے دیندی اے، میری آمدنی دے حساب نال نہیں۔ ایہہ مایئاں میری مائی نوں دعا دے کہ ٹر جاندیاں نیں پر میں باقی دا سارا سال اپنا سر کھرکدا رہنا واں تے لوکی میرے کولوں پرے ہو کے بہندے نیں۔

بکرا عید اتے چھوٹی عید دیاں گلاں توں وکھ اک بکرا وی دینا پیندا اے۔ میں ایہہ ورتا کے ویکھیا جے کسے طرحاں اک ران پیدا کر لوو تے بکرا عید دا کاروبار بڑا کھلا ڈلہا لنگھ جاندا اے پر بندا گوانڈھیاں نوں کیہہ کرے۔ جد تیکر اک بکرا تہاڈے گھر دے باہر بنھیا دو راتاں باں باں نہ کرے اودوں تیک اہونیاں نوں نیند نہیں اوندی۔

گل میں اصل وچ عید دی نماز دی کر رہیا سی، ایہہ بڈھیاں مایئاں تے بکرے وچ ایویں ای آ وڑے۔ پھیر وی ایہناں مایئاں تے ہور دوجیاں گلاں دی عید دی نماز نال بڑی گوڑھی شریکے داری اے۔ اوہ کیویں ؟ میں دسدا آں۔ موٹا جیہا حساب جمع تفریق تساں آپے کر لیناں۔ پہلے تے منڈیاں دے تکھیاں نوکاں والے بوٹ، ٹیڈی پتلونان تے کوٹ عیدوں چھ مہینے بعد تیکر بندے نوں سُرت نہیں اون دیندے۔ مائی تے دھیاں دے جوڑے تن مہینے ہور کھا جاندے نیں۔ باقی رہ گئے تن مہینے اوہ بڈھیاں مایئاں ، بکریاں تے چپڑاسیاں وغیرہ دے نامے لکھے جاندے نیں۔ ہن جس بندے نوں سال بھر ای سرت نہ آوے اوہ عید کیہہ پڑھن جاوے۔ بے سرتی دے عالم وچ نماز پڑھن توں انج وی منع کیتا گیا اے۔

ایہہ تے سی آپ بیتی۔ ہن ذرا جگ ورتارا وی سن لوو۔ جدوں میں عید پڑھدا سی اودوں باقی دے کل عید پڑھن والیاں ایہہ متھی ہوئی سی جے مینوں عید نہ پڑھن دتی جاوے۔ وحدہ ہو لا شریک دی قسم اے جے میں ایناں لوکاں دا کجھ نہیں سی وگاڑیا۔ پر ایہناں نوں میرے نال اک رب واسطے دا ویر سی۔ تے ایہہ مینوں نماز توں باز رکھن لئی ایڈیاں کمینیاں حرکتاں کردے جے میں دساں تے تسیں توبہ توبہ کر اٹھو۔ اوس باری تعالی دے گھر اوہدے حضوروچ کھڑیاں ایہناں نوں ایڈیاں غھٹیا گلاں کردیاں کدے شرم نہیں آئی۔ مینوں آپ ایہہ گلاں دسدیاں شرم آوندی اے۔ پر عید دی نماز اتے جد پہلی تکبیر بعد میں ایدھر اودھر ویکھیا پئی ہتھ بنھنے چاھی دے یا نہیں تے میرے سجے والا میرے ہتھاں ول ویکھن لگ پیندا۔ میں اپنے کھبے ول ویکھدا تے اوہ اپنے کھبے ول ویکھن لگ پیندا۔ میں ایہناں لوکاں دی کمینگی بارے سوچ ای رہیا ہوندا جے اگلی تکبیر ہو جاندی۔ ایس واری میں بڑی ہشیاری نال چوری اکھیں سجے ول تکدا تے اوہ فٹ بنھے ہوئے ہتھ چھڈ دیندا۔ میں ادھیاں بند اکھیاں دیاں پتلیاں کھبے پاسے گھماندا تے کھبے والا چھیتی نال ہتھ بنھ لیندا۔ میں فیر بڑی سفائی نال پتلیاں سجے پاسے پھیدا تے سجے والا ہن تیکر ہتھ چھڈی کھڑا ہوندا۔ اللہ اکبر۔ ایس تکبیروں بعد سجے تے کھبے والے ہتھ بنھن تے چھڈن دا کاروبار بدل لیندے۔ ہن سجے نظر ماردا تے ایہہ سارے ای اپنے متھیاں اتے ٹیڑیاں پا لیندے۔ دوجے ایہہ جے اپنی متھی مطابق اوہناں وچوں ادھیاں ہتھ بنھے ہوندے تے ادھیاں چھڈے۔ ہن میرے کول اکو گل رہ جاندی جے میں ہتھ بنھیاں تے ہتھ چھڈیاں وچوں جیہڑے ودھ ہوون اوہناں نال رل جاواں۔ جد میں انگلاں اتے گنتی کردا تے انگلاں دیاں پوراں مک جاندیاں۔ جے میں مونہہ وچ گنتی کردا تے کجھ لوکی کھنگن لگ پیندے تے باقی دے با جماعت مینوں گھورن لگ پیندے تے میں مڑ گنتی بھُل جاندا۔

اک گل جیہڑی ایہہ لوکی کدی نہیں بھلے اوہ ایہہ جے ایہہ نیا نیاں نوں نال لیانا کدی نہیں بھلے۔میری قطار لئی ایہہ کوئی ست توں لے کے ستائی تیکر نیانے ضرور لیاندے۔ ایہناں دیاں عمراں وکھو وکھ پر ایہہ سبھ اوہ منڈے سی جنہاں نوں اک واری شیظان ٹکریا سی تے نک نال لکیراں کڈھ کے نٹھ اتھیا سی۔ ایہناں تو وکھ اگلیاں تے پچھلیاں قطاراں وچوں ہر قطار وچ اینے کو شتونگڑے ہور بٹھائے ہوندے۔ تاں جے میں اک قطار چھڈ کے دوجی وچ نہ جا کھڑا ہوواں۔ ایہناں شتونگڑیاں نوں ایہناں دے پیو دنیا جہان دیاں سبھ توں الٹیاں کھیڈاں سکھا کے لیاندے رکوع وچ جاندیاں ای ایہناں دے کھیڈ شروع ہو جاندے۔

” اوئے۔ کہنی کیوں ماردا ایں ؟ “

” اوئے ویکھ اوئے ساہمنے بھائی دا نالا لٹک رہیا ای۔ “

” ناں کھچیں اوئے حرام دیا، مارے گا با با ۔ “

” ٹاں۔ اوں اوں ۔۔۔’

سجدے دا مطلب سی کبڈی۔ کبڈی لئی اک قطار دے منڈے پورے نہ ہوندے تے ست اٹھ قطاراں دے منڈے رل جاندے،

” کوڈی کوڈی کوڈی کوڈی”

” اوہ ماریا “

” ٹاں”

” ہاں ہاں “

” اونہہ ، اوں اوں “

میں ایہہ سب کجھ ویکھدیاں سندیاں وی چپ رہندا۔ مینوں چپ ویکھ کے اگلی قطار دا اک بندا اپنے پتر نوں زور نال چپیڑ ماردا تے اوہ اچی اچی رون لگ پیندا۔ میں فیر وی نیـت بنھی رکھدا۔ پھیر میرے کھبے تے سجے والے تے تھوڑی دیر بعد باقی دے کل نمازی ایس طرحاں دیاں آوازاں کڈھدے جیویں اوہ اپنا ہاسا روک رہے ہوون۔ اصل وچ چال اوہناں دی ایہہ ہوندی جے میں کسے طرحاں ہس پواں تے اوہ کوتوال نوں کہہ کے مینوں شہروں کڈھوا دین۔ نہ میں شہر وچ ہوواں نہ عید پڑھن اوان۔ تے فیر ہور منڈے ہور منڈیاں نوں ماردے تے ہور طرحاں دیاں آوازاں کڈھدے۔

اک واری اک منڈے نے اک نیلیاں لکیراں والی قمیض والے بھائی دے پیراں کول اک پٹاخا چلا دتا تے اوس بھائی انج ہوا وچ چھال ماری جیویں اوہدے پیر ہیٹھ سپ آ گیا اے۔ مدتاں ایہہ لوکی ایس طرحاں دیان گھٹیا چالاں چلدے رہے پر ایہناں دی اک نہ چلی ۔ اخیر ۔۔۔۔ اک واری ۔۔۔۔۔۔ اک عید دے آکری سجدے وچ اوہناں لوکاں اک منڈے نوں پڑھا سکھا کے میرے ول گھلیا۔ ایہہ منڈا ایڈا وڈا فنکار سی جے کتے ہالی ود وچ ہوندا تے ایہدے ماں پیو کڑوڑ پتی ہوندے۔ ایہہ منڈا مینوں مونڈھیوں پھڑ کے اٹھان لگ پیا۔

” ابا ۔ ابا۔ جیرا مینوں ماردا اے “

” ابا۔ ابا۔ اٹھ جیرے نوں مار ۔”

” ابا۔ ابا ۔”

” اوئے ابا۔ تینوں کیہہ ہو گیا اے ؟ “

پھیر اوہ مینوں مارن لگ پیا۔ جد مادیاں ماردیاں تھک گیا تے میرے اتے چڑھ کے بہہ گیا۔ تے اڈیاں مار مار گھوڑا دوڑان لگ پیا۔ سجدہ ختم ہو گیا۔ سلام وی ہو گئے۔ گنہ گاراں دی بخشش، کل عالم دی سلامتی تے امت رسول دی نیک راہی لئی دعاواں وہ ہو گیاں پر اوہ شپسوار اپنے گھوڑے اتے سجیا رہیا۔

پھیر اوہ لوکی آئے تے اوس نکے فنکار نوں میرے اپروں چکیا۔ جد میں سر چکیا تے اوہ میرے آل دوالے کھڑے ہس رہے سن۔

اوہ جت گئے تے میں ہار گیا سی۔ اوہ دن جاوے تے اج دا آوے میں عید نہیں پڑھی۔ اج میں اعلانیا کہنا وان کہ مدتاں توں نہیں پڑھی تے اگے لئی وی کوئی عید پڑھن دا پروگرام نہیں۔

پر میں جان دا آں کہ ایس کہانی توں بعد وی لوک مینوں پچھدے رہن گے، ” توں عید کتھے پڑھی ” تے میں پھیر جھوٹ بولاں گا۔