کِیڑو (ناول) فوزیہ رفیق ۔۔ گل بات۔۔ راشد جاوید احمد

کِیڑو (پنجابی ناول )

ناول نگار :: فوزیہ رفیق

گل بات :؛ راشد جاوید احمد

پنجابی زبان دا ایہہ نویکلا ناولٹ اتفاق نال ای مینوں پڑھن واسطے مل گیا۔ عائشہ اسلم دا شکریہ۔ ایس توں پہلاں مینوں فوزیہ رفیق جی دی شاعری پڑھن دا اتفاق ہویا سی تے اوہناں دی اردو نظم ” زندگی تھی ” میں اپنے ای میگزین اچ شائع کیتی سی۔ میں فوزیہ رفیق جی نوں پی ٹی وی لاہور دے حوالے نال جان دا ساں جتھے کسے چنگے زمانے اچ میرے پنجابی اردو ڈرامے ٹیلی کاسٹ ہوئے۔ ایک ہور ناول ” سکینہ” دی وی خبر ملی پر ” کیڑو” پڑھن توں بعد۔ “سکینہ ” ناول بارے سانجھ دے پبلشر میاں امجد صاب نوں گزارش کیتی پر اوہناں سٹ پائی۔ خیر مل گیا تے ضرور پڑھاں گا۔

کِیڑو ۔۔۔۔۔۔   اچ محمد حسین کیڑودی کہانی بیان کیتی گئی اے جس تے توہین مذہب دا الزام لگدا اے تے اوہ پہلاں کراچی ، فیر کینڈا جا وسدا اے۔کینڈا وچ اوہ جیون دے کئی رنگ ویکھدا ویکھدا اوہناں ورگا ای ہو جاندا اے ۔’کیڑو‘ دی ماں پاکستان توں جاندی اے تاں اپنی کہانی سنتالی دے اُجاڑاں توں شروع کر کے سناندی اے کہ اوس ویلے اوہدے نال کیہ ہویا فیر اوہ کسراں مسلماناں دے گھر،کرسچن پریوار وچ رہی ،کیڑو دے پیو نال ویاہ تے ساری وارتا نوں سناندی کہانی اگے ٹوردی اے۔

۔ایس ناولٹ وچ ہر کردار اپنے اپنے جیون بارے دسدا اے تے کہانی نوں فوزیہ رفیق جی نے بڑے سوہنے ڈھنگ نال پیش کیتا اے۔ ایس ناولٹ دے پنج کردار کیڑو، حلیمہ، نائلہ، ازابیلا تے دلجیت نیں۔ ساری کہانی ایہناں دے گرد ای گھمدی اے جو اپنے اپنے ملکاں چوں نکل کے کینیڈا اچ آ وسے نہیں۔ ایہناں کرداراں دی کہانی، پڑھن والیاں دے ساہمنے برصغیر دے طبقاتی دھرو تے سماجی تضادات دی ننگی تصویر پیش کردی اے۔

حلیمہ ایس ناولٹ دا مرکزی کردار اے تے اوس دا اصل ناں حلیمہ ایلس اے۔ امیراں دے گھراں اچ کم کرن والی عورت غریب گھر دی کڑی حلیمہ جنہوں سکول جان دا موقع ای نہ ملیا، ان پڑھ ہون دے باوجود اوہ ایس کہانی دا سبھ توں چوکھا عقل مند کردار اے۔ حلیمہ اپنے سماج دے سبھ توں تھلڑے طبقے دی سوانی اے تے حیاتی دیاں ساریاں اوکڑاں، دکھ درد تے مشقتاں سہن دے باوجود سچے تے سچجے ذہن دی مالک اے تے انسانی قدراں دی جیندی جاگدی مورت وی۔ حلیمہ دے کردار وچ ہر قسم دے استحصال تے دھرو ، بھانویں اوہ مذہبی اے یا سماجی ، نوں فوزیہ جی نے کمال فنکاری نال بنیا اے کہ ایہہ اوہدی طبقاتی پہچان بن گیا اے۔ ایہہ اک ایسا کردار پینٹ کیتا اے ناولٹ نگار نیں جو ایس ناولٹ دے سارے فکری سومیاں دا آگو بن گیا اے۔ حلیمہ تے اوس جیسے ہور لوک ، سویر شام جسمانی تے ذہنی مشقت کر کر کے اپنا نظام چلان دی کوشش اچ فنا ہو جاندے نیں۔ ایس معاشرے اچ کجھ لوک، کجھ بہت تھوڑے لوک ایہناں دا پکھ ضرور کردے نیں پر اوہناں نوں اپنے طبقے توں باہر ای رکھدے نیں ۔ کیڑیاں ہار زندگی گزاردیاں اوہ سمجھدے نیں کہ اوہناں دی قسمت دا لیکھ ایہو ای اے تے ایس نوں بدلنا یا ایس توں باہر اونا اوہناں دے وس دی گل نہیں۔

ناولٹ دا دوسرا وڈا کردار ” کیڑو” اے۔ حلیمہ دا پتر۔ ملک اچ مذہبی جنونیاں کولوں جان بچا کے کسے طرح کینیڈا جا اپڑیا ، محنت مزدوری کر کر کے اک لمے عرصے بعد گارمنٹس کمپنی دا مالک اے۔ اوس اپنی ماں حلیمہ نوں وی ایتھے بلا لیا جیہڑی اوہدے نال رہندی تے اوہدے دوستاں دا بہت آدر بھا کردی اے۔ لوک اکثر اوس کولوں منڈے دا ناں ” کیڑو” رکھن دی وجہ پچھدے نیں تے اوہ جو جواب دیندی اے اوہدے واسطے تہانوں ناولٹ پڑھنا پے گا، کیوں جے سبھے کجھ ایتھے ای لکھ دتا تے فیدہ کیہ۔ پر اک گل ضرور کراں گا کہ کیڑو دا کردار ، عجیب کردار اے جیہڑا اپنے اندر دے انسان دی اصلیت توں نفرت کردا اے، ایس توں وڈی ہور تکلیف کیہہ ہو سکدی اے۔  میں سمجھناں، کیڑونام، حلیمہ نے نہیں بلکہ فوزیہ رفیق ہوراں رکھیا اے اور کیا خوب، لبھ کے رکھیا اے۔ ناول دی خوبصورت پنجابی زبان دی صلاحتا کرن توں اڈ ایہہ نام رکھن دی چوکھی داد دینی بن دی اے۔

میں ناولٹ دے باقی کرداراں بارے گل نہیں کراں گا کہ ایسراں تے ساری کہانی کھولن والی گل ہووے گی، میں کوئی ” مرکزی خیال ” نہیں لکھ رہیا لیکن جیہڑے کردار فوزیہ جی نے تخلیق کیتے نیں بہت جاندار تے اپنے وصفاں نال پچھانے جاندے نیں۔ ایہناں کرداراں راہیں پڑھن والیاں نوں عورت ذات تے ہون والے جبر تے دھرو دی پیڑ دا پتہ لگدا اے تے فیر ایہدے وچوں نکلن واسطے اک کردار دی بغاوت دا حال وی۔ عورت تے ہون والا جبر کوئی اک نہیں بلکہ بہت سارے جبراں اچ مرد یا خاوند دا جبر وی شامل اے تے بہت لکھن والیاں اپنیاں لکھتاں اچ ایہدا ذکر کیتا پر فوزیہ ہوراں دا وادھا اے کہ اوہناں ایس نوں کوئی سماجی نعرہ نہیں بنایا بلکہ ناولٹ راہیں اوہناں عورتاں نوں رستہ وکھایا کہ جبر توں چھٹکارا پان دی ہمت وی اوہناں دے اپنے اندر ہی لکی اے۔  ایسے طرحاں تہانوں سماجی تفریق تے ذات پات دیاں اچیاں کندھاں وی ناولٹ اچ نظر اون گیاں۔

میں کوئی نقاد نہیں،پنجابی ، اردو ادب دا قاری آں تے مینوں فوزیہ ہوراں دی کردار نگاری  بہت چنگی لگی اے۔ پنج کردار اپنی اپنی کہانی عوامی لب و لہجے اچ بیان کردے کتھے ماضی اچ چلے جاندے نیں کتھے حال اچ پر کہانی دا تسلسل نہیں خراب ہوندا۔ آل دوال دا ماحول ایسراں بیان کیتا گیا اے کہ پڑھن والا اپنے آپ نوں اوتھے ای موجود سمجھدا اے تے سارا کجھ فلم ہار اوہدیاں اکھاں ساہمنے لنگھ دا اے۔

کیڑو تے دلجیت دے آپسی تعلق دا ذکر کردیاں فوزیہ جی نے شاہ حسین تے مادھو لال —– بلھے شاہ تے شاہ عنایت دا ذکر کیتا اے۔ میرے خیال اچ کجھ لوکاں نوں شاید اعتراض ہووے لیکن میں فوزیہ ہوراں دے کیتے اشارے نال سہمت ہاں۔

جی خوش ہویا فوزیہ ہوراں دا ایہہ ناولٹ پڑھ کے۔