Dr. Dalip Kaur Tiwana is a foremost novelist and short-story writer of contemporary Punjabi literature. She has won awards, both regional and national, and is a widely translated author.

بس کنڈ کٹر

(دلیپ کور ٹوانہ )

لیڈی ڈاکٹر پالی دی بدلی نابھے توں پٹیالے دی ہو گئی۔ گھر دے کوشش کر رہے سن کہ بدلی رکوا لئی جاوے۔ جس کرکے پٹیالے مکان لے کے رہن دی تھاں وڈے ڈاکٹر توں اجازت لے ہر روز بسّ تے سویرے نابھے توں چلی جاندی تے آتھن نوں پرط آؤندی۔

بساں دی کھڑ-کھڑ، گرمی، پسینہ، بھیڑ تے کنڈکٹراں دیاں بے ہودہ حرکتاں، اسبھء گلاں توں اوہدا جی کاہلا پیندا۔ ‘پر کجھ دناں دی تاں گلّ اے’ سوچ، اوہ سبھو کجھ زر لیندی۔ جس دن جیت دی اس بسّ تے ڈیوٹی ہندی اوہ تھوڑھی سوکھی رہندی کیونکہ کنڈکٹر ہندا ہویا وی اوہ بڑا ساؤُ دسدا سی۔

‘ایہہ بیگ والی کڑی کاسے وچ نوکر اے؟’ اک دن اک بھائی نے جیت نوں پچھیا۔

‘آہو جی! ڈاکٹرنی اے، وڈی ڈاکٹرنی۔ آنہدے نے پورا تنّ سو روپیہ تنخواہ لیندی اے’ جیت نے ٹکٹ پھڑاندیاں ہولی جہی دسیا۔

‘جی اجکلھ تاں کڑیاں وی آدمیاں توں ودھ کماؤندیاں نے۔ تدے تاں آدمیاں دا روئھب نہیں رہا’ نال دی سیٹ تے بیٹھے ادھکھڑھ جیہے بندے نے آکھیا۔

‘جی، بھاویں کنا ہی کماؤن، گھرانیاں دیاں کاہنوں آدمی ساہمنے اکھ چکدیاں نے…. تے آہ کڑی ڈاکٹرنی، میں کئی وار پٹیالے جاندا رہناں، دیکھی اے، سہری دے جانیں منہ وچ بول نیں… پالی ولّ تکدیاں پچھلیاں سیٹاں ‘تے بیٹھے اک سردار نے آکھیا۔

‘یا ربّ! ساڈی وی کسے…’ فقرہ وچ ہی رہِ گیا جدوں ٹکٹ پھڑاندیاں گلابی جہے کڑتے والے دھیلے دے شقین ولّ جیت نے گھور کے تکیا تے آکھیا، ‘کیوں بئی اوئے جان دی صلاحَ کہ لاہ دیاں ہنے ای بھنجے؟’

‘میں تاں کنڈکٹر صاحب کجھ نہیں آکھیا، ایویں کاہنوں گرم ہندے او….۔’

پالی نوں جدوں جیت نے ٹکٹ پھڑایا تاں، اوہ اگوں دساں دا نوٹ کڈھ کے دین لگی۔

‘بھان تاں ہے نہیں میرے کول، چلو پیسے کل دے دینا،’ آکھ، اوہ اگانھ لنگھ گیا۔

اگوں اک بڈھی نے ہور دساں دا نوٹ ہی کڈھیا ‘مائی ٹٹے ہوئے نہیں میرے کول۔ ساڈھے دس آنے سارا بھاڑے تے ایڈا سارا نوٹ کڈھ پھڑاؤندے او۔ چنگا جاہ پیسے بھنا لیا اتر کے،’ جیت نے ذرا سخت ‘واز نال آکھیا۔

‘وے پتا! اینے نوں بسّ نہ تر جاوے، میں تاں ضروری جانا اے۔ توں باقی پیسے مینوں پٹیالے جا کے دیویں،’ بڈھی نے ترلے نال آکھیا۔

‘اچھا مائی بیٹھ جا،’ آکھ، اوہ ٹکٹ کٹن لگّ پیا۔

پالی اپنے ہسپتال، مریضاں، دوائیاں، نرساں، ڈیوٹیاں بارے سوچ رہی سی کہ بسّ رکھڑا، کلیان تے رونی پچھے چھڈدی ہوئی چنگی دے کول پہنچ گئی۔

‘یار، اج ایدھر دی چلیں نیلا بھون کنی دی،’ جیت نے ڈرائیور نوں آکھیا۔

گردوارے ولّ نوں جان والیاں سواریاں ذرا کو بڑبڑائیاں پر ہن تیک تاں بسّ مڑ کے سدھی سڑکے وی پے چکی سی۔ پھول سنمے کول کنڈکٹر نے گھنٹی کر کے بسّ روک لئی تے طاقی کھولھدیاں پالی نوں آکھن لگا، ‘تسیں ایدھر اتر جاؤ، ہسپتال نیڑے رہوگا۔’

پالی کاہلی نال اتر گئی۔ اوہ اوہدا دھنواد کرنا وی بھلّ گئی۔ ‘بچارا بڑا چنگا کنڈکٹر اے’ اوہنوں اک واری خیال آیا۔

اج شام نوں واپس جان لگیاں جدوں اوہ بسّ اڈے ‘تے پہنچی تاں بسّ بھر چکی سی۔ بڑی اوکھی ہو کے پونا گھنٹہ دوسری بسّ دا انتظار کیتا۔ کسے بسّ دا اک کنڈکٹر قمیض دے گلمیں دے بٹن کھولھ آوارہ فلم دا گانا گنگناندا دو تنّ واری اوہدے اگوں دی لنگھیا۔ اک منگتی نوں آنا دے کے اس مساں گلوں لاہیا۔ پتہ نہیں کیوں لوکی اس ولّ اکھاں پاڑ-پاڑ تکدے سن۔

اگلے دن پھر چانس اجیہا ہویا کہ جدوں اوہ نابھے اڈے تے پہنچی تاں بسّ بھر چکی سی تے بناں ٹکٹوں، وادھو سواریاں نوں جیت پھڑ-پھڑ اتار رہا سی۔ جیت، اک پل اوہدے کول آیا تے آکھن لگا، ‘تسیں اگلی سیٹ توں جھولا چکّ کے بیٹھ جاوو۔ تہاڈی خاطر سیٹ رکھی پئی اے۔’

کئی گھوردیاں نظراں کولوں لنگھ، پالی سیٹ ‘تے جا بیٹھی تے جیت نے جھٹّ بسّ نوں چلن دی گھنٹی مار دتی۔

‘ایہہ تاں وچارا بڑا چنگا کنڈکٹر اے’ پالی نوں دل ‘چ اک واری خیال آیا۔

بدلی مڑ نابھے دی کران وچ جیوں-جیوں دیر ہو رہی سی پالی دکھی ہندی۔ بساں دی کھڑکھڑ بسّ نکل جان دا ڈر ہر ویلے دماغ تے چڑھے رہندے۔ کئی واری جدوں کدے موٹیاں سواریاں نال بیٹھنا پیندا اوہدے ودھیا کپڑے وٹو وٹّ ہو جاندے تے کسے کولوں آؤندی پسینے دی بو اوہدا سر چکران لا دندی۔

پھر اک دن پالی جدوں ٹکٹ دے پیسے دین لگی تاں، نہیں بیبی رہن دیو’ آکھ جیت اگانھ لنگھ گیا۔

‘نہیں بئی پیسے لے لے،’ پالی نے زور لایا۔

‘کی فرق پے چلیا اے،’ آکھ اوہ ہور اگانھ جا کے کسے نوں ٹکٹ دین لگّ پیا۔

جھگڑا کردیاں پالی نوں سنگ لگی تے اوہ چپّ کر کے بیٹھ گئی، پر سارے راہ اوہ حیران ہندی رہی کہ کنڈکٹر نے اوہدے کولوں پیسے کیوں نہیں لئے۔ اوہنوں ایہہ چنگا وی نہ لگیا۔ تنّ سو روپیہ کمان والی لئی ساڈھے دس آنے بھلا کی مائنے رکھدے سن۔

اگلے دن اوہ جان کے پنج منٹ دیر نال گئی، اس نے سوچیا، ‘اج پیپل بسّ تے نہیں سگوں پیپسو روڈویز تے جاوانگی۔ کی فضول گلّ اے کہ پیسے ہی نہ لئے جان۔

پر اوہ دیکھ کے حیران ہوئی کہ ڈرائیور بسّ سٹارٹ کریں کھڑھا سی تے کنڈکٹر نوں آوازاں مار رہا سی۔

‘اوئے، آؤندا ہن، کیوں بھیرمیں وڈھی اے۔ ایڈی چھیتی جانی مینہہ آؤندا اے،’ جیت نے ہولی ہولی آؤندیاں آکھیا۔

‘اگے پہنچنا اے کہ نہیں، مڑکاں نال ہی آؤناں ایں،’ ڈرائیور بولیا۔

‘چلو بیبی، بیٹھو اگلی سیٹ ‘تے،’ طاقی کھولھدیاں پالی نوں اوہنے آکھیا۔

‘میم صاحبہ توں بناں بسّ کویں تر پیندی۔’ پچھیو نابھے توں پٹیالے ہر روز جان والا اک کلرک ہولی جہی بولیا۔

جیت نے گھور کے اوہدے ولّ تکیا۔ سبھ چپّ کر گئے۔ بسّ تر پئی۔ پالی نے پیسے کڈھے پر اوہدے وار وار آکھن ‘تے وی جیت نے نانہہ کر دتی۔ پالی نوں ڈاڈھا غصہ آیا۔ ‘اس بے ایمانی وچ ایہہ مینوں وی حصیدار بنا رہا اے….. پر کہڑا پیسے لے کے ٹکٹ نہیں کٹدا…. خیر، کمپنی نال تاں دھوکھا ہی ہے نہ’ اوہ سوچ ہی رہی سی کہ بسّ کھڑی کر، اک چیکر چڑھ پیا۔ لوکاں دیاں اوہ جدوں ٹکٹاں دیکھ رہا سی تاں پالی تریلیؤ تریلی ہو گئی۔

‘کڈی شرم دی گلّ اے کہ میرے کول ٹکٹ ہی نہیں… میں آکھ دیانگی کہ کنڈکٹر نے دتا ہی نہیں، میں منگیا سی’ اوہنے سوچیا۔ ‘پر بچارا پھسیگا…. نہیں کہہ دیانگی کہ میں لینا بھلّ گئی پر نہیں، میں کاہنوں جھوٹھ بولاں،’ اوہدے اندروں اندر بحث ہون لگی۔

انے نوں چیکر اوہدے کول آ پہنچیا۔

‘جی…. ٹکٹ،’ اوہنے آکھیا ہی سی کہ جیت نے اپنی جیب وچوں ٹکٹ کڈھ کے کیہا، …. ایہہ…. ایہہ بیبی میری بھین اے، ایہناں دا ٹکٹ میرے کول اے۔’

ٹکٹ دیکھ کے چیکر اک واری گوڈیاں توں گھسے پجامے تے کوہنیاں توں پھٹے خاکی کپڑیاں والے کنڈکٹر تے قیمتی ساڑھی والی ڈاکٹرنی ولّ تکّ کے اکھاں ہی اکھاں وچ مسکرایا۔

جیت لوہا لاکھا ہو گیا۔ چیکر چھیتی نال اس بسّ وچوں اتر گیا۔

پالی حیران-پریشان سوچ رہی سی سٹھاں روپیاں وچ گزارا کرن والا خبرے کسے دن روٹی کھنوں وی ایویں رہِ کے میرے ٹکٹ دے پیسے پورے کردا ہووے۔

ہسپتال وچ اوہنوں کنی واری ایہہ گلّ یاد آئی تے اوہ ڈاڈھی بے چین ہوئی۔

شام نوں جدوں اوہ اڈے تے پہنچی تاں ہولی ہولی تردا، اداس، جیت اوہدے کول آیا۔

‘میری وڈی بھین وی لاہور ڈاکٹری وچ پڑھدی سی… حلیاں ویلے اتھے ہی ماری گئی۔ باقی دے وی مارے گئے۔ میں رلدا-کھلدا ایدھر آ گیا۔ پڑھائی وی کتھوں ہونی سی، کئی واری تاں روٹی وی نصیب نہ ہندی۔ پھر میں کنڈکٹر بن گیا۔ تہاڈا بیگ تے ٹوٹیاں جہیاں دیکھ کے مینوں امرجیت دی یاد آ جاندی سی… تے… تے…، اگوں اوہدا گلا بھر آیا۔

پالی ڈاڈھی بے چین ہوئی، اوہنوں سمجھ نہ لگے کہ کی آکھے۔

انے نوں بسّ آ گئی اوہ کاہلی نال ادھر نوں تر پیا تے پالی اوہنوں جاندے نوں ڈاڈھیاں موہ بھجیاں اکھاں نال تکدی رہی۔