Zubair Ahmed is a senior Punjabi short story writer. He is author of many books and a dedicated worker for promotion of Punjabi literature.

اگّ لگے دریا

 زبیر احمد

کسے پرانے کمرے وچ میں بیٹھاں۔ دوجی منزلے، وڈی عمارت۔ عمارت اکا خالی، جی کوئی نہیں۔ اصلوں ایہہ عمارت پرانے ہوون پاروں بند ہوئی جاپدی اے۔ کدے ہندی سی رجّ آباد، وصی رسی۔ کتھے رات نوں جا چپّ لتھنی۔ گول گھم گھیر پوڑھیاں پرانیاں ویلیاں دیاں، تے جد تسیں پوڑیاں چڑھ کے اتے اپڑو، لما برانڈا، تے دوجے ہتھ کمریاں دی پال۔ پہلے کمرے وچ رضا تے میں بیٹھدے ساں، پر ہن اوہ کمرہ اسچرج جیہا لگا۔ بہت سوڑا لگا دل نوں بڑا دکھی جیہا کردا۔ اک پاسے چٹا کپڑا بنھیا ہووے، گول بانس ورگا لما دور تیک جاندا؛ چھت نال جویں اے.سی. دی موٹی پائیپ باہر نوں لگی جاندی اے جاں جویں پڑچھتی جہی۔

ایہہ ریکارڈ روم وچ نہیں سی ہندی؟ جتھے ہندا سی چاچا عاشق، سستے سگرٹ پھوکدا۔ اس دا کمرہ پرانیاں فائیلاں نال بھریا رہنا۔ گرمیاں وچ پرانا کولر گھیں گھیں چلدے ہونا تے سیالاں وچ موج۔ سرکاری کوٹے دا کوئلہ جاں پھر کمرے نال ای وہڑھا۔ دھپّ ہووے تاں اس دی نشا لؤ، پر ایہہ ساریاں فائیلاں اتھے کیوں آ گئیاں؟ میں چپ چاپ بیٹھا ہاں۔ اک ویلے میں اتھے کلرک ساں، بجلی دے محکمے وچ۔

اس عمارت نوں کی ہویا۔ عجب جیہا بھیت اے ہن اس وچ۔ بے قدری جہی ویرانی، اجڑی ہوئی بے-نشانی۔ اس ویلے اک بندہ بشر نہیں اس وچ۔ اکا بند اے ایہہ۔ میں کتھوں آن وڑیا آں۔ میں بڑی اوکھ نال بیٹھا آں ایتھے۔ اک چھن نوں اوہ مینوں بوہے توں باہر دسدا اے۔ رضا۔ لگدا اے جویں میں پھڑیا گیا آں۔ رضا مینوں ویکھ کے اک دم چھائیں مائیں ہو جاندا اے۔ رضا تے میں اکو کمرے وچ پنج ورھے بیٹھے رہے۔ اوہ میتھوں کئی ورھے وڈا سی۔ سی اوہ وی کلرک، پر سگرٹ پینے گوڈل لیف دے۔ اوہ انج دا نہیں سی رشوتخور۔ بڑی چنگی سی اس دی ڈراپھٹنگ۔ پرانے ویلیاں دا بی.اے. پاس۔ مدھرا قد بتّ۔ گٹھیا جیہا پنڈا۔ اس سارے دن اپنی سیٹ توں نہ ہلنا۔ میں سویرے جد دفتر آؤنا، اس اپنی سیٹ ‘تے بیٹھے ہونا۔ جد میں جانا، ادوں وی۔ کئیاں کہنا، دفتر دی سٹیشنری ویچدا اے۔ اس لئی جد سارے چلے جاندے، اس تد جانے۔ کسے سناونا، کھوتا ریڑھی آؤندی اے، تے لدّ تر جاندی اے سٹیشنری۔ کجھ دسدے، دفتر دی صفائی کر کے گھر جانا تے کجھ کم سویرے کرنا تے سویرے وی اس سبھ توں پہلاں آؤنا۔

اوہ سبھے ملازم جنہاں دی معطلی جاں شوٕ کاز نوٹس جاری ہویا ہندا، اس توں جواب لکھواؤن آؤندے سن۔ اسیں بھاویں دوویں اک کمرے وچ بہنے ساں، ساڈے وچکار جھجک سی، اوہلا جیہا، کوئی لکو۔ کھورے جھجک پاروں کوئی ڈر، انجانے دی وتھّ جویں۔ اساں پورے پنج ورھے اکو کمرے وچ اکو چھت تھلے بیٹھے، پر ایہہ وتھّ، جھجک نہ مکی۔

ایہہ لکا اس ولوں سی، میرے ولوں نہیں۔ کھورے اس لئی، پئی اس اندر کوئی چور سی جس کر کے وتھّ نہ مکی۔ نالے میں اس توں گھٹو گھٹّ 20 ورھے نکا ساں۔ میں بی.اے. کر کے نواں نواں کلرک لگا ساں تے ایم.اے. پرائیویٹ دی تیاری کردا پیا ساں۔ اس نوں پتہ سی، میں کجھ چر لئی آں۔ میں اچی سفارش پاروں سدھا 7ویں سکیل وچ آیا ساں تے اوہ 15 ورھے جونیئر کلرک رہن پچھوں ہن سینئر کلرک بنیا سی۔ اس دا اس نوں رجّ ساڑا سی۔ اس نوں ایہہ وی ڈر سن، پئی کتے اس دے کم مینوں نہ مل جان۔ اس دے سارے کم کمائی آلے سن، اس لئی اس ہیڈ کلرک نال اٹی سٹی لڑا کے مینوں اوہ کم دتے، جنہاں وچ کوئی کمائی نہیں سی؛ سگوں مینوں کئی دن کوئی کم نہ لبھا۔ میں دفتر آنا تے سارا دن وہلے بہہ گھر تر جانا۔

میں کیوں جو نواں نواں نوکری لگا ساں، اس لئی ہمیشہ ویلے سر آؤنا۔ پورے ساڈھے ستّ وجے۔ اس ویلے نرا رضا تے ریکارڈ کیپر آؤندے سن۔ ہاں، افسر دے کمرے دا چپڑاسی تے تھلے کنٹین والا وی آیا ہونا، پر چاہ سانوں نوں، ساڈھے نوں وجے جا لبھنی تے سبھ توں پہلی چاہ وی میرے کمرے دے بیلی ای منگانی۔ اس دا چاہ دا بلّ وی سبھ توں ودھ ہونا، پر اس نوں کوئی پرواہ نہ ہونی؛ سگوں جد کوئی اس نوں ملن آؤندا، اس جھٹّ اپنی کرسی توں اٹھ باری کول جا ہولی جہی ہیٹھاں سر کر، چاہ لئی ‘واج مار دینی۔ کئی واری اگلے تر جانا، تے مڑ اس چاہ میری میز ‘تے دھر دینی۔ پوند وچ تاں مینوں چنگا لگدا رہا، پھر مینوں خیال آؤنا، ایہہ وڈھی تاں نہیں۔ اس لئی میں ہولی ہولی چاہ پین توں نانہہ کر دینی، تے اس دفتر دی جھاڑ پونجھ کرن عالی نوں بلا چاہ دے دینی۔ اس دا ناں جمیلہ سی۔ اوہ چونتی-پینتی دی ہونی اے۔ کالا شاہ پنڈا تے بھریا بھریا سریر۔ موٹے بلھ تے موٹیاں ای کالیاں شاہ اکھیاں۔ اس دے مکھ اتے سبھ توں سوہنیاں اس دیاں اکھاں ای سن۔

سارا دن اس نال گندہ-مندا مخول ہندا رہنا، تے اس خچرا جیہا ہاسہ ہسدے رہنا۔ کئی واری اوہ بہں چپّ ہندی سی تے اس اکا کسے گلّ دا جواب نہ دینا؛ سگوں کسی لکویں تھاں پئے رہنا۔ اکھاں اس دیاں وچ عجب جیہا پانی ترنا دکھ دا تے پیڑ دا۔ اجیہے ویلیاں، اس میرے ولّ وی آپنیئت نال تکنا، جویں کہندی ہووے، منڈیا! توں اجے موج کر، تینوں حیاتی دے دکھاں دی کی سار اے؟ رضا نے اس نوں گندے مخول کردے رہنا۔ ‘جمیلہ، ایہدا وی موبائل بدلہ دے’۔ مینوں بڑی شرم آنی۔ ساڈے پڑھیار منڈیاں وچکار انے ننگے مخول نہیں سن ہندے۔ گالاں دی واچھڑ بھاویں ورھدی سی، پر شرم لحاظ وی ہندا سی۔ کھورے پڑھیاراں دی بہنا پاروں ہووے۔ کئی واری جمیلہ لنگھدے لنگھدے میری گلھ وی پٹّ لینی، جاں چونڈھی وڈھّ لینی، پر اس دا سارا مخول انا ہی ہندا سی۔

تے ہولی ہولی میرے پیر اس دفتر لگنے شروع ہوئے۔ اس وچ وی بہتا ہتھ جمیلہ دا سی۔ اس کہنا، ‘گھابریں نہ۔ ایہناں ساریاں دے بھیت نے؛ کجھ دے گھٹّ، کجھ دے ودھ۔ چھڈدا کوئی نہیں، منگدے سارے نے۔ تینوں وی جو لبھے، بوجھے پا لئیں۔ نری تنخواہ نال کی ہندا اے؟ بسّ منہ سٹّ کے اپنا کم کری جا۔ کسے ولّ ویکھن ٹوہ لین دی لوڑ نہیں۔ کوئی کی کردا اے، تیرا کوئی مطلب نہیں۔ تیری نویں نویں نوکری اے، چپّ کر کے ویلا ٹپا۔ نہیں تاں رہنا اوکھا کر دینگے۔ تینوں روز افسر توں جھاڑ پئیگی۔ افسر توں جھاڑ پئے تاں بندے دا جی کردا اے تھاں مر جاوے۔ مینوں ویکھ۔ میرے تنّ بال نے۔ بندہ کجھ نہیں کردا۔ اٹھاراں ورھیاں دی ساں جد اتھے آئی۔ پہلے دن ای سویرے مینوں میرے نال دے نے ای ڈھاہ لیا۔ توں نہیں جاندا، ہن اوہدی بدلی ہو گئی اے۔ مڑ اک دن کسے ہور۔ ہولی ہولی میں طاقت پھڑی، تے دو-تنّ ورھیاں وچ ای اپنے پیراں اتے کھلو گئی۔ ہن بھاویں گندہ مخول کردے نے، پر مجال اے کوئی ہتھ لائے، میری مرضی بناں۔ اوہ بھیت بھری مسکان نال کہندی اے۔

ایہہ دفتر اصلوں بہں پرانی کوٹھی وچ سی۔ چوبرجی وچ۔ جے تسیں شام نگر ولّ جاؤ، راہ وچ پیندے پٹھے ہتھ۔ ہن کھورے ہے وی جاں نہیں، جاں پھر پلازا بن گیا ہونا اے۔ بجلی دے محکمے آلیاں کرائے اتے لئی ہوئی سی کوٹھی، تے اتلی منزلے ایکسیئن بیٹھدا سی جہڑا ایس ڈی او توں اچا افسر ہندا اے، تے اس دے ہیٹھ تنّ-چارن ایس ڈی او ہندے نے۔ اتے دس باراں کمرے سن جس وچ کلرکاں، ڈرافٹمین، سٹینو، ریکارڈ کیپر، ڈائری کلرک دے وکھو-وکھو کمرے سن۔ انے ای کمرے تھلے سن، پر تھلے ریونیو دا دفتر سی جہڑا وکھرا دفتر سی۔

اس کوٹھی دی مالکن بڈھی مائی سی جس مساں پوڑیاں چڑھنیاں، تے مڑ ورانڈے وچ ڈائری کلرک کول بہہ جانا۔ اس ڈائری کلرک ای اس دا کرائے دا بلّ پاس کرانا، تے اس نوں چیک دے کے ڈائری رجسٹر اتے وصولی دے دستخط کرا لینے۔ اس بلّ دی تیاری دی فائیل رضا دے نوٹ اتوں چھہنی، مڑ ایہہ فائیل ہیڈ کلرک کول جانی تے مڑ ایکسیئن دی منظوری نال چیکّ بنا جانا۔ مائی نے انا چر ڈائری کلرک کول بیٹھی رہنا، تے مڑ اس چیکّ لیا کے ڈائری رجسٹر اتے اوہدے دستخط کرا کے ایہہ چیکّ اوہدے حوالے کر دینا، تے اس ڈائری کلرک دے کھیسے وچ کجھ پا کے ہولی ہولی اپنے ڈرائیور نال پوڑیاں لہہ جانا۔

اس کوٹھی بارے بڑیاں کہانیاں سن۔ اک کہانی ایہہ سی، پئی ایہہ کوٹھی صدر ایوب نے کسے فوجی نوں تحفے وچ دتی سی، تے ایہہ بڑھی مائی اس دی وہوٹی ای۔ کجھ کہندے، نہیں رکھیل سی ایوب دے ویلے دے کسے فوجی افسر دی، تے اس نے دتی کوئی ڈپٹی مارشل لاء افسر سی ملتان، کہ لاہور، کہ پشور دا، تے مڑ سارے کلرکاں اچی ہسّ کے اس بڈھیری دیاں نقلاں لاہنیاں۔ ویکھیا نہیں، کنجھ پان کھاندی ای، بائی نہیں لگدی تینوں۔ مینوں اوہ اس توں چیتے اے، پئی اک وار اوہ چیکّ لین آئی، تے ساڈا ڈائری کلرک جہڑا سوہنا شونقی منڈا سی، تے سدا اس دے مکھ اتے مسکان رہنی۔ سبھ نوں پتہ سی، پئی مالکن چیکّ لے اس دے بشرٹ دے کھیسے وچ کجھ پا جاندی اے۔ اک دن اوہدی چھٹی پاروں مینوں ایہہ کم کرنا پیا، تے جاندی واری اس نے میری قمیض دے کھیسے وچ سو دا نوٹ پا دتا۔ اوہناں ویلیاں وچ سو دا نوٹ بہوں  رقم سی۔ میری تاں کلّ تنخواہ یاراں-باراں سو سی۔

پر میں ایہہ کیہی سوچی جاندا آں۔ اس کمرے وچ ‘کلا کی کردا پیا آں۔ دفتر تے کد دا مکّ گیا ہویا اے۔ مینوں رضا دا خیال آندا اے، اس نوں تاں ملاں۔ ہنے نظری پیا تاں سی۔ میں کمرے توں باہر نکلدا آں، تے سارے کمریاں نوں تالے وجے ہوئے نے۔ ہیٹھاں ویکھدا آں تاں گیٹ کنڈلیاں تاراں نال بند کیتا ہویا اے۔ اتھوں ہن کویں نکلاں۔ اچنچیت ترکھے پیریں نسدا مڑ مڑ پچھے پنچھ روڈ اتے دسدا اے، میں اس دے پچھے نسدا آں۔ اوہ ترکھا نسدا مڑ مڑ پچھے ویکھدا نسی جاندا اے۔ کدے اوہ جوان بن جاندا اے، کدی بہں بڈھیرا۔ میں اوہنوں ‘واجاں ماردا آں، پر اوہ میری ‘واج نہیں سندا۔ مینوں چیتے آندا اے، ایہدا واپڈا ٹاؤن وچ پلاٹ ہندا سی۔ جد 80-82 وچ ایہہ کالونی بنی سی، تے اس دے نقشے آئے سن، تے رضا کنے چاء نال اپنا پلاٹ وکھاندا سی- ‘ویکھو نیڑے ای مسیت اے۔ ساہمنے بالاں دا پارک اے۔ کارنر پلاٹ اے۔ ایہدا تاں ملّ وی بڑا مل جائیگا۔ ادوں اوہ ہر ویلے اپنے پلاٹ دیاں گلاں کردا رہندا سی۔ انجھ دا نقشہ ہووےگا۔ ڈرافٹمین کولوں نویں نویں نقشیاں بارے پچھدا سی۔ میں اس دے پچھے پچھے نسدا اچی ‘واج نال پچھنا آں- ‘واپڈا ٹاؤن گھر پا لیا سی؟’ ‘نہیں۔’ اوہ اچی ‘واج دندا نسی جاندا اے، ‘کڑیاں دے ویاہ کرنے سن، ویچ دتا سی۔’ ‘ہیں’، میں اچمبھے نال کہنا آں۔ ایہہ آکھ اوہ چھائیں مائیں ہو جاندا اے۔

اچنچیت میں چوبرجی چوک وچ آ کھڑھا ہونا آں۔ چوک وچ گھاہ اتے لوک بیٹھے ہوئے نے۔ ساہمنے ٹی سٹال توں چاہواں آئی جاندیاں نے۔ لوک گپوڑیاں ماردے پئے نے۔ بال تے زنانیاں وی نے۔ تیل مالش آلے بوتلاں کھڑکاندے پئے نے۔ چوک دے چپھیرے مینوں پانی دا وڈا نالہ جیہا وکھائی دندا اے۔ اس وچ صاف ستھرا پانی اے، تے رنگ برنگیاں مچھیاں نال بھریا ہویا اے۔ ‘ہیں! اتھے مچھیاں وی نے۔ کدی پھڑن آوانگا۔’ صاف پانی وچ مچھیاں مینوں ٹمب لیندیاں نے۔ مینوں لگدا اے، میں ایہناں نوں ہتھ نال پھڑ سکناں واں۔

میں پانی وچ ہتھ پانا ای آں، تے پانی اک دم لال ہو جاندا اے۔ مچھیاں تڑفن لگ پیندیاں نے، جویں مر رہیاں ہوون۔ پھر اوہ پھٹن لگّ پیندیاں نے۔ اوہناں دے لوتھڑے پانی وچ کھلر جاندے نے۔ چوک اچنچیت سنّ مسان ہو جاندا اے۔ سبھ لوک غیب جہے ہو جاندے نے۔ مچھیاں نالے توں باہر ڈگن لگّ پیندیاں نے، تے سڑک اتے تڑاپھٹ نال لوٹن لگّ پیندیاں نے۔ اوہ مینوں اتی حیرانی نال تکدیاں سڑک اتے مری جاندیاں نے، تے اوہناں دے آنے ٹڈے جاندے نے۔ ہیں!!

بستریوں اٹھ بہہ جانا۔ کیہا کو سفنا سی ایہہ۔ پوری ڈٹھی سگویں فلم دی ریل ہار اکھاں اگیوں لنگھ جاندی اے، اکھ کھلھن نال بھاویں بہتے سفنے تے دھپّ وچ تریل واننوں اڈ پڈّ جاندے نے۔ کمریوں اٹھ وڈے بہن آلے کمرے آ کھلونا آں۔ اوہ میریاں ربا! ساڈا تاں جیون ای کو-سپھنا ہوئی جاندا اے۔ باہروں باریاں راہیں نمھا نمھا چانن آندا پیا اے۔ باہر دی بتی بند کراں، تے اخبار ویکھاں، آیا اے جاں نہیں! بتی بند کر بھنجیوں اخبار چکن لئی ہتھ وچ پھڑنا ای آں، کہ ہتھ لہو نال بھر جاندے نے۔ ہیں!