پھَلیاں ۔۔۔ اشفاق احمد

پَھلیاں

(اشفاق احمد)

اوہ کدی اوس کُڑی دا دُکھ بھُل نہیں سکدے ۔ جدوں نکی جیہی صُغراں نے آپنی ماں دے گل وچ بانہواں پا کے پُچھیا۔
“ابّا کدھر رہ گیا امی؟ “
تے مریم دیاں اکھّاں وچ ہنجو بھر آئے اوہنے کروشیا اک پاسے رکھ کے صُغراں نُوں کالجے نال لا لیا تے پکّا جیہا مونہہ بنا کے کہن لگی : 
“ویکھیں ناں رانیے ! سارا دن گلی وچ کھیڈ دی رہنی ایں، تاہیوں تے سارے لیٹرے مٹیو مٹی ہو جاندے نیں۔ ایتھے گھر بیہہ کے گُڈی پٹولا کھیڈیا کریں تاں مینوں روز دہاڑے تیرے لیٹرے تے نہ دھونے پیا کرن۔”
صُغراں پہلاں تے آپنی مال ول بٹ بٹ تکدی رہی ، فیر اوہدی تھوڈی پھڑ کے کہن لگی : 
“پر ایہہ کوئی ساڈا گھر تے نہیں ۔ ساڈا گھر تے کدھرے ہور ای ہُند سی، ہے ناں امّی ؟ “
مریم نے کُڑی نُوں آپنی بُکل وچ ڈھک لیا تے اوہدیاں اکھّاں وچ سون بھادوں دیاں جھڑیاں لگ گئیاں۔ 
آہو، اوہناں دا اک ہور ای گھر ہُندا سی ، جیہدے ویہڑے وچ گلی والے پاسے ون دا اک بُڈھا جیہا رُکھ سی، جیہدی چھانویں اوس گھر دے تنے جی ہاڑھاں دیاں ترکھیاں دوپہراں مٹھی نیندر دے کُچھڑ سورگ دے جھُوٹھیاں وچ کڈھدے سن۔ ایسے رت وچ جدوں پیلُوں پکدیاں ، صُغراں دُلے ماشکی دی بے بے کولوں ناڑ دی ٹوری بنوا کے لے آوندی ۔ اوہدا ابّا آپ رُکھ تے چڑھ کے دھی رانی لئی پیلُوں توڑ دا تے ٹوری بھر کے اوہدے گل وچ لمکادیندا کھُلیاں جنڈیاں والی بھُوتنی جیہی صفراں دے دے گل وچ محلدی ٹوری ویکھ کے مریم تے اوہدا گھر والا باغ باغ ہو جاندے ۔ پر اوس ویلے نے توڑ نہ نبھائی تے صغراں ہوراں نُوں اوہ پنڈ چھڈنا پیا۔ نہ اوہ مدرسہ رہیا ، جتھے صُغراں دا ابّا پڑھاندا سی۔ نہ اوہ صُندوقڑی رہی ، جیہدے وچ چٹھیاں تے لان والیاں سی۔ مُہراں سن، جیہڑیاں صُغراں روز آپنے اَبے کول جا کے مَتھے تے بانہواں اُتے لواندی سی، تے نہ ای صُغراں نُوں کوئی ایہہ دسدا سی پئی اوہدا اَبا کتھے چلا گیا اے۔ 
پنڈ وچ تے صُغراں کول وَن سَونے کھڈونیاں تے آلے بھولیاں دا مونہو مونہہ بھریا ڈبہ سی پر ایتھے اوہدے کول بس اکّو ای گڈی رہ گئی سی جیہدے گلّ وچ سُوتر دا دھاگہ سپولیے دی طرح کُنڈلاں مار کے چمڑیا ہویا سی تے اوہدی تھاں پٹ دا دھاگہ پاون لئی صُغراں نُوں کوئی گھر نہیں سی لَبھدا نہ تے ایتھے اَبے دی صندوقڑیتے نہ صُغراں دی امی اوہنوں پٹ دی گھُچی لے کے دیندی سی ۔ پتا نہٰں سبھناں نُوں اکو واری کیہ ہوگیا سی۔ 
ایہہ بھائی جیہڑا اج کل صُغراں ہوراں دے گھر رہندا سی اینا کبّا سی جو گل گل تے لوہا لاکھا ہو جاندا اتے کدے کدے صُغراں دی امّینوں دو ہُورے وی جڑ دیندا ۔ ادھی ادھی رات پئے گالھ مندا بولدا تے گھر وڑدیاں ای بدل دی طرح گمجن ڈیہہ پیندا۔ پہلاں پہلاں جدوں صُغراں تے مریم کولوں پُچھیا:
“امّی ایہہ کون اے ؟ تے مریم نے اوہدے سرتے پیار نال ہتھ پھیر کے بڑے حوصلے نال آکھیا، 
“ایہہ تیرا ابّا اے پُتر تے ہُن اسیں ایہدے نال ایتھے ای رہیا کراں گے۔ “
صُغراں اُچی اُچی رون لگ پئی تے آپنی امی دا لیٹرا چھک کے کہن لگی : 
“ایہہ کوئی نہیں میرا بّا ، میرا ابّا تے ہور اے ، جیہڑا مینوں گھوڑی تے بہا کے ہُوٹے دیندا سی۔ ایہہ تے تینوں گالھاں کڈھدا اے، میں کوئی نہیں امّی! ایہہ نہیں میرا بّا۔”
“میں تینوں کیویں سمجھاواں رانیے ! ہُن ایہو ای تیرا ابّا اے ۔ “صغراں دے ککّھ وی پَلے نہ پیا، پر اوہ ڈردی ڈردی اوس بھائی نُوں ابّا کہن لگ لپئی جیہنوں محلّے والے قریشی صاحب سد دے سن۔ ایہہ قہروان سدا ای بھُوتریا رہندا سی پر صُغراں نُوں ویکھ کے تے اصلوں ای سَٹر جاندا۔
ملوک جیہی نصیباں ہاری مریم نُوں اجیہے میہنے دیندا پئی آنڈھی گوانڈھی کناں وچ اُنگلیاں دے لیندے تے مریم سَٹر کے چُلھے اگے مٹی دی مورت بن جاندی ۔ صُغراں تھَر تھر کنبدی آپنے اکّو آسرے بھیٹری جیہی گڈی نُوں بک نال لا کے وڈے پلنگ ہیٹھ جا لُکدی تے اوس ویلے تیکر چھُپی رہندی جس ویلے تائیں قریشی صاحب بائیسکل لے کے دفتر نہ ٹُر جاندے ۔ اودھر قریشی صاحب باہر نکلدے ایدھر صُغراں آپنی ماں دے کھیہڑے پے جاندی ۔ 
“امّی میں نہیں ایتھے رہنا ۔ میں آپنے اَبے کول جانا اے ، تُوں بھانویں ایتھے رہ پئی پرم مینُوں میرے اَبے کول بھیج دے ۔”مریم کولوں کوئی ور جواب دتا نہ جاندا تے صُغراں ہاڑے گھتن لگ جاندی ۔ 
“امّی جے مینوں اَبے کول نہیں گھلنا تے مینوں تائے دے گھر ای چھڈ آ۔ “
پر مریم اوہنوں ایہہ کیویں دسدی پئی تایا وی ایہناں دا سَکّا نہیں ۔ اوہ صُغراں دے مرن والے پیو دا کّو یار بیلی سی ، جیہنوں صُغراں تایاکہہ کے سد دی سی تے جیہڑا باراں روپیاں دی پنشن دے آسرے تے مسیت دی اک کوٹھڑی وچ حیاتی دے آخری دہاڑیاں ایہہ اوکھا ویلا تائے کول ای کڈھیا تے اوسے دے آکھن تے مریم نے آپنا سر کجن لئی دُوجا ویاہ کر لیا۔ اودھر مریم آپنے نویں گھر ٹُر گئی تے ایدھر تایا دو روپے مہینے دی قسط بنھ کے سَت ویہاں قرضہ دین لگ پیا۔ 
ایہناں تناں مہینیاں وچ جِتھے قریشی صاحب نے مریم نُوں کئی واری ہُوریاں نال جھمبیا اوتھے دو چنڈاں صُغراں دے وی جڑ دتیاں۔ پہلے پہل آپنی امُی نوں مار پیندیاں ویکھ کے صُغراں رون لگ جاندی پر ویلے نے ہولی ہولی اوہدیاں اکھّاں دے گلیڈُو راہ وچ پی لَے تے بھُوتنی جیہی صُغراں کھنگر ہو کے رہ گئی اے۔ 
ایہہ اوس دیہاڑے دی گل اے جدوں مریم صُغراں نُوں کچُھڑ بہا کے اوہدیاں میڈھیاں پئی کر دی سی۔ قریشی صاحب جان چکیں اُتوں آ گئے ۔ اوہناں کُڑی دی سوہل جیہی بانہہ مروڑ کے اوہنوں ماں دی جھولی وچوں چھک کے پرانہہ کندھ ول دھکّا دتا تے گج کے کہن لگے :
“میں کوئی ایہدا ٹھیکہ نہیں لیا ہویا ۔ تینوں سَو واری آکھیااے ایہنوں یتیم خانے بھیج دے ۔ میتھوں آپنے گھر وچ ایہدی بُوتھی ویکھی نہیں جاندی میں بالے نال پہلاں ای گل مُکالئی سی پر تُوں میرے ٹھاکدیاں وی ایس نُوں نال لَے آئی ایں۔ “
مریم سِر نیواں کر کے چُپ چپاتی منجی تے بیٹھی رہی تے قریشی نے اک ہتھ مار کے پُچھیا:
“بول ہُن ، بولدی کیوں نہیں ؟ ایہنوں لے جاندی ایں کہ کدھرے میں آپے ای مُکاواں اس دا سیاپا ؟ “
مریم فیر وی نہ بولی تے قریشی صاحب نے اَگے ودھ کے کڑی دی بانہہ پھڑ لئی تے بُوہے وَل گھسیٹن لگ پئے۔ ماں کولوں ایہہ ویکھیا نہ گیا۔ اگے ودھ کے چھڈان جو لگی تاں کالے شاہ کھُنڈ ورگے بُوٹ دا ٹھڈا اوہدی وَکھی وچ وجیا۔ 
مریم کلیجہ پھڑ کے بھُنجے بہہ گئی تے قریشی صاحب بُڑ بُڑ کر دے کُڑی دی بانہہ چھڈ کے گھروں باہر نکل گئے۔ شاماں ڈونگھیاں ہوگئیاں سن تے صُغراں لکڑاں والی کوٹھڑی وچ لُکی ہوئی آپنی گُڈی نال گلاں پئی کر دی سی تے گُڈی صُغراں نوں اوہو جواب دیندی سی جیہڑا صُغراں دے آپنے دل وچ ہُندا سی۔ ہر واری اوہ گُڈی نُوں آپنے گل نال لا کے آکھدی:
“ابّا مینوں چھڈ کے ٹُر گیا ۔ امّی میرے نال بولدی نہیں ، تائے نے سانُوں کوٹھڑی وچوں کڈھ دتا، پر تُوں ، پر تُوں کیڈی چنگی ایں میرے نال گلّاں تے کر دی ایں ، میرے وَل ویہندی تاںایں ۔”
خبرے اوہ اجے کنی دیر تیکر ایہناں ویہناں وچ پئی رہندی جے اوہدی امّی آکھیا:
“تُوں کول آئی ای نہیں دِھیے ! ویکھ کھاں میرے کولوں تے ایہہ گڈی ای چنگی اے جیہدے نال تُوں کیہڑے ویلے دیاں گلّاں کر دی جانی ایں ۔ میں بیمار آں پُتر ، تے تُوں پُچھن ای نہیں آئی۔ ـ”
صُغراں اُٹھ کے کھلو گئی تے آپنی ماں دا ہتھ پھڑ کے پُچھن لگی۔ 
” تینوں کیہ ہویا اے امّی؟”
مریم نے کنبدیاں کنبدیاں اوہدے سر اُتے ہتھ پھیریا تے ہولی جیہے آکھیا : 
“تُوں میرے کول آئی ای نہیں دھیے ! ویکھ کھاں میرے کولوں تے ایہہ گڈی ای چنگی اے جیہدے نال تُوں کیہڑے ویلے دیاں گلّاں کر دی جانی ایں میں بیمار آں پُتر ، تے تُوں پُچھن ای نہیں آئی۔”
صُغراں اُٹھ کے کھلو گئی تے آپنی ماں دا ہتھ پھڑ کے پُچھن لگی۔ 
ــ”تینوں کیہ ہویا اے امّی ؟”
مریم نے کنبدیاں کنبدیاں اوہدے سر اُتے ہتھ پھیریا تے ہولی جیہے آکھیا:
“میں بیمار آں پُتر ، آ میرے کول چل کے بہو۔”
جدوں مریم بُوہے باریاں دا آسرا پھٹر دی فیر آپنی منجی تے آ کے بہہ گئی ، صُغراں اوہدی سرھاندی آپنی گڈھی جھولی وچ پاکے نکے نکے ہتھان نال ماں دا سر گھٹُن لگ پئی ۔ ایس جاگو میٹی وچ مریم دا ساہ انج چلدا سی جیویں اوہ ور ولے وچ سُکا پَتّر کھڑکن لگ جاندا اے ۔ صُغراں نے دو تن واری ماں نُوں بُلایا پر اوہ اَکھ نہ پُٹ سکی۔ 
وڈی رات گئے تیکر صُغراں نے دو تن واری ماں نُوںآپنی ماں دی واج نہ آئی ۔ صُغراں چُپ چپیتے اوہدے مونہہ ول ویہندی رہی ۔ جدوں بوہا کھڑکیا تے قریشی صاحب دے سائیکل دی کھڑاک آئی، صغراں چھال مار کے منجی توں اُتری تے فیر لکڑیاں والی کوٹھڑی وچ جا لُکی ۔ ایتھے لُکیاں ہویاں اوہنوں قریشی صاحب دی واج انج آوندی سی جیویں کوئی کھوہ وچوں بولدا اے ۔ کوئی ادھی راتیں جیہے صغراں نے آپنی گڈی دے مونہہ سر تے ہتھ پھیریا تے اوہنوں انج لگا جیویں اوسے اوتری نے اوہدی امّی نُوں بیمار کیتا ہووے ۔ صغراں سوچیا جے مینوں گڈی اینی چنگی نہ لگے تاں امّی کدے وی بیمار نہ ہووے ۔ پہلاں جدوں امی اک واری بیمار ہوئی سی تے ابے نے گھرے پالیا ہویا بکرا دتا سی تے امی چنگی بھلی ہو گئی سی تے اوہنے آپنے ہتھ نال پنڈ دے مُنڈے کڑیاں نوں پھلیاں ونڈیاں سن ۔ صغراں چُپ چپاتے اُٹھی تے اوس نے باہر آ کے اوس تندوری وچ اپنی گڈی سُٹ چھڈی جیہدے وچ قریشی صاحب دے حُقے لئی گوہے دھخدے رہندے سن۔ فیر مڑی تے اوسے لکڑاں والی کوٹھڑی دے کھُونجے وچ ہک نال گوڈے جوڑ کے سوں گئی ۔ اوہنوں سفنے آون لگ پئے پئی اوہدی امّی سُوہا لیٹرا لے کے محّلے دے مُنڈے کُڑیاں نُوں پھُلیاں ونڈ دی پھر دی اے تے صُغراں اندروں تھالیاں بھر بھر لیاوندی پئی اے۔ 
اگلے دن جدوں اوہدی اکھ کھُلی تاں دھپاں کیڈیاں ای چڑھ آئیاںسن۔ صغراں نسی نسی آپنی امی دی منجی ول گئی ، پر اوہ باہر آ چکی سی۔ اوہ بھج کے باہر نکلی ویہڑے وچ محلّے دیاں جنانیاں اکٹھیاں ہوئیاں سن۔ صغراں نے نلکے ول ویکھیا ، جیہدے کول ای اوہدی امی بھُنجے اک پھٹے تے لمّی پئی سی۔ کول دو تن پانی دیاں بالٹیاں بھریاں سن تے اماں شیخائی نُوں دُوجیاں زنانیاں پانی دے لوئے بھر بھر کے دیندیاں پئیاں سن۔ 
صُغراں کھلوتی دی کھلوتی رہ گئی تے جدوں امّاں شیخائی دی نگاہ اوس تے پئی اوہنے آپنی دھی نُوں چھیتی نال آکھیا:
“ہٹّی توں پھُلیاں لَے دے شاوا شے ، جھولی بھَر کے لَے دئیں ، میری دھی نُوں ، تے اَجے ایہنوں باہر ای رکھیں ۔”
شیداں نے لوٹا اوتھے ای رَکھ کے صغراں نُوں کُچھڑ چُک لیا تے بابے ہٹّی توں پھُلیاں دوان لَے گئی۔