ڈسپلن ۔۔۔ فرزند علی

ڈسپلن

( فرزند علی )

اج سرگھی  ویلے کُکڑ دی بانگ تغڑی تے کراری سی ۔۔۔۔ پر ملاں دی بانگ کمزور تے کمبدی جاپدی سی۔ ۔۔۔شام توں ای پوری مزدور کالونی دھند دی بُکل وچ دبی ہوئی سی۔

دھند غصہ کھا کھا کے مزدور کالونی اتے وچھ رہی سی۔ کندھاں کوٹھے ٹھرے ہوئے تے سہمے سہمے جاپدے سن۔ ہر پاسے قبرستان والی چپ سی۔دھند اپنے راج وچ کسے نوں وی سر چکن دی مہلت نہیں سی دے رہی۔ ہر شے نوں ٹھاری جا رہی سی۔ دن بھانویں چڑھ پیا ہویا سی  پر دھند ساہمنے سورج وی اکھ کھولن دی ہمت نہیں سی کر رہیا۔ ایسے لئی انھیرا اجے وی قائم سی۔

پوری مزدور کالونی سجری بیوہ وانگر چپ چاپ پتھرائ اکھاں نال کسے دی اڈیک وچ تاڑی کھلوتی ہووے۔ مکمل چپ سی یاں خورے ان ڈٹھے خوف پاروں ہر شے دڑ وٹ لئی ہووے۔

اچن چیت کارخانے دی گُھگو دی تیز تے خوفناک اواز نال چپ دا زور ٹٹ گیا تے سہمی ہوئی کالونی وچ ہل چل ہوون لگ پئی۔ بوہے باریاں کھلن تے بند ہوون لگ پئے۔ ٹھریاں تے سہمیاں کندھاں وچوں زندگی حرکت کرن لگ پئی۔ سرگوشیاں تے ہولی ہولی گلاں ہوون لگ پیاں پر گفتگو وچ سہم تے تھکاوٹ اجے وی رچی ہوئی سی۔

ہر گھر وچوں روشنی کنبدی ہوئی نظر اون لگ پئی۔ نیویں تے تنگ دروازیاں وچوں مزدور کیڑیاں ونگ نکلدے پئے سن۔ مزدور پہلے تے بوہا کھول کے باہر سر ھ کے جھاتی ماردے تے فیر۔۔۔۔اپنے آپ نوں تنگ بھیڑی تے چکڑ بھری گلیاں دے حوالے کر رہے سن۔

اک دوجے نوں واجاں ماردے، اچی اچی  گندیاں گالھاں کڈھدے ہوئے کارخانے ول کالھی کالھی جا رہے سن۔اوہ اٹھ وجن توں پہلے پہلے کارخانے دے مین گیٹ  د ے اندر لنگھ جانا چاہندے سن۔ نہیں تے دوجی صورت وچ اک منٹ لیٹ دے بدلے دو منٹ دی تنخاہ کٹی جاندی اے۔

ایسے لئی اوہ کالھی نال  لوہے دے گیٹ کول اپڑ جاندے تاں اک وار پچھے ویکھن لئی کھلو کے دھون موڑ دیندے۔ جیویں کوئی اپنی گواچی شناخت یاد آ جاندی ہووے۔ پرت کے ویکھن مگروں نمو جھاناں ہو کے سرکس دے اصل شیر وانگوں جنہے اگ دے کڑے وچوں چھال مارنی ہوندی اے۔ لوہے دے گیٹ دی باری وچوں لنگھدے جارہے سن۔

اوہ اپنے کوٹر دی اک باری وچوں جاندے مزدوراں نوں ویکھ رہیا سی۔ اوہناں دیاں ننگیاں تے صاف گندیاں گالھاں سن رہیا سی۔ جو اوہ اک دوجے نوں پوری آزادی نال کڈھ رہے سن تے چھیتی گھروں باہر آون لئی مت وی دے رہے سن۔

اوہ سن رہیا سی، ویکھ رہیا سی پر گوہ نہیں سی کر رہیا۔ اوہدے اپنے اندر اک جنگ چھڑی سی۔ ایس جنگ پاروں رات نیندر نہیں سی آئی۔ مزدور سُر سُر کردے ان دھوتے منہ سگرٹ پیتی کھوں کھوں کردے کھنگار تھکدے ہوئے کالھی کالھی پیر پٹی جا ندے سن۔ گلی دا چکڑ پیراں تھلیوں ابھر ابھر کے چھٹاں بن بن کے اوہناں دے کپڑیاں اتے پے رہیا سی۔ پر گالھاں دے سواد تے سگرٹ دے سوٹے ساہمنے کجھ چھٹاں دی تکلیف معمول سی۔ سویرے سویرے منہ انھیرے کمرے دے باہروں یاں کسے باری وچوں اندر ویکھیے تاں کمرے دے اندر روشنی وچ کسے خوبصورت چہرے دا دیدار ہو جانا ای مزدوراں دی اک دن دی خشی تے مسرت لئی کافی سی۔

ایسے اک جھات دی خاطر شوقین مزدور گلی وچوں لنگھدےہوئے اچی توں اچی کھنگن دی کوشش کر دے۔ کوئی دیدار ہو جائے تاں  حج۔ نہیں تاں دوجے دن دی امید کوئی نہیں کھوہ سکدا۔ آخر مزدور تے امید اک دوجے نوں پیارے ہندے نیں۔ دونویں اک دوجے دے سہارے جیون ہس کے بھوگ لیندے نیں۔ اوہنوں سمجھ نہیں سی آ رہی کہ اوہ اج کارخانے جاوے یاں استعفیٰ لکھ دیوے۔

اپنے انچارج تے ڈائرکٹر کولوں اپنی توہین کروا بیٹھا سی۔

کل اوہنوں ڈی اے ( ڈائکٹر آف ایڈمنسٹریشن ) اپنے دفتر بلوایا سی۔

ڈی اے دے دفتر ساہمنے جا کے جد اوس اندر آون دی اجازت منگی تے آکھیا، ” اجازت اے سر ؟”

” کیوں، کیہہ کم اے تینوں ؟ اپنے انچارج نال گل کر۔ ویکھدا نہیں میں مسروف آں۔ تینوں اپنے کم ول دھیان دینا چاہیدا اے۔ نوکری نوں  نوکری سمجھیا کر تے وقت دی قدر کیتی کر ” اینی لمی گل کرن نال اوہنوں ساہ چڑھ گیا۔ ٹیلی فون دی گھنٹی وجی تاں ڈی اے فون سنن مگروں فیر آکھیا

” توں جاندا کیوں نہیں، کیہہ چہنا ایں ؟ کہہ جو دتا میرے کول فضول گلاں لئی وقت نہیں۔ ‘ ڈی اے حکم دے کے فیر فائل پھرولن لگ پیا۔

اوہنے ڈی اے نوں آکھیا، ” سر۔ تساں آپ ای تے بلایا اے ۔”

” میں بلایا اے، کیوں ؟ نہیں میں نہیں بلایا۔ تینوں کوئی کم اے تے اپنے انچارج نال رابطا کر۔ “

” سر ایتھوں تہاڈے آفس وچوں حکم ملیا سی کہ جلد حاضر ہوواں۔ سر میرا ناں کمال اے تے پروڈکشن سیکشن وچ کم کرنا واں۔ “

” ایتھے کسے کمال دی لوڑ نہیں۔۔۔ میں تے ٹکٹ نمبر 70 نوں بلایا سی۔”

” سر میرا نمبر 70 ای اے “

” اچھا توں ایں 70 نمبر۔” ڈی اے فائل ٹھپ کے اک پاسے رکھ کے 70 نمبر ول غور نال ویکھن لگ پیا۔

” سر۔ میرے لئی کیہہ حکم اے ؟ مشین چل رہی اے تے میرے ساتھی مینوں اڈیکدے ہوسن ۔’

” واہ۔ بوہت خوب۔ تینوں وی کم دی فکر ہندی اے “

” کم کرنا تے ساڈا فرض اے سر۔ “

” بڑی عجیب گل اے۔ مزدور وی کم کرنا اپنا فرض سمجھدے نیں۔ “

” سر مزدور ای تے کم کردے نیں۔جے مزدور کم نہ کرن تے دنیا دی ترقی رک جاوے۔ “

” تیرے خیال وچ تے مزدور توں علاوہ ہر کوئی دنیا لئی بوجھ اے۔ “

” دنیا لئی نہیں سر۔ ترقی لئی بوجھ اے۔ اے گل سیانے کہندے نیں، میں نہیں کہندا۔ ویسے گل تہاڈی وی ٹھیک اے۔ ”

” توں تے تیرے سارے سیانے حاسد تے گدھے نیں۔ ” ڈی اے غصے نال آکھیا، ” جے اسیں سرمایہ نہ لایئے، نویں نویں ایجاد نہ کریئے تے جگ وچ انھیر پے جائے تے توں تے تیرے حاسدی سیانے بھکھ نال مر جاون۔ “

” سر ایس بارے میں کجھ ہور آکھیا تے تسی سن نہیں سکو گے۔ “

” مینوں پتا اے، کل توں اپنے انچارج نال وی بدتمیزی کیتی سی۔ تیرے بارے رپورٹ آئی اے کہ توں اپنے کم توں وی غیر حاضر رہیا ایں۔ “

” سر۔ میرے انچار ج نے گل ای ایسی کیتی سی کہ میں برداشت ای نہیں کر سکیا۔ “

” ہاں معلوم اے مینوں کہ جد وی مزدور نوں کم بارے کوئی پچھے تاں مزدور اپنی توہین برداشت نہیں کر سکدا۔ کیوں جے مزدوری  وی تے انسان ہوندا اے۔ انسان وی او جیہڑا سارے جگ دا ان داتا اے۔ میں ٹھیک کیہا اے ناں 70 نمبر ؟”

” نہیں سر۔ مزدور انج نہیں سوچدا۔”

” کیہہ نہیں سوچدا ؟ ” ڈی اے تلخی نا آکھیا۔ ” تیرے انچارج تینوں کم توں غیر حاضر رہن توں آکھیا تاں تیری توہین ہو گئی تے توں بد تمیزی شروع کر دتی۔ رپورٹ وچ لکھیا گیا اے کہ جے تینوں دوجے مزدور نہ روکدے تاں توں اپنے انچارج صاحب اتے جسمانی تشدد وی کرنا چاہندا سین۔”

” جی سر۔ میرے انچارج گل ای ایسی کیتی سی۔ کہ   ۔۔۔”

” بس بس ۔ رہن دے ایس گل نوں۔ تہانوں مزدوراں نوں ساڈیاں گلاں تے بڑیاں چبھدیاں نیں پر سہولتاں تے تنخاہ لین ویلے کوئی شرمندہ نہیں ہوندا۔ “

” شرمندگی کاہدی سر ؟ مزدور کم کردا اے، تنخاہ لیندا اے۔ شرم تے اوہنوں آوے جیہڑا ویلھا ہووے تے کسے دی کمائی کھاندا ہووے۔ “

ڈی اے نوں سمجھ آ گئی کہ ایہدے نال بحث فضول اے۔ یے کوئی تربیت یافتہ مزدور جاپدا اے۔ آکھیا، ” غیر حاضری دی وجہ کیہہ سی ؟”

” محبت خاں دا ایکسیڈنٹ سر ۔ “

” کون محبت خاں ؟’

” ساڈے نال مشین تے کم کردا سی سر۔ “

” ہونہہ۔۔۔نمبر 9۔ جیہڑا ایس ویلے ہسپتال اچ اے۔ “

جی۔ سر “

” اوہنوں ہسپتال کون لے کے گیا سی ؟ “

” میں سر۔ فورا ہسپتال لے کے چلا گیا ساں ۔”

” کس دی اجازت نال ؟”

” سر ۔ اک انسانی جان، میرا مطلب اے جے معمولی جہی دیر ہو جاندی تاں خطرا سی۔ محبت خان دا بہت سارا لہو وگ گیا سی۔ “

” 70 نمبر۔ پہلے وی کہیا اے کہ ایتھے کسے کمال  تے محبت وغیرا دی کوئی لوڑ نہیں۔ نمبر ہوند

ے نیں بس نمبر، مشین دا نمبر، مال دا نمبر تے ہر نمبر دی حفاظت تے قیمت دے اساں ذمے وار آں کوئی ہور نہیں۔ “

” سر اوہدی زندگی خطرے وچ سی تے میں قریب ساں۔ میرے سامنے تڑف تڑف ۔۔۔”

” جذباتی گلاں ڈسپلن دا کوئی سِیر نہیں۔ ” ڈی آکھیا۔ ” ایہناں خطریاں واسطے اساں انشورنس کمپنیاں  نوں ہر مہینے معقول رقم دینے آں۔ جے نمبر9 نوں کجھ ہو جاندا تاں انشورنس دی پوری رقم اوہدے وارثاں نوں مل جاندی اے۔ “

” سر۔ انسانی زندگی اینی ۔۔۔”

” پر کارخانے وچ ہر چیز دے اساں ذمے وار تے جواب  دہ آں توں نہیں۔۔۔ توں اقرار کر لیا اے کہ توں اپنے کم توں غیر حاضر رہیا ایں تے اپنے انچارج  نال بد تمیزی وی کیتی اے۔ تینوں ایہناں دو جرماں دے بدلے ملازمت توں ڈس مس کیتا جا سکدا اے “

” سر میرا۔۔۔۔جواب تے ۔۔۔”

” نہیں تیرا جواب کوئی جواب نہیں۔۔۔۔کارخانے وچ سبھ توں اہم ڈسپلن اے۔ تیرے ساہمنے صرف انسانی زندگی اہم اے۔ اسان انسانی زندگی واسطے سہولتاں پیدا کرنیاں نیں تے ہر سہولت نوں حاصل کرن لئی ڈسپلن دی پابندی اہم اے۔”

 ” سر انج تے کسے نوں وی کسے دی پیڑ تے دکھ دا احساس نہیں ہووےگا تے انسان ۔۔۔ انسانی سطح توں ڈگ کے پشواں دے وگ وچ رل جاوے گا۔ “

ڈی اے آکھیا، ” 70 نمبر تیری زبان ودھدی جا رہی اے تے غیر ضروری  بحث وچ الجھا رہیا ایں۔ تینوں معافی منگنی پوے گی اپنے انچارج تے ایڈمنسٹریشن کولوں، نہیں تے تیری ملازمت تیرے کول نہیں ری ہوے گی۔”

” سر میرا مطلب سی کہ میں کوئی جرم نہیں کیتا، بس اک انسان دی زندگی۔۔۔”

” آکھیا اے نا، انسانی  زندگی بارے بہت ہمدردی صرف تینوں اے۔۔۔۔پر سانہوں  ڈسپلن نال ہمدردی اے۔ ۔۔ ہن توں جا سکنا ایں تے تن دن دے اندر اندر فیصلا کرنا اٰی۔

اوہدی باری ساہمنیوں مزدور جا رہے سن۔ اوس باری بند کر دتی تے مونہہ پھیر لیا۔ ساہمنے پلنگ اتے اوہدا چھوٹا معسوم کا کا اوہدی چنتا توں بے خبر گھوک ستا پیا سی۔ اوہدا معصوم چہہرا نیندر وچ مسکراوندا ہویا جاپدا سی یاں خورے اوہدی معصومیت کہہ رہی سی کہ ” ابا اج دے تسیں نمبر او تے کل دے اسیں نمبر آں۔ ” نمبراں دی اپنی کوئی سوچ نہیں ہوندی، جے سوچ نہیں تے فیر سانہوں تبدیلی دا وی کوئی حق نہیں۔ مالک دی مرضی  دے بنا تے نمبر وی حرکت نہیں کر سکدے۔

” نہیں ۔۔۔ نہیں۔ میں نمبر نہیں، انسان آں انسان ” اوہدے اندر اک چیک گھٹی گئی پر معصوم مسکراہٹ تے حالے وی کہہ رہی سی، ” نہیں ۔۔۔غصا نہ کھا۔۔۔اسیں سارے نمبر آں۔۔ایہ نمبر اسیں آپ قبول کرنے آں تے آپ ای اک دوجے نوں لانے آں۔ اپنے فیدے لئی تے دوجے دے گھاٹے لئی جد کہ سارے ای گھاٹے اچ رہنے آں۔ فیدہ تے بس اپنے آپ نوں تسلی دین والی گل اے۔”

” نہیں، میں دھوکھا نہیں دس سکدا۔ ” پتہ نہیں کمال دا تے معصوم مسکراہٹ دا جھیڑا کنی دیر چلدا رہندا۔۔۔رسوئی وچوں کمال دی ووہٹی واز مار کے آکھیا،” سارے لوک چلے گئے نیں ، تسیں حالی تیک ایتھے ای او۔ “

کمال گھر والی نوں اپنی حالت دسنی نہیں سی چاہندا۔ اوس کجھ دیر سوچیا تے فیر معصوم مسکراہٹ نوں ویکھیا تے فیر سر نیواں کر کے گھروں باہر نکل ٹریا۔ اوہدے قدم ڈولدے تے سوچ دی مار نال سر بھارا گڈ بنیا ہویا سی۔

مشین دے کول محبت خان دا لہو اجے تیک کھلریا ہویا سی پر رنگ بدل گیا ہویا سی۔لال، سوہا لہو ہن نیلا پیلا تے کالا پے گیا سی۔ کالا لہو ویکھ کے کمال دے اندروں اک چیک نکلدی نکلدی رہ گئی۔ اوہدے اندر اک وار فیر جنگ چھڑ پئی پر کارخانے دیاں مشیناں دا شور پوری طاقت تے رفتار نال ڈسپلن کُوک رہیا سی۔

کالا خون تے مشیناں دا ڈسپلن ڈسپلن دا شور سن کے اوس کناں وچ انگلیاں دے لیاں تے پورے ٹِل نال آکھیا، ” نہیں ۔۔۔۔نہیں۔۔۔” اوہدی اواز اوہدے تیک وی نہ اپڑی تے اوس گھبرا کے اپنے کناں وچوں انگلیاں کڈھ لیاں تے اپنی مشین دا سوئچ آن کر دتا۔